Είναι κάποιες σπάνιες κινηματογραφικές στιγμές που τελειώνει η προβολή μιας ταινίας αλλά η ύπαρξή της εξακολουθεί να εξελίσσεται μες στο μυαλό μας για πολλές ώρες. Κάποιες φορές κρατάει και μέρες. Βγαίνεις από τη σκοτεινή αίθουσα συγκινημένος και περιφέρεσαι στους δρόμους της πόλης προβληματισμένος μες στην περιδίνηση ανήσυχων σκέψεων που σου χει επιφέρει. Γελάς ξανά με τις εύστοχες κι αστείες ατάκες των ηθοποιών, βουρκώνεις με τις συγκινητικές στιγμές της ιστορίας και μουδιάζεις όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με τον μεγαλύτερο εχθρό σου, που δεν είναι άλλος από τον ίδιο σου τον εαυτό. Το JoJo Rabbit όχι μόνο ανήκει σ' αυτού του είδους τις ταινίες αλλά το ξεπερνάει καθώς σε πιάνει απροετοίμαστο με αυτό που σου επιφυλάσσει κατά τη διάρκειά του.
Σίγουρα θα σε κοιτάξει κάποιος με μισό μάτι αν του πεις πως αξίζει να δει μια κωμωδία που αναφέρεται στον Χίτλερ και στη ναζιστική θηριωδία. Κι ορθώς θα σε κοιτάξει έτσι διότι είναι λεπτές οι ισορροπίες που οφείλει να διατηρήσει κάποιος που επιδιώκει να σατιρίσει τον φασισμό. Μία λάθος κίνηση κι αμέσως η ταινία καταστρέφεται. Γι' αυτό θεωρώ μεγάλο άθλο το ότι ένας σκηνοθέτης όχι μόνο διατήρησε την ισορροπία αυτή αλλά πέρασε τον αντιπολεμικό κι αντιφασιστικό κινηματογράφο σε ένα άλλο επίπεδο.
Η ιστορία μας μεταφέρει σε μία αδιευκρίνιστη κι άνευ σημασίας γερμανική πόλη όπου βιώνουμε την απότομη ενηλικίωση ενός δεκάχρονου αγοριού που έχει υποστεί πλήρης πλύση εγκεφάλου από τη ναζιστική Γερμανία. Λάτρης της σβάστικας κι έχοντας φανταστικό φίλο την καρικατούρα ενός ιδιαίτερου Αδόλφου Χίτλερ, προσπαθεί να ενταχθεί στο ναζιστικό κόμμα με απώτερο σκοπό να γίνει φύλακας και πραγματικός φίλος με το ίνδαλμα του. Όμως μια αναπάντεχη έκρηξη θα τον επιστρέψει βαριά τραυματισμένο σπίτι. Ηττημένος σωματικά και ηθικά, θα προσπαθήσει να ορθοποδήσει ξανά. Όμως τόσο η ζωή του όσο κι η αρρωστημένη ιδεολογία του τραντάζονται κι αρχίζουν να μεταβάλλονται όταν ανακαλύπτει κρυμμένη στο πάνω όροφο του σπιτιού του μία εβραιοπούλα. Με άγαρμπο τρόπο, αρχίζει να δημιουργείται μεταξύ τους μία επιφυλακτική συναίνεση η οποία θα οδηγήσει σε μια φοβισμένη φιλία που θα καταλήξει σε μια αδελφική αγάπη. Κατά τη διάρκεια αυτής της ιστορίας, ο σκηνοθέτης κι ηθοποιός (υποδύεται τον Χίτλερ) Τάικα Γουαϊτίτι καταφέρνει με άψογο κι αξιοθαύμαστο τρόπο να τσακίσει τον φασισμό αλλά και να στήσει στον τοίχο κάθε θεατή που ίσως κουβαλάει υποσυνείδητα μέσα του συντηρητικές και σκοταδιστικές ενίοτε αντιλήψεις.
