Παρασκευή 12 Φεβρουαρίου 2016

Ροτόντα: Μνημείο ή ναός;



Από τον Δεκέμβριο που άνοιξε πάλι στο κοινό η περίφημη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, η ελληνική κοινωνία χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Να λειτουργήσει το κτίσμα ως μνημείο ή ως χριστιανικός ναός; Είναι γεγονός πως και οι δυο πλευρές τεντώνουν το σκοινί, χωρίς να αναλογιστούν τα βασικότερα επιχειρήματα της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Πρώτα απ’ όλα τι θεωρείται μνημείο; Η ορθή έννοια της ονομασίας είναι τα οικοδομήματα που ανεγείρονταν πάνω σε μνήματα (τάφους) κάποιου νεκρού ή αρκετών νεκρών προς τιμή κι ανάμνηση αυτών. Σήμερα ο όρος μνημείο αποδίδεται σε οικοδομήματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανομένων και των ιχνών των ιστορικών περιόδων που πέρασαν και επέδρασαν πάνω σ’ αυτά. Η προστασία των μνημείων ξεκίνησε από τον 19ο αι. κι έπειτα, όταν η αστυφιλία και η βιομηχανική επανάσταση έθεσαν σε κίνδυνο κατεδάφισης αρκετά απ’ αυτά. Πρώτο μεγάλο βήμα, έγινε στο συνέδριο των αρχιτεκτόνων και μηχανικών στην Ρώμη το 1883. Οι τεράστιες όμως καταστροφές μνημείων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησαν τα κράτη να ιδρύσουν τον Διεθνή Οργανισμό UNESCO και στην υπογραφή του περίφημου «Χάρτης της Βενετίας» το 1954, με τον οποίον θεσπίστηκε το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών.
Ποια είναι η Ροτόντα και η ιστορία της; Το οικοδόμημα χτίστηκε γύρω στο 304 μ.Χ. και προοριζόταν για ναό του Διός (ή των Καβείρων) ή ως Μαυσωλείο του Γαλέριου. Το κτίσμα όμως έμεινε χωρίς χρήση, μ’ αποτέλεσμα να περάσει στα χέρια των θρησκειών της Εγγύς Ανατολής. Στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. που επικράτησε ο Χριστιανισμός, μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων ή Αρχαγγέλων. Εκείνη τη περίοδο τοποθετήθηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά. Οι αγιογραφίες προστέθηκαν τον 5ο αι. μ.Χ. Το 1590 ο ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Εκείνη τη περίοδο τοποθετήθηκε κι ο μιναρές. Οι σεισμοί του 1978 προκάλεσαν μεγάλες βλάβες στο μνημείο. Ο μιναρές ζώστηκε με μεταλλικές σκαλωσιές και ξεκίνησαν μεγάλες επεμβάσεις στο διάκοσμο του μνημείου, οι οποίες διήρκεσαν μέχρι τις μέρες μας.
Η Ροτόντα είναι ένα κτίσμα, του οποίου η παρουσία επιβεβαιώνει το πέρασμα αρκετών πολιτισμών, θρησκειών κι εθνών από την Θεσσαλονίκη. Η χρήση του δεν ήταν αποκλειστική σε μία μόνο θρησκεία. Το επιχείρημα της εκκλησίας πως το 75% της ιστορίας του μνημείου ανήκει στην χριστιανική λειτουργία του, είναι άτοπο. Αρκετά κτίσματα του ελλαδικού χώρου, λειτούργησαν για αιώνες ως χριστιανικοί ναοί, αλλά σήμερα στέκουν ως μνημεία, δίνονταν στους ανθρώπους την δυνατότητα να τα επισκέπτονται, να τα αφουγκράζονται και να εμπλουτίζουν τη γνώση τους στην ιστορία. Έπειτα, ο χαρακτηρισμός της Ροτόντα ως μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομίας (προστατευόμενο από την UNESCO) το καθιστά ως μνημείο κι όχι ως ναό. Κι ως μνημείο οφείλει να ενώνει τους ανθρώπους, τους λαούς και τις θρησκείες. Αντιθέτως η «εκκλησιαστικοποίησή» του μόνο βήματα οπισθοδρομικά προσφέρει παρά πρόοδο.
Όσο για τον περιβόητο σταυρό, οφείλει να υπάρχει διακριτικά εκεί που πάντα στεκόταν όλους τους αιώνες. Όπως ισχύει και για τον μιναρέ. Είναι κομμάτια της ιστορίας του μνημείου, μιας και τα δύο αποτελούν σύμβολα των θρησκειών που πέρασαν κι ακούμπησαν πάνω σ’ αυτό. Η συνύπαρξη των δυο διαφορετικών θρησκευτικών συμβόλων αποτελεί ένα βήμα συμφιλίωσης των εθνών που έζησαν στην Θεσσαλονίκη.
Η έντονη όμως συζήτηση σχετικά με τον σημερινό ρόλο της Ροτόντας, δείχνει το κενό που υπάρχει στην παιδεία της ελληνικής κοινωνίας. Ο παρατεταμένος συντηρητισμός κι ο οπισθοδρομικός φανατισμός, περιορίζουν τους ορίζοντες κι οδηγούν σε κόντρες που δεν έχουν όφελος για κανέναν.

