Ο (Ευρωπαίος) επαναστατημένος άνθρωπος

της Κατέ Καζάντη

«…Πάνω στην πονεμένη γη υπάρχει η ακούραστη ήρα, η πικρή τροφή, ο δυνατός άνεμος που έρχεται από τη θάλασσα, η παλιά και νέα αυγή. Χάρη σ’ αυτή θα ξαναφτιάξουμε, με τις μάχες, την ψυχή τούτης της εποχής και μιαν Ευρώπη που δεν θα αποκλείει τίποτα…» 

Αλμπέρ Καμύ 

Δυο τρεις δεκαετίες μόλις πίσω, ο Ευρωπαίος άνθρωπος μπορούσε να θριαμβολογεί πως είχε -σχεδόν- τελειώσει με τα αφηγήματα των μεγάλων χειραφετήσεων. Πως είχε, επίσης, ξεμπερδέψει με τα πισωγυρίσματα της Ιστορίας καθώς και με τις τυραννίες εκείνες που στοχεύουν στην υποδούλωση της διάνοιας και στην υπαγωγή της έννοιας του πολίτη σε μιαν αρχαϊκή αντίληψη του ανθρώπινου όντος, σύμφωνα με την οποία μπορεί να αρκείται στα αναγκαία και τα ολίγιστα. Πίστεψε, ακόμα, πως είχε τελειώσει με τα κάθε λογής επαναστατικά προτάγματα.
Αλλά από την αλαζονική εποχή του καπιταλισμού της κατανάλωσης, που σκέπαζε πονηρά τις κοινωνικές ανισότητες, η πανουργία της ιστορίας επανέφερε τον άνθρωπο στο βασίλειο της ανάγκης, σε μια νέα εποχή δυστοπίας, όπου η εκμετάλλευση της εργασίας, με την ξεδιάντροπη εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο, να κατέχουν, πάντα, τον πρώτο ρόλο..
«Μέσα», λοιπόν, «στην κοινή δυστυχία αναγεννάται πάλι η παλαιά απαίτηση» (από τον Επαναστατημένο Άνθρωπο). Να σπάσει δηλαδή ο παραλογισμός της απελπισίας και να αναγεννηθεί το επαναστατικό πνεύμα, το πνεύμα της εξέγερσης και της χειραφέτησης.
Ποιος είναι όμως ο επαναστατημένος άνθρωπος; Ακολουθώντας τον Καμύ, είναι ο άνθρωπος που λέει όχι, ο σκλάβος «που απορρίπτει την ταπεινωτική διαταγή του αφέντη του, ο υποταγμένος που απορρίπτει την ίδια την κατάσταση του υποταγμένου».
Η ιστορική στιγμή της εξέγερσης είναι το σημείο – μηδέν που σπάει το φράγμα του μύθου πως «τίποτα δεν αλλάζει»: ο άνθρωπος υπερβαίνει τα όρια που του θέτει η κυριαρχία, τάσσεται αλληλέγγυος στον συν-άνθρωπο και βαδίζει προς την ελευθέρωση. Το παράδοξο του ατομικού πόνου αντικαθίσταται από τη βεβαιότητα πως ο πόνος είναι συλλογική υπόθεση. Και η επανάσταση εναντίον του υποχρέωση του καθενός.
Αλλά «η εξέγερση δεν μπορεί να κάνει χωρίς μια παράξενη αγάπη». Ακόμα λοιπόν κι αν τώρα «η Ευρώπη δεν αγαπά πλέον τη ζωή», πάντα θα βρίσκονται κάποιοι που εκλαμβάνουν τούτο το συναίσθημα, της παράδοξης αγάπης, ως την κατεξοχήν ουσία της ζωής. Και, συνακόλουθα, θα εκλαμβάνουν την ύπαρξη της αδικίας ως το μέγα σκάνδαλο της ανθρωπότητας.
«Η ιστορία προχωρά χάρη σ’ αυτούς που ξέρουν να εξεγείρονται στην κατάλληλη στιγμή, ακόμα και εναντίον της», λέει ο στοχαστής. «Στην άκρη του σκότους υπάρχει οπωσδήποτε ένα φως που το μαντεύουμε κιόλας και για το οποίο πρέπει να αγωνιστούμε μόνο και μόνο για να υπάρχει».
Κάθε κυριαρχία, κάθε αυταρχισμός, θα δημιουργούν πάντα την ανάγκη της χειραφέτησης. Και, παρά τα δυσοίωνα μηνύματα του εκφασισμού των κοινωνιών, παρά τις πολιτικές του σκοτεινού παρελθόντος που αναφύονται ξανά, «η τέχνη και η εξέγερση θα πεθάνουν μόνο με τον τελευταίο άνθρωπο». Η ιστορία δεν τέλειωσε ενώ τα φαντάσματα, που δεν έπαψαν να πλανώνται πάνω απ’ την Ευρώπη, όσο προχωρούμε μέσα στο χρόνο, ίσως να λάβουν σάρκα και οστά.
Ο Γάλλος φιλόσοφος, Αλμπέρ Καμύ, σκοτώθηκε στις 4 του Γενάρη του 1960, σε τροχαίο δυστύχημα.