Πράσινα Σύνορα (2023)

 

Η κατάληψη της Τροίας από τους Αρχαίους Έλληνες υπήρξε μια σημαντική στιγμή πολεμικής νίκης. Όταν όμως καταλάγιασαν οι πανηγυρισμοί, άρχισαν να αναδύονται όλα τα εγκλήματα που σημειώθηκαν στα πεδία των μαχών και στην πολιορκία, εντείνοντας το ενοχικό σύμπλεγμα των Ελλήνων, το οποίο εκτονώθηκε μέσα από τις συγκλονιστικές τραγωδίες που γράφτηκαν μετέπειτα. Ακριβώς το ίδιο μπορούμε να πούμε ότι συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη. Εδώ και μια δεκαετία συντελείται στα ευρωπαϊκά σύνορα ένα από τα χειρότερα εγκλήματα του 21ου αιώνα, με μια μεγάλη μερίδα της κοινωνίας να το παρακολουθεί άβουλα και με απάθεια. Υπάρχουν όμως ένα μέρος των συμπολιτών μας που στέκονται με κάθε δύναμη δίπλα στους σημερινούς κατατρεγμένους είτε προσφέροντας τη βοήθειά τους με πράξεις είτε δημιουργώντας έργα αφύπνισης κι ευαισθητοποίησης του κοινού απέναντι στις σύγχρονες τραγωδίες. Μια απ' αυτές τις προσπάθειες είναι "Τα Πράσινα Σύνορα", η τελευταία συνταρακτική ταινία της 74χρονης Ανιέσκα Χόλαντ, η οποία απέσπασε το Ειδικό βραβείο της επιτροπής στο 80ό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας.

Θεωρώ πως τα "Πράσινα Σύνορα" είναι ένα από το δυνατότερα κοινωνικά δράματα που έχουν σκηνοθετηθεί τα τελευταία χρόνια, το οποίο κατάφερε να τραβήξει το ενδιαφέρον του ευρωπαϊκό κοινού και να ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων από την προηγούμενη ακροδεξιά κυβέρνηση της Πολωνίας. Μου προκαλεί μεγάλη εντύπωση που η ταινία θάφτηκε από τους Έλληνες κριτικούς και πέρασε σχεδόν απαρατήρητη από τις σκοτεινές αίθουσες τον περασμένο χειμώνα. Από την άλλη, κακώς που με ξαφνιάζει η παραπάνω αντιμετώπιση που δέχτηκε η ταινία εδώ, σκεφτόμενος την εγχώρια πολιτικοκοινωνική κατάσταση.

Η δημιουργός της ταινίας μας μεταφέρει στα σύνορα Πολωνίας και Λευκορωσίας, τα οποία είναι καλυμμένα απο τα πυκνά δάση της Κεντρικής Ευρώπης. Μέσα σ' αυτά τα δάση κινούνται σα σκιές πρόσφυγες από τη Συρία, το Αφγανιστάν και την Αφρική, ζητώντας μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη. Όμως, η απελπισία που τους κυριεύει έχοντας αφήσει τους κόπους μιας ζωής πίσω, η διαρκής τους ταλαιπωρία από τις κακουχίες της προσφυγικής τους οδύσσειας αλλά κι η ελπίδα τους για κάτι καλύτερο τόσο για τους ίδιους όσο και για τα παιδιά τους, τους κάνει ακόμη πιο ευάλωτους στα σαδιστικά ένστικτα των συνοριοφυλάκων τόσο της Πολωνίας όσο και της Λευκορωσίας. Ένστολοι τραμπούκοι γεμάτοι μίσος κι αηδία, κλέβουν τα χρηματικά ποσά κι ότι άλλο πολύτιμο κουβαλούν πάνω τους οι πρόσφυγες, περνώντας τους κρυφά από τα σύνορα της μιας χώρας στα σύνορα της άλλης.

Η ανοχή της πολωνικής κοινωνίας γίνεται σύμμαχος στα εγκλήματα που συντελούνται στα σύνορα της χώρας τους, επηρεασμένη από τη συνεχή παραπληροφόρηση των συστημικών Μ.Μ.Ε. Οι μόνοι που αντιστέκονται στην ηθική κατρακύλα των Ευρωπαίων είναι οι λιγοστοί αλληλέγγυοι, οι οποίοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να βοηθήσουν τους πρόσφυγες και να σώσουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπινου είδους. Όμως κι εκείνοι δεν μπορούν να κάνουν πολλά καθώς οι νόμοι της χώρας τους είναι άδικοι κι αμείλικτοι. 

Για τη δημιουργία της συγκεκριμένης ταινίας, φαίνεται πως η σκηνοθέτιδα συγκέντρωσε ένα μωσαϊκό μαρτυριών που συνέλεξε, για να παρουσιάσει το έγκλημα που συντελέστηκε το 2021, σε μια παραμεθόρια περιοχή που το πολωνικό καθεστώς "Νόμος και Δικαιοσύνη" είχε απαγορεύσει την πρόσβαση από γιατρούς και δημοσιογράφους, αφήνοντας τον στρατό και τους συνοριοφύλακες να δρουν ανενόχλητα. Μπορεί για κάποιους να φανεί ακραίος κι υπερβολικός ο τρόπος αφήγησής της, αλλά όσοι έχουν ζήσει από κοντά το προσφυγικό ζήτημα, μπορούν κάλλιστα να επιβεβαιώσουν αντίστοιχα γεγονότα που έχουν συμβεί και στο Ανατολικό Αιγαίο. Εξάλλου, η Ελλάδα έχει ήδη κατηγορηθεί για τα απάνθρωπα pushbacks κι ήδη κατηγορείται για το πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου. Οπότε, όσοι κατηγορούν τη συγκεκριμένη ταινία για υπερβάλλον μελοδραματισμό, καλό είναι να ανατρέξουν πρώτα σε γεγονότα που έχουν καταγραφεί και στον ελλαδικό χώρο. 

Παρόλο που ξεκινάει με ένα έγχρωμο κάδρο, η ταινία είναι γυρισμένη με ασπρόμαυρα πλάνα θέλοντας να επισημάνει την επιστροφή της ευρωπαϊκής κοινωνίας σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν και χωρίζεται σε κεφάλαια, μέσα από τα οποία παρακολουθούμε την οδύσσεια μιας οικογένειας μεταναστών, τα εγκλήματα των ένστολων, τις πρωτοβουλίες των αλληλέγγυων αλλά και τις ερινύες που βασανίζουν έναν Πολωνό συνοριοφύλακα. 

Η Ανιέσκα Χόλαντ μαζί με τον φωτογράφο Τόμας Νάουμιουκ επιλέγουν το ασπρόμαυρο κάδρο θέλοντας να επισημάνει τους κύκλους που κάνει η Ιστορία και σ' αυτό αξίζει να δώσουμε προσοχή διότι σαν δημιουργός έχει ασχοληθεί με το Ολοκαύτωμα. Επίσης κατάφερε να γυρίσει μια δυνατή ταινία κάτω από τη μύτη ενός ακροδεξιού καθεστώτος, με το τελικό της αποτέλεσμα να είναι άκρως συγκλονιστικό. Κι ενώ μας παρουσιάζει ένα παρόν αρκετά ζοφερό κι εφιαλτικό, αφήνει μια χαραμάδα ελπίδας στη νέα γενιά, μέσα από τη σκηνή όπου τα παιδιά μιας εύπορης Πολωνικής οικογένειας τραγουδούν μαζί με τρία προσφυγόπουλα που φιλοξενούν σπίτι τους.

Επίσης, οφείλω να παραδεχτώ την τόλμη της δημιουργού να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο οι Πολωνοί υποδέχτηκαν τους Ουκρανούς πρόσφυγες σε αντίθεση με τους πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Από τη μια έχουμε την εικόνα μιας εγκύου γυναίκας, την οποία οι συνοριοφύλακες την πέταξαν σα σακί πάνω από τα σύρματα των συνόρων κι από την άλλη έχουμε την οργανωμένη υποδοχή κι εξυπηρέτηση των Ουκρανών θυμάτων και των οικόσιτων ζώων συντροφιάς που κουβαλούν μαζί τους. Επίσης, οι μερικές χιλιάδες πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής παρουσιάζονταν από τα Μ.Μ.Ε. ως εισβολή στη χώρα τους ενώ τα εκατομμύρια των Ουκρανών όσο υποχρέωση στήριξης κι αλληλεγγύης. Για να μην υπάρξει παρεξήγηση στο συγκεκριμένο κομμάτι, θα πω μόνο το εξής: Μακάρι όλοι οι πρόσφυγες του κόσμου να δέχονταν την ίδια μεταχείριση που είχαν οι Ουκρανοί πρόσφυγες. Είμαι βέβαιος πως θα μπορούσαν να γραφτούν πολλές σειρές πάνω σ' αυτό το κομμάτι.

Τα "Πράσινα Σύνορα" είναι ένα αιχμηρό κινηματογραφικό αγκάθι στα πήλινα πόδια της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς που προσπαθεί να αφυπνίσει την κοινωνία για τα εγκληματικά pushbacks, την απάνθρωπη εργαλειοποίηση των προσφύγων από τις εκάστοτε κυβερνήσεις και τον εξοργιστικό ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής από τα νεοφιλελεύθερα συστήματα που βλέπουν τους σημερινούς κατατρεγμένους ως ανεπιθύμητα "τίποτα" που θέλουν να εισβάλλουν στις δυτικές κοινωνίες. Επίσης, η ταινία είναι ένα κινηματογραφικό κατηγορώ απέναντι στο εχθρικό αφήγημα των συστημικών μέσων μαζικής ενημέρωσης που έχει καταφέρει να διαβρώσει την ήδη ταλαιπωρημένη κοινωνική μας ενσυναίσθηση. Τα "Πράσινα Σύνορα" είναι μια απέλπιδα προσπάθεια για να ξυπνήσει έστω την ύστατη στιγμή τις ναρκωμένες μας συνειδήσεις κι αυτό την κατατάσσει ως μια από τις σημαντικότερες ταινίες της περασμένης χρονιάς.

Βαθμολογία: 9/10

Βενετία, η αιώνια γοητεία της Γαληνοτάτης αίγλης

 

Η Βενετία γίνεται η πρώτη πόλη που επισκέπτομαι ξανά για δεύτερη συνεχή χρονιά, παρόλο που έχω μια μεγάλη λίστα πόλεων σε αναμονή για επερχόμενα ταξίδια. Η απόφασή μου αυτή ήρθε αναπάντεχα σε μια από τις όμορφες και χαλαρές κουβέντες που είχα με δυο πολύ καλούς μου φίλους, καθώς συζητούσαμε για ταξίδια και πιθανούς προορισμούς. Πέρα όμως από την καλή παρέα, είναι κι η αιώνια γοητεία της Βενετία που με δυσκόλεψε να πω το όχι σε μια ακόμη επίσκεψή μου εκεί. Έχοντας λοιπόν ακόμη ζωντανές τις εικόνες από τις πρόσφατες περιπλανήσεις μου στα γραφικά κανάλια της πανέμορφης πλωτής πόλης του ιταλικού βορρά, ανυπομονούσα να δω τις αντιδράσεις των φίλων μου που θα την επισκέπτονταν για πρώτη φορά. Να όμως που η Βενετία κατάφερε να με ενθουσιάσει για μια ακόμη φορά, πριν προλάβω να πατήσω το πόδι μου στο έδαφός της, καθώς την ώρα που προσγειωνόμασταν στο αεροδρόμιο του Μάρκο Πόλο, διέκρινα στιγμιαία έξω από το παράθυρο του αεροπλάνου, το λαμπερό καλωσόρισμα του πελώριου καμπαναριού του Αγίου Μάρκου και των γερμένων καμπαναριών των υπολοίπων εκκλησιών.  

Από τις πρώτες μας περιπλανήσεις στην πόλη, διαισθάνθηκα μια ιδιαίτερη οικειότητα που απ' ότι φαίνεται έχω πια αποκτήσει με τη Βενετία, η οποία προκλήθηκε από την πρώτη μου επίσκεψη τον Μάρτιο του 2023. Χάρις αυτής της οικειότητας, αρχίσαμε τις περιπλανήσεις μας στα στενά σοκάκια και τα μικρά κανάλια των βενετσιάνικων συνοικιών, χωρίς χάρτες και πλοηγούς μέσω του gps. Η άνεσή μου αυτή καθησύχαζε τους φίλους μου, οι οποίοι ακολουθούσαν με απόλυτη εμπιστοσύνη τα βήματά μου, αφήνοντας το βλέμμα τους να τρέξει αχόρταγα σε καθετί όμορφο και μοναδικό που συναντούσαμε στο διάβα μας. 

Στη δεύτερη επίσκεψή μου είχα αποφασίσει να επισκεφθώ μέρη της πόλης που δεν είχα περπατήσει την πρώτη φορά, συνδυάζοντάς τα με τα σημαντικότερα αξιοθέατα που ήθελα να δείξω στους φίλους μου. Από τα πρώτα σημεία που επισκεφθήκαμε ήταν η εκκλησία της Santa Maria di Nazareth, με τις ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες από τις οποίες περισσότερο εντυπωσιάστηκα με τις ζωγραφιστές καμπάνες που είχαν σχεδιαστεί με έναν παιχνιδιάρικο τρισδιάστατο τρόπο, κεντρίζοντας αμέσως την προσοχή μου. 

Από εκεί διασχίσαμε το Μεγάλο Κανάλι πάνω από μια μεγάλη λευκή γέφυρα για να βγούμε στη συνοικία San Polo, στην οποία ορθώνονται κάποια από τα διασημότερα παλάτσα της πόλης όπως το Κα Πεζαρο (ένα αναγεννησιακό ανάκτορο που φιλοξενεί έργα μοντέρνας τέχνης) κι η επιβλητική Βασιλική της Santa Maria Gloriosa dei Frari, της μεγαλύτερης εκκλησίας της πόλης, η οποία φιλοξενεί τον εντυπωσιακό τάφο του Τιτσιάνο και τον γεμάτο συμβολισμούς τάφο του Αντόνιο Κανόβα. Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε τον ναό του San Zaccaria, ο οποίος περηφανεύεται για την πλούσια συλλογή πινάκων που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρες τις επιφάνειες των τοίχων τους και τον ορθόδοξο ναό του Αγίου Γεωργίου, μέσα στον οποίο υπάρχει μια αρμονική συνύπαρξη ορθόδοξου και καθολικού θρησκευτικού διάκοσμου. Επίσης, μπήκαμε στην πολυφωτογραφημένη λευκή εκκλησία της Santa Maria della Salute, της οποίας ο λιτός εσωτερικός διάκοσμος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την στιβαρή εικόνα της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας του Χάνδακα (δηλαδή του Ηρακλείου Κρήτης). Φυσικά μέσα στο πρόγραμμα δεν μπορούσε να λείπει κι ο ιδιόμορφος ναός του Αγίου Μάρκου, με την πολύμορφη αρχιτεκτονική του όψη, τις έντονες βυζαντινές του επιρροές στον ψηφιδωτό του διάκοσμο και τα διάσημα χιώτικα άλογα. Απ' όλες τις παραπάνω επισκέψεις, θα ξεχωρίσω την πιο απρόσμενη που κάναμε στην Chiesa della Pieta, η οποία βρίσκεται στην Παλιά Προκυμαία της Βενετίας. Περνώντας έξω από τον ναό, μαγευτήκαμε από τις ονειρικές μελωδίες μιας νεανικής συμφωνικής ορχήστρας που είχε έρθει από την Αμερική. Δεν μπορούσαμε να αγνοήσουμε τη συγκεκριμένη εμπειρία καθώς είναι εντυπωσιακή η ακουστική των καθολικών ναών. Μπήκαμε διακριτικά και καθίσαμε στα αναπαυτικά στασίδια κι απολαύσαμε υπέροχα κλασικά κομμάτια, αναζητώντας την μορφή του Βιβάλντι στην οροφογραφία του ναού. 

Τις μέρες που επισκεφθήκαμε τη Βενετία, είχαν ξεκινήσει οι εργασίες της νέας Μπιενάλε, η οποία δεν είχε ανοίξει ακόμα. Παρόλα αυτά, υπήρχαν αρκετά περίπτερα χωρών που είχαν ανοίξει στην ευρύτερη περιοχή του Ναυαρχείου, του νησιού Σαν Πιέτρο Ντι Καστέλο και της ανατολικής πλευράς της πόλης που φτάνει μέχρι το τελευταίο νησάκι της Αγίας Ελένης, όπου βρίσκεται κι η έδρα της ποδοσφαιρικής ομάδας Venezia F.C., προσφέροντάς μας μια μικρή γεύση από τη θεματική της φετινής έκθεσης. Όπως ήταν αναμενόμενο, κανένα έργο δεν μας συγκίνησε, οπότε αρκεστήκαμε σε ευχάριστες απογευματινές περιπλανήσεις στις ανατολικές συνοικίες, αναζητώντας την αθέατη πλευρά της Βενετίας. Ήρεμες γειτονιές με περισσότερους ντόπιους και λιγότερους τουρίστες κι ήσυχα πάρκα με ιδιαίτερες καφετέριες, όπου μια απ' αυτές την κάναμε στέκι.  

Σ' αυτή την ανατολική γωνιά της Βενετίας κρύβεται μια συγκλονιστική ιστορία. Σε ένα μικρό κανάλι δίπλα στο Ναυαρχείο, στο rio della Tana, βρίσκεται η Rifondazione Comunista, στην είσοδο της οποίας δεσπόζει το σφυροδρέπανο δίπλα σε ένα ξεχωριστό πορτραίτο του Χριστού, ενώ σε μια πινακίδα πάνω από την πόρτα αναφέρεται σε κάποιους "Επτά Μάρτυρες". Αναζητώντας την ιστορία των "Επτά Μαρτύρων", μάθαμε πως αναφερόταν σε επτά παρτιζάνους που εκτελέστηκαν από τους ναζί, οι οποίοι τους διάλεξαν από τη φυλακή και τους σκότωσα μπροστά σε συγκεντρωμένο πλήθος για παραδειγματισμό το 1944. Η συγκεκριμένη εκτέλεση πραγματοποιήθηκε επειδή οι ναζί πίστευαν ότι η ιταλική αντιφασιστική αντίσταση είχε δολοφονήσει έναν Γερμανό στρατιώτη. Τελικά αποδείχθηκε ότι ο στρατιώτης είχε πνίγει σε ένα κανάλι όντας μεθυσμένος. Με αυτήν την αποκάλυψη, η εκτέλεση των επτά παρτιζάνων μετατράπηκε σε σύμβολο του παραλογισμού και της εγκληματικής φύσης του ναζισμού.

Πέρα από το ανατολικό κομμάτι της Βενετίας, περιπλανηθήκαμε και στην περιοχή Dorsoduro έχοντας σημείο αναφοράς την πανέμορφη και ήρεμη πλατεία Santa Margherita, η οποία σφύζει από φοιτητικά στέκια με διακριτικούς θαμώνες που προτιμούν να απολαύσουν το μεσημεριανό τους καφέ και το απογευματινό τους aperol μακριά από την οχλοβοή των τουριστικών ορδών που κατακλύζουν τα κεντρικά σημεία της πόλης. Από τα άτομα που συναντήσαμε, ξεχώρισα ένα ζευγάρι που ξαπόσταινε στη σκιά ενός δέντρου κι έναν νεαρό που καθόταν δίπλα μου και τους ζωγράφιζε στο σημειωματάριό του. Κατάφερα να φωτογραφίσω και τους δύο διακριτικά, διατηρώντας αναλλοίωτες τις μορφές τους στη ψηφιακή μου μνήμη, 

Τέλος, περιπλανηθήκαμε στη συνοικία του Cannaregio, από το εβραϊκο γκέτο με τις παλιές συναγωγές και τους κρυφούς του κήπους μέχρι το πολυδιαφημισμένο βιβλιοπωλείο Acqua Alta, το οποίο έχει γίνει διάσημο με τον χαρακτηρισμό του πιο όμορφου βιβλιοπωλείου της Ευρώπης. Δε ξέρω αν είναι το ομορφότερο που εχω επισκεφθεί αλλά σίγουρα δε θα το επέλεγα για να χαθώ αμέριμνος στα φορτωμένα με βιβλία ράφια του. 

Μια από τις εικόνες που θα μου μείνουν αξέχαστες από το συγκεκριμένο ταξίδι, είναι η στιγμή που περιμέναμε το βαπορέτο από την αποβάθρα του Αγίου Μάρκου για να μας πάει στο αεροδρόμιο. Παρόλη την κούραση των γεμάτων τετραήμερων περιπλανήσεών μας, προτίμησα να σταθώ στην άκρη της πλατφόρμας και να απολαύσω μέχρι την τελευταία στιγμή το πανέμορφο σκηνικό που απλωνόταν μπροστά μου. Στα δεξιά μου ξεκινούσε το Μεγάλο Κανάλι με τη ματιά μου να φτάνει μέχρι την μεγάλη ξύλινη γέφυρα της Ακαδημίας κι απέναντί μου είχα το γνώριμο κτίριο του παλιού τελωνείου με την επιβλητική όψη της Santa Maria della Salute. Ο ήλιος είχε αρχίσει να δύει, προσφέροντας ένα απαλό ανάγλυφο στις όψεις των παλάτσων καθώς τα λιγοστά σύννεφα του ουρανού αποκτούσαν μια μελαγχολική ροδαλή απόχρωση. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα πως η Βενετία είχε πάψει να μου είναι ένα ακόμη όνειρο απατηλό, παρά είχε πλέον εγχαρακτεί στις πιο γλαφυρές της γραμμές κι αποχρώσεις στον βαθύ, μα ζωηρό ορίζοντα των πιο γοητευτικών μου αναμνήσεων.

Για περισσότερες πληροφορίες για τη Βενετία επισκεφθείτε τα παρακάτω links: 

• "Βενετία, η πόλη των γερμένων καμπαναριών"

• "Βενετία, ωδή στην πλωτή κοσμοπολιτεία"