Πρώτη δημοσίευση: aplotaria.gr

15 σχόλια:

  1. Όπως το βλέπω, δεν είναι αριθμητικό το θέμα (αδιαμφισβήτητα στο μεγαλύτερο χρόνο της ζωής του το κτίριο υπήρξε χριστιανικό). Ούτε το ως τι χτίστηκε, ή η κατάταξή του στα μνημεία της UNESCO παράγει νομικό αποτέλεσμα (σημειωτέον ότι στα μνημεία της UNESCO καταχωρήθηκε ως παλαιοχριστιανικό μνημείο). Ούτε η μετατροπή του σε τζαμί συνιστά επαρκή αιτιολογία.

    Το ζητούμενο είναι αν ένα κτίριο 1700 ετών αντέχει την καθημερινή χρήση και την καταπόνηση που συνεπάγεται η χρήση του ως ναού. Αυτό δεν γίνεται. Εφόσον πριν τον σεισμό χρησιμοποιούνταν ως ναός, σήμερα μπορούνε να διατηρήσουν τον διττό (μουσειακό και λατρευτικό) χαρακτήρα του επιτρέποντας τη τέλεση Θείων Λειτουργιών μόνο σε έκτακτες περιστάσεις και για περιορισμένες φορές το χρόνο.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Με τη στάση αναιρείς το λατρευτικό χαρακτήρα του κτιρίου. Γιατί να τελούνται τελετές και λοιπές εκδηλώσεις σε ένα ευάλωτο κτίριο 1700 ετών. Δε νομίζω πως η Θεσσαλονίκη είναι φτωχή από εκκλησίες. Τα μνημεία της UNESCO έχουν καθαρά μουσειακό χαρακτήρα.
    Όσον αφορά τις εντάσεις που προκάλεσε το μνημείο, συμφωνώ να μπει ο σταυρός αλλά διαφωνώ στις λατρευτικές εκδηλώσεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Δεν νομίζω ότι βλάπτεται ο μουσειακός χαρακτήρας της Ροτόντας αν γίνονται πχ. λειτουργίες τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα. Είναι καθαρά νομικός ο λόγος: εφόσον από το 1912 μέχρι το 1978 η Ροτόντα ήταν ναός, όπως και για 1200 χρόνια πριν το 1590, ο σεισμός προκαλεί και μεταβολή του καθεστώτος της; Όχι. Συνεπώς, και επειδή δημιουργείται και νομικό προηγούμενο, πιστεύω ότι μια καλή λύση είναι ο διττός χαρακτήρας: πρακτικά μουσείο, αλλά και ναός σε κάποιες εορτές.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Θα διαφωνήσω με ευγενικό τρόπο. Σ' αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να είμαστε τυπικοί και να σεβόμαστε κάποιους χώρους ως μνημεία

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Αν είμαστε τυπικοί, τότε ο χώρος θα έπρεπε να επανέλθει στην προ του 1978 χρήση του. Η σολομώντειος λύση που προτείνω δεν νομίζω ότι βλάπτει τον μνημειακό χαρακτήρα της Ροτόντας.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Με το ίδιο σκεπτικό θα μπορούσε και η Αγια Σοφιά να λειτουργήσει ξανά ως τζαμί. Θα το δεχόσουν αυτό;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Δεν είναι το ίδιο σκεπτικό. Ίδιο σκεπτικό θα ήταν να λειτουργεί ως εκκλησία και μετά από κάποιες εργασίες συντήρησης να έρχεται το κράτος και να διακόπτει πλήρως τη λειτουργία της. Ας φανταστούμε να έκανε το Ισραήλ το ίδιο στον Ναό της Αναστάσεως. Θα με ενοχλούσε και το αυτό ισχύει για ναούς όλων των δογμάτων.
    Θα με ενοχλούσε επίσης, αν ξανάγινει η Αγία Σοφία ναός οιουδήποτε δόγματος, να αποκλειστεί ή να περιοριστεί η πρόσβαση σε αλλόδοξους, που θα επιθυμούν να την επισκεπτούν σαν μουσείο. Τέλος με ενοχλεί και το να είναι μουσείο και να χρησιμοποιείται για επιδείξεις μόδας, εκθέσεις εσωρούχων, γυρίσματα βιντεοκλίπ κλπ.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Δεν το βλέπω τόσο απλό, κάποιοι ναοί είναι και μνημεία, θα πρέπει να υπάρχει κάποιο νομικό πλαίσιο και μια διαβάθμιση χρήσης.Θα το συζητήσουμε από κοντά.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Όντως αυτό συζητιέται από κοντά. Και ίσως με λίγο ρακόμελο παραπάνω, να σε πείσω να συμφωνήσεις μαζί μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Για άλλον σκοπό προοριζόταν αν δεν πέθαινε ο Γαλέριος αλλά τέλος πάντων. Το θέμα είναι ο κόσμος να γνωρίζει την ιστορία του κτίσματος το οποίο είναι δεμένο με την παράδοση του τόπου και να μείνει ζωντανό στις μνήμες των ανθρώπων. Ακόμη και μια «άσημη» πηγή-βρύση από την περίοδο της επανάστασης πρέπει να αποτελεί μνημείο. Η συζήτηση πρέπει να γίνεται για το πως τα παιδιά θα γνωρίσουν τα μνημεία του τόπου τους...
    Και για την Ακρόπολη που από το 500 ως το 1450, για κάτι λιγότερο από μία χιλιετία μετετράπη σε ναο της Παναγίας της Αθηνιώτισσας τι έπρεπε να γίνει; Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του, ο Παρθενώνας υπήρξε χριστιανικός ναός. 'Eπρεπε να χαρακτηριστεί ως βυζαντινό μνημείο; Oι φανατισμοί για το που ανήκουν τα μνημεία εξυπηρετούν τους προπαγανδιστές και φανατικούς..Ανήκουν στην παράδοση και πρέπει να μελετώνται στην κατά την αδιάλειπτη πορεία τους μέσα στο χρόνο. Ανήκουν στην ανθρωπότητα...https://www.youtube.com/watch?v=uzNJaC73Z7I

    Σπύρος Κ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Φυσικά και δεν θα έπρεπε η Ακρόπολη να ξαναγίνει Εκκλησία. Η Ροτόντα πάλι, προορίζονταν μεν για ναός του Διός, αλλά ποτέ δεν λειτούργησε ως τέτοιος.

    Όπως είπα όμως, το θέμα δεν είναι ποιος παίρνει ένα μνημείο με χρησικτησία, αλλά το να υπάρξει μια ΒΑΘΜΙΑΙΑ μετάβαση από τη μια χρήση στην άλλη, για να μην δοθεί η δυνατότητα στο κράτος (ή σε άλλα κράτη) να αυθαιρετεί και να περιστέλλει απότομα τη λειτουργία ναών με την αιτιολογία της παλαιότητας των κτισμάτων. Ειδάλλως, γιατί να μην απαγορευτούν ξαφνικά και διαπαντός οι λειτουργίες στον Άγιο Δημήτριο; Χρειάζεται νομικό πλαίσιο.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Επίτρεψέ μου να μιλήσω για την τραγικότητα αυτής της κατάστασης, η οποία πραγματικά αρχίζει να με κουράζει. Η Ελλάδα είναι γεμάτη μητροπόλεις, ναούς, εκκλησίες, εκκλησάκια, παρεκκλήσια, μοναστήρια κτλ και ξαφνικά σοκάρετε η μητρόπολη της Θεσσαλονίκης στην ορθή απόφαση να παραμείνει η Ροτόντα μνημείο. Τι φοβάται; Μη πέσουν οι πιστοί σε κατάθλιψη; Έλεος. Πραγματικά. Λες κι έχουμε λύσει όλα τα προβλήματα. Και μιλάμε πλέον για μία κοινωνία όπου ο κόσμος στρέφει όλο και περισσότερο τη πλάτη του απέναντι στην εκκλησία (όχι στη θρησκεία).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Δεν είναι ποσοτικό το θέμα, αν το πας έτσι, τότε ουσιαστικά παραπέμπεις στην πολιτική το θέμα της χρήσης του χώρου. Αυτό που λέω είναι ότι χρειάζεται νομικό πλαίσιο.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. τεράστια η κουβέντα! Από κοντά μετά οίνου ή τινός άλλου αλκοολόχου...

    Σπύρος Κ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Συνδεδεμένο θέμα: οι νεοπαγανιστές έθεσαν θέμα επιστροφής των αρχαιολογικών χώρων σε εκείνους. Δεν θα έπρεπε λοιπόν, βάσει του σκεπτικού μου, αυτό να συμβεί;

    Η απάντηση είναι καθαρά νομική: κανείς δεν μπορεί να τους απαγορεύσει να κάνουν κάποιες ελάχιστες τελετές σε αρχαιολογικό χώρο, εφόσον η αρχαιολογική υπηρεσία το επιτρέψει, όπως μπορεί να επιτρέψει γυρίσματα κάποια ταινίας.

    Απαραίτητη προϋπόθεση να μην εμποδίζεται η πρόσβαση άλλων επισκεπτών στον χώρο. Ούτε τα ενδύματά τους μου δημιουργούν κάποιο αισθητικό θέμα, πρόσβαση στους αρχαιολογικούς χώρους έχουν ήδη τουρίστες που φέρουν μουσουλμανικά, εβραϊκά, ινδουϊστικά ενδύματα κλπ, όπως είναι το σωστό.

    Όμως, οι νεοπαγανιστές δεν ζήτησαν αυτό. Ζήτησαν οι αρχαιολογικοί χώροι να επιστρέψουν στην κυριότητά τους, να κόβουν εκείνοι εισιτήριο, να απαγορεύουν την είσοδο κατά το δοκούν και τέλος, να κατεδαφιστούν οι χριστιανικοί ναοί σε απόσταση 500 μέτρων από αρχαίους ναούς.

    Είναι προφανές ότι με τέτοιους όρους είμαι εναντίον και της επιστροφής της Ροτόντας στην Εκκλησία. Και είναι επίσης προφανές ότι εκείνοι είναι που δεν αναγνωρίζουν την πολιτιστική συνέχεια του ελλαδικού χώρου και διορίζουν εαυτούς κλειδοκράτορες του πολιτισμού.

    Σπύρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή