Αριστουργήματα του παρελθόντος: Νοσταλγώντας το φως (2010)

Μέχρι να απολαύσω το μαγευτικό "Μαργαριταρένιο Κουμπί", πίστευα πως τα κινηματογραφικά έργα χωριζόντουσαν αυθαίρετα σε δύο κατηγορίες, στις συνηθισμένες σε όλους μας ταινίες και στα ντοκιμαντέρ. Μετά το τέλος της προβολής πρόσθεσα αυθαίρετα μια ακόμη κατηγορία, τις ταινίες-δοκίμια. Πρώτος διδάξας αυτής της κατηγορίας για μένα, είναι ο Χιλιανός κινηματογραφιστής Πατρίσιο Γκούζμαν. Ο ίδιος δημιουργός επιβεβαίωσε την νέα αυτή κατηγορία και με μία παλιότερη δουλειά του, το "Nostalgia de la luz".
Πρώτη φορά άκουσα για τη συγκεκριμένη ταινία από έναν έμπιστο κινηματογραφόφιλο που την είχε παρακολουθήσει τη χρονιά που είχε βγει στους κινηματογράφους. Με δυσκολία προσπαθούσε να μου περιγράψει τον ενθουσιασμό που ένιωσε με το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ. Το πρόσωπό του έλαμπε και τα μάτια του με κοιτούσαν παραπονεμένα που δε μπορούσε να μου μεταβιβάσει αυτά που ένιωσε τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά το τέλος της ταινίας. Αν και συμμερίστηκα τη χαρά του  δεν επεδίωξα να δω την ταινία στον κινηματογράφο. Άλλα χρόνια τότε, άλλα μυαλά. Μετά την κινηματογραφική εμπειρία του "Μαργαριταρένιου Κουμπιού" και όντας ενθουσιασμένος με αυτό που βίωσα στη σκοτεινή αίθουσα του Άστυ, αναζήτησα παλιότερες δημιουργίες του Πατρίσιο Γκούζμαν. Δε ξαφνιάστηκα όταν ανακάλυψα πως η προηγούμενη ταινία του ήταν το ντοκιμαντέρ το οποίο προσπαθούσε να μου περιγράψει τότε εκείνος ο φίλος μου.
Η νέα κινηματογραφική εμπειρία που μόνο ο Πατρίσιο Γκούζμαν μπορεί να προσφέρει, ξεκινάει με μία ξενάγηση στο πιο αφιλόξενο τοπίο του κόσμου, την έρημο Ατακάμα. Οι τεράστιες ποσότητες αλατιού που έχουν συσσωρευτεί εκεί, έχουν απαγορεύσει τη δημιουργία οποιασδήποτε ζωής σε μία χαώδη έκταση. Αυτό έχει ως συνέπεια ο αέρας να είναι αρκετά ξηρός, κάτι που βοηθάει όλους τους ρομαντικούς κατοίκους αυτού του εύθραυστου πλανήτη να παρατηρούν καλύτερα τα αστέρια στον νυχτερινό ουρανό. Γι' αυτό το λόγο χτίστηκε στην έρημο αυτή το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του κόσμου. Ωστόσο η έρημος αυτή θεωρείται κι ένας αρχαίος εμπορικός δρόμος, τραβώντας έτσι και την προσοχή των αρχαιολόγων.

Η κουβέντα λοιπόν ξεκινάει με έναν αστρονόμο κι έναν αρχαιολόγο. Και οι δυο μελετούν το παρελθόν αλλά ο καθένας από διαφορετική οπτική γωνία. Έχουν ένα απίστευτο πάθος για το επάγγελμά τους κι αυτό φαίνεται μέσα από τα λόγια τους. Μιλάνε απλά και κατανοητά ενώ ο τόνος της φωνής τους είναι τόσο ζεστός και φιλικός που ως θεατής ένιωσα να βρισκόμουν μαζί τους σε ένα ήρεμο στέκι και να συζητάω μαζί τους για τα μυστικά του σύμπαντος και του παρελθόντος. Μέσα από τα λόγια τους ξεπετάχτηκε ένας ιδιαίτερος προβληματισμός. Γιατί δίνουμε τόση βαρύτητα στο παρελθόν τη στιγμή που δε γνωρίζουμε την πρόσφατη Ιστορία μας; Ποιοι είναι οι παράγοντες που μας αποπροσανατολίζουν;
Κι από εκείνο το σημείο ξεκινάει το δεύτερο κεφάλαιο του έργου. Στην ίδια έρημο υπήρχε κάποτε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης αντιφρονούντων του καθεστώτος του Πινοσέτ. Μέσα όμως στο απόλυτο σκοτάδι που επικρατούσε κατά τη διάρκεια της χειρότερης χούντας όλων των εποχών, υπήρξαν μικρές αχτίδες φωτός. Μία ομάδα κρατουμένων βρήκε έναν τρόπο νοητής φυγής. Έφτιαξαν δικούς τους εξάντες και μελετούσαν κάθε βράδυ τα αστέρια. Ο σημαντικότερος λόγος που βασίστηκε το πάθος τους για τα άστρα, ήταν η αίσθηση της ελευθερίας που τους προσέφερε ο απέραντος ουρανός. Ένας άλλος κρατούμενος, ο οποίος ήταν αρχιτέκτονας στο επάγγελμα μετρούσε τις διαστάσεις του στρατοπέδου με τα βήματά του και τις συγκρατούσε στο μυαλό του. Όταν βγήκε από τη φυλακή, απελευθέρωσε τη μνήμη του σχεδιάζοντας τις κατόψεις σε λευκά χαρτόνια. Κι αν αυτός ο αφανής ήρωας έγινε φύλακας μιας ομαδικής μνήμης, σήμερα είναι προστάτης της συζύγου του που πάσχει από τη νόσο του Αλτσχάιμερ.

Στην έρημο όμως υπάρχει και μία ακόμη ομάδα ανθρώπων. Γυναίκες οι οποίες ήταν κάποτε μανάδες, σύζυγοι, αδελφές και κόρες, αλλά σήμερα περιφέρονται ως φαντάσματα στην έρημο αναζητώντας τα λείψανα των χαμένων τους ανθρώπων. Για κάποιους ανθρώπους τα βασανιστήρια της χούντας δε τελείωσαν ποτέ. Για κάποιους δε τελείωσε ούτε η ίδια η χούντα.
Κάποιες από τις γυναίκες που μίλησαν μπροστά στη κάμερα, δήλωσαν πως οι χαμένοι τους άνθρωποι θάφτηκαν σ' αυτήν την έρημο, όμως υπάρχουν στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν ότι κάποια στιγμή τους ξέθαψε ο στρατός με ανορθόδοξο τρόπο (με μπουλντόζες κτλ) για να σβήσει τα εγκλήματα του καθεστώτος. Σίγουρα ο στρατός έχει σήμερα στοιχεία τα οποία μπορεί να δώσει για να βοηθήσει τις γυναίκες αυτές, ώστε να βρουν τα λείψανα των αγαπημένων τους προσώπων και να τα θάψουν με αξιοπρέπεια. Όμως τα επίσημα κι ένστολα στόματα παραμένουν ερμητικά κλειστά, δίνοντας παράταση στο απάνθρωπο μαρτύριο τους.
Η απέλπιδη προσπάθεια αυτών των γυναικών έχει συγκινήσει τους αστρονόμους και τους αρχαιολόγους οι οποίοι τις βοηθούν με ότι μέσο διαθέτουν. Εξαιρετική κι άκρως συγκινητική είναι η δήλωση του αστρονόμου, ο οποίος λέει ότι και μ' αυτές τις γυναίκες έχει ένα κοινό χαρακτηριστικό αφού και οι δυο αναζητούν απαντήσεις από το παρελθόν με τη μόνη διαφορά πως εκείνος μετά τη δουλειά του κοιμάται ήσυχος ενώ εκείνες όχι.

Η σουρεαλιστική αντίφαση που δημιουργείται ανάμεσα στις εικόνες μακρινών γαλαξιών που προκαλούν δέος και τα ανατριχιαστικά πλάνα των θρυμματισμένων ανθρώπινων οστών και μουμιοποιημένων σωμάτων αποτελεί για τον σκηνοθέτη αφορμή για έναν ποιητικό στοχασμό πάνω στην άγρια πλευρά του ανθρώπινου είδους και την χρόνια εξόντωση μιας κοινωνίας που μάχεται για μια αξιοπρεπή ζωή. Από την άλλη, με έναν άκρως ευγενικό τρόπο προσπαθεί να συγκινήσει ένα μεγάλο κομμάτι κόσμου που αδιαφορεί και τους προτρέπει να στρέψουν το βλέμμα τους στον ουρανό μήπως και καταφέρουν να αναγνωρίσουν τα λάθη που τους βασανίζουν.
Ο Πατρίσιο Γκούζμαν καταφέρνει μέσα σε λίγες ώρες να μας εξυψώσει την ομορφιά και την αξία της ζωής που χρόνια τώρα έχουμε χάσει, τις αρχέγονες αστρικές μας ρίζες αλλά και την δύναμη που έχει η μνήμη. Όπως ο ίδιος λέει στο τέλος "Όσοι έχουν μνήμη μπορούν να ζήσουν στο εύθραυστο παρόντα χρόνο, όσοι δεν έχουν μνήμη δε ζουν πουθενά".
Η ταινία είναι ένα ποίημα.
Αναζητήστε την και δείτε την.

Βαθμολογία:10/10