Η Καθημερανοητότητα στην Αγιά Σοφιά

Πριν από δύο σχεδόν μήνες επισκέφθηκα για πρώτη φορά την Κωνσταντινούπολη. Είναι η πιο μεγάλη πόλη που 'χω συναντήσει στα μέχρι τώρα ταξίδια μου. Το χάος και η πολυκοσμία της, προκαλούν έναν πανικό στον ταξιδιώτη, τουλάχιστον την πρώτη μέρα που πατάει το πόδι του εκεί. 

Λόγω της ημέρας θα αναφερθώ στην επίσκεψή μου στην Αγιά Σοφιά. Σε όλους τους ορθόδοξους Έλληνες είναι ένα όνειρο απατηλό να ξαναγίνει αυτός ο τόπος ελληνικός. Τα απομεινάρια της Μεγάλης Ιδέας ακόμα κρατάνε. Είναι τα συμπτώματα της αδικίας που μας μάθανε στο σχολείο, η προπαγάνδα της τούρκικης απειλής και των αιώνων υποδούλωσης. 

Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Φοβάμαι πως η αλήθεια ενοχλεί. 

Η Αγιά Σοφιά στέκει ακόμα όρθια χάρης στους Οθωμανούς. Και για να μην σας αφήσω αμφιβολίες και κενά, στα οποία αρκετοί από σας θα πατήσετε για να μου κάνετε πόλεμο, θα ξεκινήσω από την αρχή.

Την μεγαλύτερη καταστροφή που έχει υποστεί αυτός ο υπέροχος ναός αλλά και η Πόλη, προκλήθηκε από τους σταυροφόρους το 1204. Είναι πρώτη φορά στην ιστορία που Χριστιανοί λεηλάτησαν Χριστιανούς. Οι δυτικοί μπήκαν μέσα στο ναό και ξήλωσαν όλα τα ψηφιδωτά για να πάρουν τους πολύτιμους λίθους και τον χρυσό. Το ίδιο έκαναν και με άλλους θησαυρούς. Ένα παράδειγμα είναι τα άλογα που κοσμούσαν τον Ιππόδρομο της πόλης, ενώ τώρα βρίσκονται στην Βενετία. 

Η δεύτερη και τελευταία Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς έμεινε στην ιστορία επειδή συσχετίστηκε με την Πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και το τέλος μίας σπουδαίας εποχής που η Ελλάδα ήταν απλά ένα κομμάτι της (κι όχι η εποχή η ίδια). Το τέλος όμως ήρθε εκείνη τη μέρα; Γνωρίζει κανείς όλη την πορεία μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης; Έχει αναζητήσει τα αίτια της παρακμής αυτής της μεγάλης αυτοκρατορίας; Τι ξέρει για τις εσωτερικές διαμάχες, τον ύπουλο ρόλο της εκκλησίας, τις υπόλοιπες πολιορκίες που είχαν πληγώσει αρκετά την Πόλη; Άγνοια. Προτιμούμε να μείνουμε σε μία ημερομηνία. Την 29η Μαΐου του 1453. 

Παρ' όλα αυτά θα μείνω στο θέμα του ναού της Αγιάς Σοφιάς και δεν θα επεκταθώ και στα υπόλοιπα γεγονότα. Οι Οθωμανοί μετέτρεψαν αμέσως τον ναό σε τζαμί. Δεν τον κατέστρεψαν όμως, κι αυτό διότι είχαν πάντα ένα δέος προς την Δύση. Επάλειψαν τις εναπομείναντες τοιχογραφίες και ψηφιδωτά με ασβέστη και τα κάλυψαν με μαρμάρινες πλάκες. Ο λόγος ήταν ότι ήθελαν το εσωτερικό των λατρευτικών τους χώρων να είναι λιτό από διακόσμηση. Η τακτική τους αυτή διέσωσε στο πέρασμα των αιώνων την εσωτερική διακόσμηση του ναού. 

Όταν αποφασίστηκε να μετατραπεί η Αγιά Σοφιά από τζαμί σε μουσείο, ήρθαν Αμερικάνοι μελετητές, ιστορικοί και συντηρητές για να επαναφέρουν τον διάκοσμο του ναού. 

Μετά από αιώνες μπορούμε πλέον να χαιρόμαστε τις υπέροχες τοιχογραφίες (έχουν σειρά να αποκαλυφθούν κι άλλες) χάρης στην κίνηση των Οθωμανών εκείνα τα χρόνια. Το ότι λειτούργησαν τον ναό, ώστε κι ως τζαμί, μας έδωσαν την ευκαιρία να μπορούμε μέχρι τις μέρες μας να τον θαυμάζουμε και παράλληλα να λησμονούμε τα ένδοξα χρόνια του παρελθόντος. 

Καλό είναι να μην τα ισοπεδώνουμε όλα. Η ιστορία έχει πολλές πτυχές. Άλλα λέει η μία πλευρά, κι άλλα η άλλη. Η αλήθεια όμως κρύβεται κάπου στη μέση. Ας την αναζητήσουμε. Το σίγουρο είναι πως το αποτέλεσμα σε κάποιους θ' αρέσει αλλά σε αρκετούς όχι.