Η ήττα του φασισμού συνοδεύεται με μία άκρως ενδιαφέρουσα και πρωτοποριακή παρουσίαση της παράνοιας του πολέμου. Ένας καταιγισμός συναισθημάτων που σε βρίσκουν απροετοίμαστο κι ευάλωτο. Συγκλονισμένος παρακολουθείς το τέλος χωρίς να ξέρεις τι να πρωτονιώσεις καθώς ο πόνος του θανάτου κοντράρεται με τη χαρά της λήξης του πολέμου κι ο κίνδυνος των οβίδων συμπορεύεται με την ανασφάλεια ενός αβέβαιου μέλλοντος. Κι εκεί που στέκεσαι στο κατώφλι των τίτλων τέλους χωρίς να ξέρεις τι να κάνεις και πως να αντιδράσεις, απλώς αφήνεις το σώμα σου ελεύθερο να χορέψει. Να χορέψει πρώτα απ' όλα επειδή είμαστε ζωντανοί. Κι όσο είμαστε ζωντανοί μπορούμε να παλέψουμε για το καλύτερο.
Η σπουδαία αυτή αντιφασιστική ταινία με άγγιξε τόσο πολύ που προτιμώ να την αναλύσω με έναν διαφορετικό τρόπο απ' αυτόν που συνηθίζω να κάνω. Οπότε όσοι δεν έχουν δει ακόμα το έργο καλύτερα να μην προχωρήσουν στην περαιτέρω ανάγνωση του κειμένου κι απλώς να σπεύσουν στους κινηματογράφους να την δουν.
Ας αρχίσω λοιπόν να γράφω για τον μικρό πρωταγωνιστή της ιστορίας, τον Jojo, ο οποίος μας παρουσιάζεται λέγοντας πως είναι δέκα ετών, μαρτυρώντας μας με τη δήλωσή του αυτή πως βρίσκεται στο μεταβατικό στάδιο που από παιδί γίνεται αγόρι. Η χρόνια απουσία του πατέρα του στον πόλεμο (;) αλλά και η απώλεια της αδελφής του, τον καθιστούν ως προστάτη της οικογενείας και μοναδικό συνεχιστή της. Το βαρύ φορτίο που κουβαλάει υποσυνείδητα καθώς κι η ανασφάλεια που κυριαρχεί μέσα του, τον ωθούν στην αγκαλιά της ναζιστικής νεολαίας καθώς έχει την ανάγκη να νιώσει πως ανήκει κάπου. Η επιλογή του αυτή γίνεται έχοντας ο ίδιος υποστεί πλήρης πλύση εγκεφάλου, φτάνοντας στο σημείο να πιστεύει πως ανήκει στην ευλογημένη γενιά των νέων που θα κυβερνήσουν τον κόσμο. Μία ιδέα που πλασάρεται από το καθεστώς με μεγάλη επιτυχία ώστε να στέλνει φανατισμένους νέους στο μέτωπο, προετοιμασμένους να θυσιαστούν για την πατρίδα.
Για να αντιμετωπίσει την απουσία του πατέρα κι έχοντας μια αντικοινωνική διάθεση καθώς απουσιάζουν άλλοι φίλοι από τη ζωή του, ο JoJo επινοεί έναν φανταστικό φίλο ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Αδόλφο Χίτλερ. Η απρόσμενα φιλική όψη του Χίτλερ είναι μία εύστοχη πρωτοτυπία βασιζόμενη στην ύπουλη εξάπλωση του σκοταδισμού. Ο φασισμός γίνεται πρώτα προσιτός κι ελπιδοφόρος για να προσελκύσει τους οπαδούς του, κι αφού κατατροπώσει τους αδύναμους της εκάστοτε κοινωνίας, τρώει κι αυτούς που τον υπηρετούν. Στη περίπτωση του πρωταγωνιστή, ο πολεμοχαρής φανατισμός που έχει ριζώσει μέσα του του γυρνάει μπούμερανγκ. Μια ατυχής βολή χειροβομβίδας, θα τερματίσει τη στρατιωτική εκπαίδευση του JoJo. Εκείνος όμως επιμένει να υπηρετήσει τις ιδέες του ναζισμού.
Όμως ο φανατισμός του JoJo θα αρχίσει να μαλακώνει από τη στιγμή που θα ανακαλύψει στο σπίτι του μια κρυμμένη εβραιοπούλα, την Έλσα. Δυο πλευρές ενός εφιαλτικού πολέμου θα 'ρθουν αντιμέτωπες καθώς βρίσκονται εγκλωβισμένες μέσα σε τέσσερις τοίχους. Ο σκηνοθέτης στήνει μια πανέξυπνη παγίδα που τοποθετεί στον ίδιο χώρο το μίσος και το φόβος μαζί με το ένστικτο της επιβίωσης. Για να καταφέρουν λοιπόν να συνυπάρξουν οι δυο χαρακτήρες, θα πρέπει πρώτα να νικήσουν μαζί το φόβο και το μίσος που είναι τα κυριότερα συστατικά του φασισμού. Με δειλές κινήσεις ο μικρός ναζιστής βρίσκει την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα τον μισητό εχθρό και συνάμα το μεγαλύτερο θύμα του έθνους του. Στις επίμονες και σχεδόν εξοργιστικές του ερωτήσεις, η Έλσα του δίνει συγκλονιστικές απαντήσεις που βρίσκουν κατευθείαν στόχο. "Τι είστε;" την ρωτάει ο μικρός, "σαν εσάς αλλά εμείς είμαστε άνθρωποι" του απαντάει η Έλσα και με μιας αρχίζει η ρηγμάτωση του ριζωμένου φασισμού. "Σχεδίασε μου το μέρος που κατοικείτε;" επιμένει ο μικρός κι εκείνη του προσφέρει ένα σχέδιο με το κεφάλι του. Η πιο λυρική απάντηση που θα μπορούσε να του δώσει. Σε μια επόμενη συζήτησή τους ακολουθεί ένας ανταγωνισμός των ιστορικών προσώπων που έχουν ξεπηδήσει από αυτούς τους δυο λαούς. Όσο ο JoJo προσπαθεί να υποστηρίξει την άρια φύση του έθνους του τόσο συνειδητοποιεί πως τελικά όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι.
Στην ιστορία σημαντικό ρόλο παίζει και η μητέρα του JoJo, την οποία υποδύεται εκπληκτικά η Σκάρλετ Γιόχανσον. Μία δραστήρια αντιφασίστρια που αποφεύγει να ρθει σε κόντρα με τον γιο της, περισσότερο για να τον προστατεύσει από τον τυφλό φανατισμό του που ίσως τους φέρει όλους σε δύσκολη θέση. Όμως σε κατάλληλες στιγμές τον φέρνει αντιμέτωπο με το τέρας που υποστηρίζει, όπως στη σκηνή με τους κρεμασμένους αντιφασίστες. Ο μικρός αποστρέφει το βλέμμα του αλλά η μητέρα του τον αναγκάζει να κοιτάξει κατάματα τα εγκλήματα των ναζί. Όταν ο JoJo της ζητάει να του πει "τι έκαναν και τους κρέμασαν" εκείνη του απαντάει ευθέως "ότι μπόρεσαν".
Η μητέρα του JoJo εκπροσωπεί τη χαμένη αξιοπρέπεια της Γερμανίας αλλά και του κάθε λαού που ανέχεται τα εγκλήματα των ηγετών του. Δε γουστάρει τον πόλεμο και το δηλώνει σε κάθε ευκαιρία που της δίνεται. Υμνύει τον έρωτα και την αγάπη και γίνεται εκφραστής της ελπίδας σε καιρούς χαλεπούς. Από τη μια προσπαθεί να αφυπνίσει τον μικρό της γιο ξέροντας πως πίσω από τις ναζιστικές στολές κρύβεται ένας αγνός άνθρωπος που στο τέλος θα ξεπηδήσει κι από την άλλη δίνει κουράγιο στην Έλσα, εξηγώντας της το σκεπτικό πως βγαίνουν νικητές όσο αντέχουν στην ατέρμονη μάχη απέναντι στο φασισμό. Εξαιρετική κι άκρως συγκινητική η φράση της απέναντι στους τραυματίες πολέμου που επιστρέφουν πίσω. "Πηγαίνετε τώρα να φιλήσετε τη μάνα σας" τους λέω και συνεχίζει να κάνει αμέριμνη ποδήλατο μαζί με τον γιο της.
Όμως ο απρόσμενος θάνατός της, θα φέρει τον μικρό απέναντι στον φασισμό. Παγωμένος με το θέαμα της κρεμασμένης του μάνας συνειδητοποιεί ποιος είναι ο πραγματικός εχθρός για κάθε λαό. Ο εξωτερικός αλλά κι ο εγχώριος φασισμός. Παρ' όλα αυτά, σε μια απέλπιδα προσπάθειά του να υποστηρίξει μια ιδεολογία που έχει πια πεθάνει μέσα του, επιχειρεί να μαχαιρώσει την Έλσα για να εκδικηθεί για τον θάνατο της μάνας του. Εδώ ο σκηνοθέτης μας προσφέρει μια αξεπέραστη αλληγορική στιγμή όπου ο αφοπλισμένος λαός που έχει εξαπατηθεί από τον φασισμό, στρέφει την οργή του στον αδύναμο κι όχι στην πηγή του κακού. Η μύτη του μαχαιριού μπήγεται στη σάρκα της κοπέλας τραυματίζοντάς την ελαφριά κι αυτό διότι ο JoJo είναι πλέον συνειδητοποιημένος για την λάθος ρώτα της ζωής του. Είναι η στιγμή που ο φασισμός πεθαίνει μέσα του οριστικά. Ο μικρός υποχωρεί κλαίγοντας κι η κοπέλα στέκεται δίπλα του να του συμπαρασταθεί. Δύο κόσμοι διαφορετικοί που πλέον έχουν έρθει κοντά για να στηρίξουν ο ένας τον άλλον.
Κι οι υπόλοιποι χαρακτήρες της ταινίας παίζουν τον δικό τους ρόλο εκπροσωπώντας τις μικρές ομάδες των κοινωνιών. Η παχουλή ξανθιά ναζίστρια δεν είναι άλλη από την κάθε κυράτσα που διαδίδει από δω κι από κει ψευδείς ειδήσεις διαιωνίζοντας το μίσος προς τους αδύναμους. Ο τρόπος που περιγράφει διάφορα γεγονότα μπορεί να είναι αστείος αλλά αν το καλοσκεφτεί κανείς δε διαφέρει από αυτά που ζούμε στη καθημερινότητά μας. Με πόσες τέτοιες κυράτσες αρσενικές και θηλυκές έχουν γεμίσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λέγοντας αντίστοιχες αναληθείς μαρτυρίες, ειδικά τα τελευταία χρόνια με το προσφυγικό. Επίσης ο μοναδικός φίλος του JoJo, ο γλυκύτατος Γιόρκι, εκπροσωπεί την αθώα πλευρά της κοινωνίας που παρασύρεται στη δίνη των σκοταδιστικών απόψεων και των ψευδών ειδήσεων του φασισμού. Εκπληκτικός σε μία περιγραφή του που βρήκανε Εβραίους στο δάσος και του έκανε μεγάλη εντύπωση πως δεν έμοιαζαν με τέρατα όπως τους είχαν περιγράψει. Όπως επίσης άκρως χιουμοριστικός όταν έλεγε πεπεισμένος για τα άσχημα κι άκρως απειλητικά χαρακτηριστικά που έχουν οι Ρώσοι κι οι Αμερικανοί που έφταναν στην πόλη τους. Τέλος, ο εκπαιδευτής του JoJo o Captain Klenzendorf, που τον υποδύεται εξαιρετικά ο Σαμ Ροκγουελ, φανερώνει με τη στάση του την κοροϊδία αλλά και την παράνοια που επικρατεί μέσα στο στρατό. Από τις εκπαιδεύσεις στους αγρούς και τις πισίνες μέχρι την φαντασμαγορική του στολή που έχει σχεδιάσει για να αποτρέψει κάθε εισβολέα να μπει στην πόλη.
