της Έφης Αλεβίζου
«Το Αίπος, ένας ιδιαίτερος, άγνωστος τόπος, ένα μνημείο του ανθρώπινου μόχθου, αναζητά το μέλλον του. Απ' τη μια έχουμε τις πιέσεις για αλλαγή του χαρακτήρα της περιοχής και απ' την άλλη ψάχνουμε μια βιώσιμη προοπτική ανάδειξης» λέει ο Γιώργος Κάκαρης, γεωγράφος, πεζοπόρος και μόνιμος κάτοικος της Χίου.
«Χίος δεν είναι μόνο τα Μαστιχοχώρια και τα μεσαιωνικά χωριά» μου λέει η Εβίτα, η οποία ζει στο νησί έχοντας αφήσει συνειδητά πίσω της την Αθήνα. Άλλωστε είναι ο τόπος της, όσο ευωδιαστός, άγριος, ηλιόλουστος, αριστοκρατικός, ναυτικός κι αν είναι. Κουβέντα στην κουβέντα φτάσαμε στο Αίπος, το μαγικό βουνό.
Γιατί είναι η πρώτη φορά που το ακούω, άραγε;
Η σύσταση με τον Γιώργο Κάκαρη, έγινε αυτόματα. Ο Χιώτης γεωγράφος και πεζοπόρος ξέρει καλά το άγνωστο σε όλους εμάς βουνό.
«Καταρχάς να πούμε ότι το “Οροπέδιο του Αίπους”, στην πραγματικότητα δεν είναι οροπέδιο με την αυστηρή επιστημονική ερμηνεία του όρου. Είναι ένας αχανής ορεινός όγκος χαμηλών κυρτωμάτων και ρηχών κοιλωμάτων. Απλά έτσι το μάθαμε, έτσι το λέμε και εμείς, χάριν ευκολίας» μου εξηγεί ο Γιώργος και συνεχίζει: «Μην ξεχνάμε ότι επειδή η περιοχή αυτή είναι άγνωστη στον περισσότερο κόσμο πλην των τσοπάνηδων και των κυνηγών, πρακτικά δεν έχει νόημα η αναφορά σε άλλα τοπωνύμια της περιοχής και γι’ αυτό έχει καθιερωθεί η ονομασία “Οροπέδιο του Αίπους”. Οι 9/10 Χιώτες γνωρίζουν μόνο το βουνό Αίπος και το Φλώρι. Όλα τα υπόλοιπα μέρη είναι λίγο – πολύ άγνωστα».
Γιατί ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για το Αίπος;
«Αυτήν την περίοδο βρίσκεται σε διαβούλευση η πρόταση μιας εταιρείας με έδρα την Κρήτη για την εγκατάσταση ενός υβριδικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (φωτοβολταϊκά και μπαταρία) σε μία θέση και έπεται συνέχεια σε άλλες 2 θέσεις και σε δεύτερο χρόνο σε άλλες 5 θέσεις από την ίδια εταιρεία. Στην ίδια περιοχή έχει ήδη πάρει άδεια παραγωγής μια πολυεθνική εταιρεία για την εγκατάσταση 65 μεγάλων ανεμογεννητριών. Δεν έχει προχωρήσει ακόμα το έργο αυτό, αλλά είναι στην ευχέρειά της να το πράξει όταν γίνει η ηλεκτρική διασύνδεση της Χίου με την ηπειρωτική Ελλάδα, οπότε θα μπορεί να εξάγει το ρεύμα εκτός νησιού» εξηγεί ο Γιώργος Κάκαρης.
