Μια εγκλωβισμένη γενιά

Του Πάσχου Μανδραβέλη

Αν κάποιος περιηγηθεί στα ελληνικά social media, δεν θα βρει κάποια «χαμένη γενιά». Θα βρει μια γενιά που τα ’χει χάσει. Σύμφωνοι! Εκεί υπάρχουν υβριστές, επαγγελματίες των κομμάτων που προσπαθούν να «φτιάξουν κλίμα» στον κυβερνοχώρο, χυδαιολογίες κ.λπ., αλλά υπάρχουν και πολλά νέα παιδιά που φτιάχνουν διαφορετικές κι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες αφηγήσεις της ελληνικής πραγματικότητας. Δεν θα μπορέσει να προσπεράσει το διάχυτο χιούμορ, σε μορφές που είναι εντελώς ακαλλιέργητες στην Ελλάδα (one-liners ονομάζονται στις ΗΠΑ). Εκεί, «μες σε καπνούς και σε βρισιές» υπάρχει και μεγάλη δημιουργικότητα που εμφανίζεται στον λόγο, στη μουσική, στις τέχνες, σε project νέων τεχνολογιών κ.λπ.
Αλλά και στο επίπεδο του κοινωνικού μπορούμε να διακρίνουμε νέες μορφές οργάνωσης, πολύ καλύτερες από αυτές που γνωρίσαμε μέχρι σήμερα.
Τα κοινωνικά παντοπωλεία, τα κοινωνικά καφενεία, οι πρωτοβουλίες αλληλεγγύης κ.ά. στελεχώνονται από νέους ανθρώπους, οι οποίοι σε αντίθεση με τους παλιότερους δεν επαναπαύονται στο ερώτημα «μα τι κάνει το κράτος;». Μέσα στην κρίση φτιάχνονται από τα κάτω διαφορετικές μορφές κοινωνικής συγκρότησης. Είναι ακόμη εμβρυακές και κάποιες φορές «καπελώνονται» από φορείς του παρελθόντος (δηλαδή τα κόμματα), αλλά ένα μεγάλο μέρος αυτής της νέας γενιάς δεν είναι «χαμένη», απλώς ψάχνεται. Ακόμη και οι πράξεις αντίστασης σε κυβερνητικά πεπραγμένα παρουσιάζουν ένα θαυμαστό οργανωτικό κομμάτι από τα κάτω. Είτε μας αρέσει είτε όχι, το «κίνημα για ανοιχτή ΕΡΤ» ήταν πολύ καλύτερα οργανωμένο από το κρατικό «κίνημα της ΝΕΡΙΤ», παρά το γεγονός ότι οι πόροι και τα μέσα της κυβέρνησης (όπως και κάθε κυβέρνησης) ήταν πολλαπλάσιοι. Νέοι άνθρωποι οργάνωσαν το δίκτυο αναμετάδοσης μέσω του Διαδικτύου, διέσπειραν το μήνυμα, έκαναν αποτελεσματικά ψυχολογική προπαγάνδα χρησιμοποιώντας το «μαύρο της ΕΡΤ».

Γίνονται μετανάστες

Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι αυτή η δημιουργικότητα είναι εγκλωβισμένη και γι’ αυτό θνησιγενής. Ενώ στις ΗΠΑ της δεκαετίας του ’70 ξεπήδησε η επανάσταση των προσωπικών υπολογιστών από το κίνημα των χίπηδων, στην Ελλάδα, τα πιο λαμπερά μυαλά αυτής της «εγκλωβισμένης γενιάς» πρέπει να μεταναστεύσουν για να δημιουργήσουν. Χιλιάδες γραφειοκρατικά εμπόδια, που έφτιαξαν οι προηγούμενες γενιές για να διατηρήσουν αλώβητο το status quo, εμποδίζουν να φτιάξουν τη φλόγα, δημιουργία. Η επινοητικότητα εμφανίζεται στο Διαδίκτυο ακριβώς επειδή είναι εν πολλοίς αρρύθμιστο· αν και έγιναν προσπάθειες λογοκρισίας της έκφρασης «διά λόγους της (καθεστηκυίας) τάξης» από προβεβλημένα μέλη του κόσμου που φεύγει. Σύμφωνοι: οι προσπάθειες αυτές, εξαιτίας της αρχιτεκτονικής του Διαδικτύου, δεν είχαν καμιά ελπίδα να τελεσφορήσουν. Το γεγονός ότι επιχειρήθηκε κάτι τέτοιο δείχνει την απέλπιδα προσπάθεια της γενιάς που φεύγει να συντηρήσει το παλιό, επειδή δεν κατανοεί το νέο.
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με όλες τις εκκλήσεις των παλιότερων να διατηρήσουν την κατεστημένη τάξη πραγμάτων, να συντηρήσουν τα πάντα: τους παλιούς τρόπους παραγωγής, μέχρι άχρηστες θέσεις εργασίας. Ο πόλεμος κατά της απελευθέρωσης της οικονομίας γίνεται σε πολλά μέτωπα κι έχει έναν κεντρικό στόχο: τον αποκλεισμό των νέων και πιο ταλαντούχων προς όφελος των παλαιότερων, που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να προσαρμοστούν στις νέες πραγματικότητες. Ετσι, μπαίνουν χιλιάδες νομοθετικά εμπόδια σε κάθε νέο που προσπαθεί να υλοποιήσει μία ιδέα, είτε αυτή είναι επιχείρηση είτε ένα νέος τρόπος οργάνωσης των πραγμάτων. Η παλιότερη γενιά έχει καθίσει στον σβέρκο της νέας, δημιουργικής, γενιάς και δεν την αφήνει να ανοίξει τα φτερά της. Αν αυτά τα παιδιά επιχειρούσαν, αντί απλώς να οργίζονται, η ανάπτυξη δεν θα ήταν προσδοκία. Θα ήταν πραγματικότητα.

Οικογενειακές αγκυλώσεις

Δεν είναι όμως μόνο τα γραφειοκρατικά εμπόδια που αποτρέπουν κάθε άνθρωπο με όραμα να φτιάξει κάτι καινούργιο. Υπάρχουν και οι οικογενειακές αγκυλώσεις. Τα νέα παιδιά γαλουχήθηκαν από τη συμπλεγματική γενιά της μεταπολίτευσης, η οποία επειδή δεν πρόλαβε να επαναστατήσει στη χούντα, αποφάσισε να «επαναστατήσει» σε ασφαλέστερους δημοκρατικούς καιρούς. Είναι μια γενιά που μπόλιασε την παράδοση του οικογενειακού προστατευτισμού με το πρόταγμα της «εξέγερσης». Θέλει τα παιδιά της «επαναστατημένα», αλλά στο Δημόσιο. Λέει «όχι στον καναπέ», αλλά «ναι στο γραφείο». Πάει τα παιδιά της (όπως έγινε τον Δεκέμβριο του 2008) στις διαδηλώσεις, αλλά φροντίζει να φοράνε ζακέτα.
Το βασικότερο πρόβλημα είναι η ιδεολογική χαλιναγώγηση αυτής της γενιάς από τα γεροντοπαλίκαρα της μεταπολίτευσης, οι οποίοι με πολλά παραμύθια στα μπαρ και στις εφημερίδες, τους «έψησαν» ότι η συντήρηση είναι επανάσταση. Τους έπεισαν ότι το άνοιγμα των επαγγελμάτων, που θα επιτρέψει σε νέους ανθρώπους να δοκιμάσουν νέες μεθόδους σε κάποιο χώρο, είναι «συντηρητική αντεπανάσταση»· ενώ προφανώς η συντήρηση του υπάρχοντος είναι «προοδευτική επανάσταση». Εχοντας την ιδεολογική ηγεμονία –την οποία πολλοί τη στηρίζουν σε ψεύτικες δάφνες του παρελθόντος–, έπεισαν πολλά από τα νέα παιδιά ότι το να μην αλλάξει τίποτε είναι πρόοδος, ενώ η δοκιμή καινούργιων μεθόδων είναι συντήρηση. Αν προσέξει κανείς, ακόμη και οι αγώνες ανατροπής του κατεστημένου είναι κατεστημένοι· τα ίδια συνθήματα της μεταπολίτευσης, τα ίδια πανό, οι ίδιες μέθοδοι. Μόνο στο Διαδίκτυο εμφανίζονται νέες μορφές αγώνα, ίσως επειδή το κομιτάτο των γκριζογενειάδων δεν μπορεί να το «καπελώσει» με τα δικά του κόλπα.
Το στοίχημα αυτής της χώρας είναι να απελευθερώσει τη νέα γενιά, ώστε αυτή να επιχειρήσει νέους δρόμους που εμείς δεν μπορούμε καν να φανταστούμε. Ναι, θα κάνουν λάθη, αλλά ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω. Οι γενιές του Πολυτεχνείου και της Μεταπολίτευσης –ας μην είμαστε μίζεροι– έδωσαν πολλά· θετικά και αρνητικά. Εκαναν λάθη, αλλά στέριωσαν για πρώτη φορά στην ιστορία αυτής της χώρας τη δημοκρατία. Ηταν στην εποχή τους προοδευτικοί, αλλά όπως έλεγε ο Ρόμπερτ Αντον Γουίλσον «χρειάζονται μόνο είκοσι χρόνια για ένα ριζοσπάστη να καταλήξει συντηρητικός χωρίς να αλλάξει ούτε μία ιδέα».
Σήμερα, τα γεροντοπαλίκαρα της μεταπολίτευσης που πουλούν επανάσταση με την οκά (ή με τη δραχμή) έχουν γίνει απλώς αντιδραστικοί. Αν αυτή η γενιά δεν τους αμφισβητήσει, δεν πρόκειται να δει προκοπή. Εξάλλου, στη Διαθήκη του για τη νέα γενιά, ο Μιχάλης Κατσαρός δεν λέει μόνο: «Αντισταθείτε σ’ αυτόν που χαιρετάει από την εξέδρα ώρες», αλλά και «στους άλλους που κάνουνε τους φίλους σας»...

Πηγή: Καθημερινή της Κυριακής 22 Σεπτεμβρίου 2013