Ακολουθεί η πολιορκία της πόλης από τους συμμάχους. Η ήρεμη μουσική δένει εντυπωσιακά με τη χορογραφία του θανάτου. Ο JoJo γίνεται μάρτυρας μιας ακόμη βλακώδους ισοπέδωσης. Άνθρωποι σκοτώνονται γύρω του, κτίρια ανατινάζονται και παιδιά κουβαλώντας πάνω τους χειροβομβίδες τρέχουν κατευθείαν στους Αμερικανούς που έχουν μπει πια στην πόλη. Με έναν άκρως σουρεαλιστικό τρόπο, ο σκηνοθέτης μας προσφέρει ένα συνταρακτικό δεκάλεπτο όπου μουδιασμένοι γινόμαστε μάρτυρες της παράνοιας ενός πολέμου. Οι σκηνές που παρουσιάζονται είναι αδύνατον να περιγραφούν καθώς ο καθένας μας τις βιώνει από τη δική του οπτική γωνιά και καλό είναι να μένουν μόνο στο συναίσθημα κι όχι στην επεξήγηση. Κι έτσι ολοκληρώνεται ένα αξεπέραστο κινηματογραφικό αριστούργημα.
Στη συγκεκριμένη ταινία λάτρεψα τις ερμηνείες όλων των συντελεστών. Όλοι τους έπαιξαν εκπληκτικά κι έβγαζαν μια αίσθηση πως γούσταραν πολύ τους ρόλους που τους είχαν δοθεί. Ο πιτσιρικάς Ρομαν Γκρίφιν Ντέιβις ήταν απολαυστικότατος στο ρόλο του JoJo, όπως επίσης κι ο σκηνοθέτης Τάικα Γουατίτι στο ρόλο του Αδόλφου Χίτλερ. Η Σκάρλετ Γιόχανσον ήταν αποκαλυπτική και πιο όμορφη από ποτέ. Της αξίζει το όσκαρ β' γυναικείου ρόλου. Όπως απολαυστικοί ήταν ο Σαμ Ροκγουελ και η Τόμασιν ΜακΚένζι στο ρόλο της Έλσας.
Επίσης το soundtrack της ταινίας είναι διαλεκτό. Ξεκινώντας με Beatles και κλείνοντας με David Bowie, ο σκηνοθέτης προσπαθεί να μας περάσει το σκεπτικό πως ο φασισμός δεν ανήκει στο παρελθόν αλλά ανά πάσα στιγμή ενδέχεται να ξεπηδήσει ξανά. Και καλό είναι να μην εφησυχαζόμαστε σ' αυτούς τους καιρούς που ο σκοταδισμός επανέρχεται. Επίσης το "Everybody's gotta live" δένει εντυπωσιακά με τα πλάνα που παρουσιάζουν τα γκρεμισμένα σπίτια της πολιορκημένης πόλης. Πόσο δυνατή αντίφαση. Εικόνα και μουσική σε επηρεάζουν από μια διαφορετική γωνιά, προκαλώντας μια πρωτόγνωρη συναισθηματική φόρτιση. Αλλά και πόσο συγκινητικό να ακούς τον Tom Waits να μας εκφράζει την επιθυμία του πως δε θέλει να μεγαλώσει, αποδεικνύοντας πως όλοι μας είμαστε κατά βάθος παιδιά. Μόνο που μεγαλώνοντας κάποιοι από μας μπορεί να γίνουν επικίνδυνα παιδιά.
Με αυτή την σκέψη , το Jojo Rabbit είναι υπέροχο από την αρχή μέχρι το τέλος. Είναι μια ταινία που τολμά και παράγει αληθινό συναίσθημα το οποίο ενώ σου πλασάρεται αρχικά σε μορφή σάτιρας στο τέλος μετατρέπεται σε φιτίλι που οδηγεί σε μία ανεξέλεγκτη συγκινητική έκρηξη.
Σίγουρα η ταινία αυτή θα συζητηθεί αρκετά και είμαι βέβαιος πως θα δημιουργήσει δύο στρατόπεδα. Προσωπικά, με βρίσκει από τη μεριά αυτών που τολμούν να ρισκάρουν καταφέρνοντας να προσφέρουν ένα πρωτόγνωρο και πανέξυπνο αντιπολεμικό κι αντιφασιστικό αριστούργημα.
Για μένα προσωπικά ίσως είναι η ταινία της χρονιάς!
Βαθμολογία: 9/10
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου