Αριστουργήματα του παρελθόντος: Ο τάφος των πυγολαμπίδων (1988)

Τέλη δεκαετίας '80 κι ακόμη θυμάμαι μία βραδιά που με είχαν ενημερώσει οι γονείς μου ότι η τηλεόραση θα δείξει ένα όμορφο κινούμενο σχέδιο. Για ένα μικρό παιδί, η είδηση πως θα δει ένα "παιδικό" είναι το απόλυτο γεγονός της καθημερινότητάς του. Περίμενα πως και πως να φτάσει το βράδυ κι όταν ήρθε η ώρα, απλώθηκα στον καναπέ μπροστά από την τηλεόραση έτοιμος να αφεθώ σε χρώματα, εικόνες και χαρούμενες φωνές. Από την αρχή όμως κάτι δε μου κολλούσε καλά στην όλη ιστορία. Δε πέρασαν λίγα λεπτά από την έναρξη της ιστορίας που η μητέρα μου έκλεισε απότομα την τηλεόραση και με 'στειλε για ύπνο. Θυμάμαι πως ήταν πάνω στη σκηνή που τα αμερικανικά βομβαρδιστικά πετούσαν απειλητικά πάνω από μία πόλη της Ιαπωνίας, έτοιμα να ρίξουν πύρινη βροχή στα ξύλινα σπίτια των κατοίκων. Πριν όμως απ' αυτό, πρόλαβα να δω μια σκηνή θανάτου. Έναν σιωπηλό και ρεαλιστικό θάνατο που λειτούργησε στο να συναντηθούν ξανά δύο ψυχές. Μα είναι ποτέ δυνατόν ένα κινούμενο σχέδιο να προκαλεί τόσο ισχυρά συναισθήματα; 

Ο γνωστός κριτικός κινηματογράφου, Ρότζερ Ίμπερτ, είχε δηλώσει για το συγκεκριμένο animation πως "Ο τάφος των Πυγολαμπίδων" είναι μία δυνατή συναισθηματική εμπειρία με την οποία αναθεωρείς ότι ήξερες για τα κινούμενα σχέδια. Δε χρειάστηκε να δω αυτό το αριστούργημα για να αλλάξω την άποψη μου γι' αυτά. Όμως με το συγκεκριμένο σπουδαίο αντιπολεμικό έργο αναθεώρησα πολλές σκέψεις κι απόψεις, όσον αφορά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τις ανθρώπινες σχέσεις και τη ζωή στην Ιαπωνία την περίοδο εκείνη. 

Η ιστορία διαδραματίζεται στο αντίπαλο για τα δικά μας δεδομένα στρατόπεδο, όπου είναι φανερό πως οι Αμερικανοί είναι κακοί. Μια οπτική γωνιά που μας βρίσκει σύμφωνους. Πόσο μάλλον γι' αυτούς που έχουν μελετήσει τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξαν κι οι Σύμμαχοι στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και δεν πολυσυζητιούνται μέχρι σήμερα. Εξάλλου οι Αμερικανοί δεν οδηγήθηκαν ποτέ σε κανένα δικαστήριο για τις ατομικές βόμβες που έριξαν αλλά ούτε και για τους ανελέητους βομβαρδισμούς σε διάφορες πόλεις της Ιαπωνίας. 

Σ' έναν απ' αυτούς τους βομβαρδισμούς δύο μικρά αδέλφια χάνουν την μητέρα τους (ο πατέρας τους θεωρείται αγνοούμενος) και μετακομίζουν στο σπίτι συγγενικών τους προσώπων. Όσο όμως η τροφή σπανίζει, τόσο πιο αυστηρή γίνεται η θεία που τα φροντίζει. Η συμπεριφοράς της θα αναγκάσει τα δύο αδέλφια να φύγουν από το σπίτι που τους φιλοξενεί και να αναζητήσουν ένα καταφύγιο που θα τα προστατεύσει από την βαρβαρότητα. Η μοναδική τους άμυνα απέναντι στην φρικαλεότητα του πολέμου και στην αυταρχικότητα της ιαπωνικής κοινωνίας, είναι η παιδικότητά τους.  

Έξω από την πόλη βρίσκουν ένα μικρό καταφύγιο δίπλα σε μία λίμνη, το οποίο μετατρέπουν σε σπίτι. Τον πρώτο καιρό φαίνεται πως μπορούν να τα καταφέρουν αλλά με την πάροδο του χρόνου η κατάσταση χειροτερεύει καθώς η πείνα δεν λογαριάζει κανέναν. Πρώτη από τη ζωή φεύγει η μικρή και μετά από λίγο καιρό την ακολουθεί κι ο αδελφός της. Με αυτό το σπαρακτικό τελείωμα επιστρέφουμε ξανά στην αρχή της ταινίας, όπου δείχνει τον θάνατο του μεγάλου αδελφού σε ένα σταθμό τραίνων (ένας ομαδικός σιωπηλός θάνατος μιας και σε κάθε κολόνα του σταθμού κείτεται κι από ένα ετοιμοθάνατο ή νεκρό παιδί). Με το θάνατο και του μεγάλου αδελφού, τα δυο παιδιά συναντιόνται ξανά ως πνεύματα και καθισμένα σε ένα παγκάκι κάποιου λόφου ατενίζουν με αδιαφορία το σημερινό οικονομικό θαύμα της Ιαπωνίας...

Διαβάζοντας κάποιος την παραπάνω περιγραφή της ταινίας, θα νομίζει πως το έργο είναι ένα δακρύβρεχτο δράμα. Η αλήθεια όμως είναι πως η ταινία είναι τόσο γλυκιά και ποιητική που το κάθε συναίσθημα βγαίνει αβίαστα. Η σχέση και η αγάπη των δυο παιδιών είναι ιδιαίτερα τρυφερή, προκαλώντας στον θεατή μία έντονη συμπάθεια στα πρόσωπά τους. Η προσπάθειά τους δεν περιορίζεται μόνο στο να επιβιώσουν αλλά και στο να διασώσουν την ομορφιά της ίδιας της ζωής. Υπέροχες είναι όλες οι σκηνές με τον χορό των πυγολαμπίδων, ειδικά αυτή όπου τα παιδιά έχουν μαζέψει μέσα στο καταφύγιο αρκετές πυγολαμπίδες, δημιουργώντας στον σκοτεινό τους "σπίτι" έναν έναστρο ουρανό. 

Η αγάπη είναι το όπλο τους στον πόλεμο. Αλλά δυστυχώς η βαρβαρότητα είναι πιο δυνατή, μ' αποτέλεσμα τα δυο αδέλφια να γίνουν θυσία στον βωμό της ανιδιοτελής και ειλικρινής αγάπης. Το επίτευγμα τους όμως είναι πως κατάφεραν να ζήσουν και να πεθάνουν ως άνθρωποι σε έναν κόσμο απάνθρωπο. 

Στο συγκεκριμένο αριστούργημα δεν έχουμε να μιλήσουμε για επιλογές κι ερμηνείες ηθοποιών. Όμως η εκφραστικότητα των δυο παιδιών είναι τόσο ρεαλιστική που σίγουρα αρκετοί ηθοποιοί θα ζήλευαν με την "υποκριτική" τους δεινότητα. Οι διάλογοι είναι απλοί αλλά αρκούν στο να νιώθουμε κάθε τόσο έναν κόμπο στο λαιμό κι ένα σφίξιμο στο στομάχι. Ειδικά τα τελευταία λόγια της μικρής προς τον αδελφό της ήταν τόσο τρυφερά, που δεν αφήνουν πολλά περιθώρια στο να συγκρατήσει κανείς τα δάκρυά του. Ένα ακόμη στοιχείο που ενισχύει τη δυναμική της ταινίας είναι η υπέροχη μουσική που δένει αρμονικά με τα μαγευτικά πλάνα των στούντιο Γκίμπλι.

Μετά το τέλος της ταινίας έμεινα μουδιασμένος στη θέση μου, προσπαθώντας να επανέλθω σε μία φυσιολογική συναισθηματική κατάσταση. Η αλήθεια είναι πως μου πήρε αρκετή ώρα. Και τις συνέπειες τις βιώνω σήμερα το πρωί, καθώς ξύπνησα με μία διαφορετική διάθεση και στάση απέναντι στην καθημερινότητά μου. Είναι γερό χαστούκι να βλέπεις δυο χαμογελαστά πρόσωπα σε μία περίοδο πολέμου. Να μην έχουν τίποτα για να επιβιώσουν κι όμως να αξιοποιούν το κάθε τι για να μη σβήσει το χαμόγελο από τα χείλη τους. 

Βαθμολογία: 10/10