«Γενικά δηλαδή η περιοχή έχει μπει στο στόχαστρο των εταιρειών ΑΠΕ λόγω της γεωγραφία της, των χαμηλών κλίσεών της, του γεγονότος ότι επί του οροπεδίου δεν υπάρχει κανένας οικισμός (κατοικείται περιστασιακά από 4-5 τσοπάνηδες) και του περιορισμένου οικονομικού αποτυπώματος στην οικονομία του νησιού. Την ίδια στιγμή επειδή ο κόσμος δεν γνωρίζει τον φυσικό και πολιτιστικό πλούτο του, δεν το εκτιμά, το θεωρεί έναν άσχημο βραχότοπο και πατάει το γκάζι για να φθάσει στον προορισμό του καθώς το διασχίζει με το αυτοκίνητό του. Το Αίπος, χωρίς υπερβολή, είναι η πιο αδικημένη και υποτιμημένη περιοχή της Χίου για την πλειονότητα των κατοίκων της, με συνέπεια οι αντιστάσεις στην προοπτική μετατροπής του Αίπους σε χώρο μαζικής εγκατάστασης ΑΠΕ και λατομείων να είναι χαλαρές. Παλαιότερα είχαν κατατεθεί επίσημες προτάσεις για κατασκευή στην περιοχή αεροδρομίου, σκουπιδότοπου, λατομείων, φυλακής, δομής μεταναστών… Αυτά δεν προχώρησαν. Για τις ΑΠΕ δεν είμαι σίγουρος» ολοκληρώνει τη σκέψη του.
Δείτε το βίντεο με εικόνες από το Αίπος
Η μεγάλη ιστορία του βουνού Αίπος και ο Όμηρος
Το βραχώδες και άγονο οροπέδιο μπορεί στις μέρες μας να είναι έρημο και εγκαταλελειμμένο, ωστόσο στην αρχαιότητα αποτελούσε ένα χώρο με έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα. Η μέχρι σήμερα αρχαιολογική έρευνα στο οροπέδιο δεν είναι εκτεταμένη, εντούτοις λόγω της εικόνας και της θέσης του, σε συνδυασμό με ιστορικές αναφορές, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι στο Αίπος βρισκόταν η Χιακή πολίχνη του Ηροδότου. Μεγάλο τμήμα του ανατολικού οροπεδίου με επίκεντρο τη θέση «Ρημόκαστρο», όπου εντοπίζονται υπολείμματα αρχαίου ισχυρού υποστατικού, έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος «για την προστασία και διάσωση των σημαντικών αρχαίων λειψάνων της κλασσικής περιόδου».
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή του «Αστυφιδόλακκου» στο ανατολικό Αίπος, όπου υπάρχουν διάσπαρτοι δεκάδες ογκώδεις λιθοσωροί, που αποκαλούνται «χουβέλες» από τους ντόπιους ποιμένες και είναι ευρύτερα γνωστοί ως «Σωροί της Γριάς». Πρόκειται για εντυπωσιακούς κωνικούς σωρούς από πέτρες, οι οποίοι στέκουν εκεί από την αρχαιότητα, και μάλλον είναι αποτέλεσμα επίπονου ξεχαλικώματος για τη δημιουργία καλλιεργήσιμης γης.
Η εκτεταμένη εκχέρσωση στον αφιλόξενο και οριακά παραγωγικό τόπο πιθανολογείται από ερευνητές ότι είναι αποτέλεσμα καταναγκαστικών έργων. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την μαρτυρία του Αθηναίου Ναυκρατίτη ότι δούλοι «αποδιδράσκουσιν και, εις τα όρη ορμώμενοι, τας αγροικίας αυτών (δηλαδή των κυρίων τους) κακοποιούσι, πολλοί συναθροισθέντες», ενισχύει την άποψη ότι στο Οροπέδιο του Αίπους βρισκόταν το ορμητήριο του Δρίμακου, του αρχηγού των εξεγερμένων σκλάβων, που θεωρείται ο πρώτος κοινωνικός επαναστάτης της ανθρωπότητας.
«Αξίζει εδώ να σημειωθεί η θρυλούμενη σχέση του Αίπους με τον Όμηρο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο τυφλός ποιητής δίδαξε στη “Δασκαλόπετρα”, παραθαλάσσια περιοχή στα νοτιοανατολικά ριζά του οροπεδίου, καθώς επίσης και στη ομώνυμη θέση ή κατά άλλους “Σχολειόπετρα” στα Κοίλα επί του οροπεδίου. Επίσης, στη θέση “Ομήρικα” του χωριού Πιτυός, που γειτνιάζει με τα βορειοδυτικά όρια του Αίπους υπάρχει μικροτοπωνύμιο “Του δασκάλου οι ελιές” με αιωνόβια λιόδεντρα, που η παράδοση θέλει να συνδέονται με την παρουσία του Ομήρου στο ορεινό χωριό» λέει ο Γιώργος Κάκαρης συνεχίζοντας:
«Η περιπλάνηση του Ομήρου στο οροπέδιο περιγράφεται από τον «Ηρόδοτο από την Αλικαρνασσό», στο σύγγραμμα του “Περί Ομήρου γενέσιος και βιοτής”, που χρονολογείται μεταξύ του 1ου και 2ου αιώνα μ.Χ.. Σύμφωνα με αυτήν, ο Όμηρος αποβιβάστηκε από ψαράδες της Ερυθραίας σε παραλία της ανατολικής Χίου όπου και διανυκτέρευσε. Την επομένη περιπλανήθηκε (πιθανολογείται στο Αίπος, χωρίς αυτό να κατονομάζεται) και κατέληξε στο χωριό Πιτυός (Πίτυς κατά την αρχαιότητα). Πριν φθάσει στο Πιτυός, ο Όμηρος αναπαύτηκε στη σκιά ενός πεύκου και όταν έπεσε στο κεφάλι μια κουκουνάρα ξύπνησε τρομαγμένος και κοιτώντας τα όρη γύρω του αναφώνησε “Ω, φίλια όρη και σεις με καταδιώκετε;”. Λέγεται ότι από την παράφραση των λέξεων “φίλια όρη”, ονομάστηκε η συγκεκριμένη θέση “Φλώρι”».
Φωτογραφία: Γιώργος Κάκαρης
Ξεχωριστό ενδιαφέρον για τους περιπατητές έχουν και κάποιοι θρύλοι της περιοχής
Το «Φλώρι», είναι η μόνη περιοχή του οροπεδίου στην οποία διατηρούνται μέχρι και σήμερα δεκάδες υπεραιωνόβιοι δρύες (πουρνάρια), οι οποίοι γλίτωσαν από την εκτεταμένη ξύλευση που έλαβε χώρα κατά το παρελθόν, επειδή τα δέντρα αυτά θεωρούνται ότι ανήκουν στον Άγιο Γιώργη το Φλωριανό, οποίος τα προστατεύει και «αν κάποιος τα πειράξει, θα πάθει κακό». Η παράδοση αυτή, παραμένει ακόμα και σήμερα ζωντανή ανάμεσα στους ηλικιωμένοι βρονταδούσους που αναφέρουν ιστορίες για ανθρώπους που έκοψαν ένα δέντρο για καυσόξυλα και λίγο μετά το μουλάρι τους «έσκασε» ή για βοσκούς που έκοψαν ένα κλαδί για να ταΐσουν τις αίγες τους, οι οποίες την επόμενη μέρα πέθαναν.
Για την περιοχή του «Αστυφιδόλακκου» με τους μεγάλους λιθοσωρούς υπάρχουν δύο θρύλοι με ξεχωριστό ενδιαφέρον. Στον «Αστυφιδόλακκο» λέει, ζούσε μια αντρειωμένη γριά που ξεχαλίκωνε τη γη για να φτιάξει βουνοχώραφα. Γέμιζε την ποδιά της με πέτρες και την άδειαζε σε μέρος που δεν προσφέρονταν για καλλιέργεια. Με κάθε άδειασμα της ποδιάς της, σχηματίζονταν και ένας σωρός, γι’ αυτό οι χουβέλες έχουν κωνικό, συμμετρικό σχήμα. Στους σωρούς αυτούς πιστεύεται επίσης ότι υπάρχει κρυμμένος θησαυρός, καθώς στη λαϊκή παράδοση έχει διατηρηθεί η αινιγματική φράση «Ο μπροστινοπίσινος σωρός κρύβει της γριάς το βιός» που εξάπτει την φαντασία των επίδοξων αρχαιοκάπηλων μέχρι και σήμερα.
Στη νεότερη ιστορία τώρα, στο Αίπος έλαβαν χώρα οι μάχες Ελλήνων και Τούρκων κατά την απελευθέρωση το 1912. Υπάρχουν διάσπαρτα ελληνικά και τουρκικά ταμπούρια στην περιοχή.
Εκτός από ιστορικό, το Αίπος είναι και τόπος με γεωφυσικό ενδιαφέρον. Όλος ο ορεινός όγκος αποτελείται από ανθρακικά πετρώματα με έντονη καρστικοποίηση που έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών καρστικών δομών (σπηλαιοβάραθρα, ξηρές κοιλάδες, δολίνες κτλ). Το Αίπος είναι το ενδιαίτημα σπάνιων φυτικών και πανιδικών ειδών και γι’ αυτό ένα μεγάλο τμήμα του είναι ενταγμένο στο οικολογικό δίκτυο Natura 2000. Επίσης είναι κηρυγμένο ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά και χαρακτηρισμένο από το ΥΠΕΝ ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους.
Φωτογραφία: Γιώργος Κάκαρης
Η ιστορία του βουνού πρέπει να ειπωθεί
«Ποια είναι η δική σας ιστορία και πώς φτάσατε στην παραγωγή του μοναδικού βίντεο που παρουσιάσει τη φυσιογνωμία του βουνού;» ρωτάω τον Γιώργο Κάκαρη.
«Μ’ αρέσει πολύ η πεζοπορία και αγαπάω τα βουνά και τα εξωαστικά τοπία. Όλα αυτά τα χρόνια που περπατάω μ’ αρέσει να συλλέγω μικρές ιστορίες και να καταγράφω τα ανθρώπινα ίχνη στην ύπαιθρο, όχι απαραιτήτως τα παλαιά, τα αρχαία, αλλά και τα νεότερα. Κάπως έτσι συνειδητοποίησα ότι ο πολιτιστικός πλούτος του οροπεδίου είναι ξεχωριστός, καθώς το Αίπος είναι γεμάτο από διάσπαρτες παλαιές αγροτοποιμενικές κατασκευές και εντυπωσιακά έργα οργάνωσης της γης με εκτεταμένες εκχερσώσεις για να μπορέσει ο άνθρωπος να δαμάσει το βουνό και να επιβιώσει πάνω σε αυτό. Το Αίπος είναι ένα μνημείο του ανθρώπινου μόχθου».
«Πριν 3 χρόνια, αποφάσισα να κάνω ένα μεταπτυχιακό στη Γεωγραφία. Ήταν μια κίνηση καθαρά για μένα και γι’ αυτά που με ενδιαφέρουν και δεν σχετίζεται με τη δουλειά μου. Όταν έφθασε η στιγμή να επιλέξω διπλωματική εργασία, υπήρξε πρόταση από την καθηγήτρια κα Πετανίδου να χαρτογραφίσουμε τις αναβαθμίδες της Χίου. Γνωρίζοντας το πλήθος και την ποικιλία των ξεροτρόχαλων κατασκευών του οροπεδίου, αλλά και τις πιέσεις που δέχεται το οροπέδιο, αντιπρότεινα να μελετήσουμε όλων των ειδών τα ξερολιθικά στοιχεία (λιθόκτιστους δρόμους, πηγάδια, καμίνια, αλώνια, καλύβια, ντουβάρια, τσοπάνικες μάντρες, “γυρίσματα”, όπως ονομάζονται στην ντοπιολαλιά της Χίου τα περιτριγυρισμένα με πέτρες χωράφια και βέβαια τις χουβέλες). Η κα Πετανίδου μου ζήτησε να δει φωτογραφίες για να καταλάβει περί τίνος πρόκειται και όταν τις είδε, κατάλαβε την ιδιαιτερότητα της περιοχής και δέχθηκε με ενθουσιασμό. Η εργασία, παρά κάποια τεχνικά ζητήματα που δεν επέτρεψαν την αποτύπωση της περιοχής με 100% ακρίβεια, ολοκληρώθηκε επιτυχώς και κάπως έτσι φτάσαμε και στο video, το οποίο γυρίστηκε με την άδεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Χίου και του φίλου Κώστα Αναγνώστου, τους οποίους ευχαριστώ πολύ.
Νομίζω ότι αξίζει να σημειωθεί ότι ο στόχος του video ήταν να παρουσιαστεί το ανθρωπογενές τοπίο και γι’ αυτό δεν εστιάσαμε στις φυσικές ομορφιές της περιοχής και δεν έχουμε πλάνα από σπήλαια, σπηλαιοβάραθρα, λαγκαδιές, εντυπωσιακές ορθοπλαγιές κ.λπ» απαντάει ο κ. Κάκαρης.
Γιατί δε γνωρίζαμε τίποτα μέχρι τώρα για το Αίπος;
Είναι αλήθεια ότι το βουνό δεν έχει μελετηθεί σε βάθος. Έχουν γίνει κάποιες περιορισμένες αρχαιολογικές έρευνες τη δεκαετία του ’80, αλλά άλλες πτυχές του φυσικού και ανθρωπογενούς αποθέματος του οροπεδίου δεν έχουν μελετηθεί καθόλου, γι’ αυτό και η σχετική βιβλιογραφία είναι πάρα πολύ φτωχή. Τα περιθώρια επιστημονικής έρευνας για την τεκμηρίωση της περιοχής είναι πολύ μεγάλα.
Γιατί είναι άγνωστο το Αίπος; Μην ξεχνάμε ότι είναι κακοτράχαλο και αφιλόξενο. Αποτελείται από σκληρά ασβεστολιθικά και δολομιτικά πετρώματα και ακόμα και η πεζοπορία σε μονοπάτια με ήπιες κλίσεις είναι κουραστική. Επιπλέον, το χειμώνα έχει πάρα πολύ κρύο και το καλοκαίρι λιώνεις από τη ζέστη. Θεωρώ επίσης, ότι το περιορισμένο οδικό δίκτυο που δεν επιτρέπει την εύκολη πρόσβαση σε όλες τις θέσεις του οροπεδίου έχει επιτρέψει το βουνό να παραμείνει άγνωστο, αλλά και ανέγγιχτο από τον άνθρωπο.
Πιθανώς να έχει παίξει ρόλο ότι το οροπέδιο του Αίπους δεν χαίρει εκτίμησης από την πλειονότητα των κατοίκων, ενώ το αγροτοποιμενικό παρελθόν μας είναι κάτι που μόλις πρόσφατα άρχισε να αναδεικνύεται στη Χίο χωρίς συμπλέγματα.
Τέλος, κακά τα ψέματα, αν δεν υπήρχε η τεχνολογική πρόοδος που επιτρέπει την μελέτη μιας περιοχής τηλεπισκοπικά, ούτε η εργασία θα είχε γίνει, ούτε το video θα είχε γυριστεί.
Φωτογραφία: Γιώργος Κάκαρης
Ποιες κινήσεις γίνονται από την πλευρά σας ώστε να διατηρηθεί αναλλοίωτη η εικόνα του βουνού;
Μπορεί οι περισσότεροι στη Χίο να μην το έχουν σε ιδιαίτερη εκτίμηση, αλλά είμαστε και εμείς οι λίγοι που το αγαπάμε πολύ. Δυστυχώς όμως μέχρι τώρα δεν έχουμε κάνει όλα όσα θα έπρεπε για να αναδείξουμε τη σπουδαιότητα και την ιδιαιτερότητά του.
Σκέψου το εξής, η εταιρεία που επιθυμεί να εγκαταστήσει τα φωτοβολταϊκά επικαλείται έγγραφο της Εφορείας Νεοτέρων Αρχαιοτήτων με έδρα τη Μυτιλήνη που βεβαιώνει ότι στην περιοχή δεν υπάρχει κάποιο κηρυγμένο μνημείο αρμοδιότητάς της και πράγματι έτσι είναι. Ωστόσο ακριβώς δίπλα στην περίφραξη των φωτοβολταϊκών υπάρχει η αφετηρία ενός τμήματος του λεγόμενου «Τούρκικου δρόμου», ενός εντυπωσιακού καλοδιατηρημένου λιθόκτιστου δρόμου από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Το γεγονός ότι δεν έχει κηρυχθεί ως μνημείο δείχνει τη δική μας ανεπάρκεια και η τυχόν χωροθέτηση των φωτοβολταϊκών ακριβώς δίπλα του, θα αλλοιώσει το τοπίο της περιοχής και θα απαξιώσει τον «Τούρκικο Δρόμο», που συν τοις άλλοις είναι μία από τις πιο γνωστές και ιστορικές πεζοπορικές διαδρομές του νησιού.
Είναι πολλά δηλαδή που μπορούμε και πρέπει να κάνουμε για την τεκμηρίωση και την ανάδειξη της περιοχής. Μέχρι τώρα, για να απαντήσω στο ερώτημά σου, κάναμε που και που μία πεζοπορία στην περιοχή, γράφαμε κάποιο κείμενο για το Αίπος, αλλά από την όλη προσπάθεια έλειπε η τεκμηρίωση και η αντιπρόταση.
Με αυτό το σκεπτικό και με στόχο τη βιώσιμη διαχείριση και αξιοποίηση της περιοχής έχει κατατεθεί μια πρόταση για το μέλλον του οροπεδίου, που περιλαμβάνει τόσο ενέργειες τεκμηρίωσης, όσο και δράσεις «κοινωνικοποίησης» του οροπεδίου και βιώσιμης αξιοποίησης. Η πρόταση αυτή έχει τύχει αποδοχής από κάποιους φορείς και είμαστε σε αναζήτηση χρηματοδότησης για την διοργάνωση κάποιων εκδηλώσεων με πρώτο στόχο οι Χιώτες να μάθουν τι κρύβει αυτό το βουνό.
Θεωρώ ότι βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής. Ή θα αναδειχθεί η σπουδαιότητα και η ιδιαιτερότητα του οροπεδίου και θα αναζητηθούν οι τρόποι να καταστεί επισκέψιμο ως ένα ανοικτό, υπαίθριο πάρκο φύσης, πολιτισμού, ιστορίας/μυθολογίας, που θα μπορεί να προσελκύει 365 μέρες το χρόνο οικοτουρίστες, ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό και την ιστορία, αγροτουρίστες που θα μπορούν να συμμετέχουν σε παραδοσιακές αγροτοποιμενικές εργασίες, ερευνητές, επιστήμονες και μαθητές, ορειβάτες και ταξιδιώτες περιπέτειας ή σιγά σιγά θα μετατραπεί σε χώρο μαζικής εγκατάστασης ΑΠΕ και νταμάρια απαξιώνοντας το τοπίο και τον χαρακτήρα αυτού του τόπου. Αυτό είναι το μεγάλο διακύβευμα για το Αίπος. Ή ανάδειξη ή απαξίωση.
Μετά από αυτή τη κουβέντα δεν υπάρχει περίπτωση να μην επισκεφθώ το Αίπος εάν και εφόσον ο δρόμος μου με βγάλει στο αγαπημένο νησί της Χίου.
Μπορείτε να πάρετε κάπoιες έξτρα πληροφορίες από το site του Γιώργου Κάκαρη chioshiking.gr
Κεντρική φωτογραφία δημοσίευσης: Ο Γιώργος Κάκαρης «μαζί με μία τσοπάνισσα, από την οποία έπαιρνα πληροφορίες, πάνω σε μία χουβέλα» όπως λέει.
Πηγή: in.gr
