Πίσω στον 19ο αιώνα;

του Ευάγγελου Αυδίκου

Είναι γνωστή η φράση του Καρλ Μαρξ πως η Ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα. Πρόκειται για αγαπημένη φράση όσων αναζητούν την εγκυρότητα του Μαρξ για να προσδώσουν μεγαλύτερο βάρος στα λεγόμενα.
Διαβάζοντας και ακούγοντας όσα ακολούθησαν την κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου από τον στρατό της Τουρκίας είχα την αίσθηση πως η κατάρριψη μπορούσε να ανάψει το φιτίλι μιας πολεμικής σύγκρουσης, που θα συμπλήρωνε το παζλ της ανθρωπιστικής τραγωδίας η οποία εξελίσσεται στην περιοχή.
Το φάσμα μιας επερχόμενης τραγωδίας διανθίστηκε με μια ρητορική η οποία προσέδιδε στο γεγονός στοιχεία ιλαροτραγωδίας.
Ο ευφάνταστος δημοσιογραφικός λόγος συνέβαλε καθοριστικά στην πρόσθεση της συγκεκριμένης διάστασης. Τσάρος εναντίον Σουλτάνου. Με τον τρόπο αυτό η πολιτικοστρατιωτική σύγκρουση γίνεται με όρους πάλης ανάμεσα σε δύο ήρωες, ανάμεσα σε δύο κόσμους, κάτι που είναι οικείο στους πολλούς για την κατανόηση των γεγονότων.
Ο κινηματογράφος και η λογοτεχνία έχουν εξοικειώσει τους αναγνώστες των αφηγήσεων στις διπολικές συγκρούσεις.
Ο καλός εναντίον του κακού. Κάποτε η σύγκρουση τελειώνει με επικράτηση του καλού και έτσι αποκαθίστανται οι πολιτικοί και κοινωνικοί κανόνες.
Το πρόβλημα στην περίπτωση του διπόλου «Σουλτάνος εναντίον Τσάρου» ή το αντίστροφο ξεφεύγει από τον ιδεαλισμό του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας. Ανεξάρτητα από το ορατό δίπολο της σύγκρουσης, φαίνεται πως υπάρχει ένα άλλο δίπολο, μη ορατό από μια πρώτη ματιά.
Ενδεχομένως οι κόσμοι που συγκρούονται, τα διεθνή συμφέροντα που διακυβεύονται είναι πολύπλοκα. Ακριβώς εκεί τοποθετείται ο κίνδυνος για μια τραγωδία που μας οδηγεί πίσω στον 19ο αιώνα, τότε που υπήρχαν πραγματικοί σουλτάνοι και τσάροι που διαφέντευαν την περιοχή.
Ομως, οι δημοσιογράφοι και πολιτικοστρατιωτικοί αναλυτές που αναφέρθηκαν στην αναβίωση παλιών φιλοδοξιών της Ρωσίας και της Τουρκίας, που τελούσαν εν υπνώσει στην εποχή του μεταπολεμικού διπολισμού, δεν ολοκλήρωσαν τη χρήση των συμβολικών ονομάτων εισάγοντας στη συζήτηση και τον πανίσχυρο υπουργό Εξωτερικών της αυτοκρατορίας της Αυστροουγγαρίας, τον Μέτερνιχ, που έλυνε κι έδενε στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή του 19ου αιώνα.
Αν λοιπόν επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε το παρελθόν με όρους σκηνογραφίας του παρελθόντος, η εισαγωγή του Μέτερνιχ στη σύγχρονη σκηνή των πολιτικοοικονομικών συγκρούσεων είναι κρίσιμη για την αντιστοίχιση των εποχών των οποίων τα βασικά μοτίβα επαναλαμβάνονται, ακόμη κι όταν διανθίζονται με επένδυση μιας ονοματολογίας που διευκολύνει τη συγκρότηση ενός αμετάβλητου ιστορικού διπολισμού.
Ετσι κι αλλιώς η σκηνογραφία αρέσει σ’ ένα ακροατήριο που προσεγγίζει την Ιστορία μέσα από την ανάγνωση ιστορικών μυθιστορημάτων.
Σ’ αυτό το σκηνικό ο Μέτερνιχ είναι το παντοδύναμο πιόνι που μπορεί να λάβει διάφορες μορφές ή να δράσει στο προσκήνιο με ωμές παρεμβάσεις, με αποφυγή δηλώσεων ή με κινητικότητα στο παρασκήνιο. Ο Μέτερνιχ εμφανίζεται σήμερα με τη μορφή υπερατλαντικών δυνάμεων που δανείζονται από τον Ιανό τη διπροσωπία του.
Δημόσια ανησυχούν για την ειρήνη στην περιοχή κάνοντας έκκληση για αυτοσυγκράτηση. Στα άδυτα, όμως, των διαφόρων στρατιωτικών συμμαχιών βυσσοδομούν εναντίον της ειρήνης μη διστάζοντας να θυσιάσουν χιλιάδες Σύρους στον βωμό των στρατιωτικών και οικονομικών συμφερόντων τους.
Μπορεί, λοιπόν, η σκηνογραφία του 19ου αιώνα να προσθέτει πινελιές ρομαντισμού στη σύγκρουση, γεγονός που μπορεί να τη μετακινήσει στον χώρο των κινηματογραφικών υπερπαραγωγών, όμως η πραγματικότητα είναι αδυσώπητη.
Παρακολουθούμε για μία ακόμη φορά τα «βατράχια» της παροιμιακής έκφρασης να ποδοπατώνται και να γίνονται το λίπασμα και σ’ αυτή τη γεωστρατηγική αναδιάταξη. Κι ενώ τα «βουβάλια» παλεύουν, τα βατράχια ερίζουν μεταξύ τους.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών