Από το Brexit στην άλλη Ευρώπη

του Κώστα Δουζίνα

Όπως η τηλεόραση του BBC παρουσίαζε τον χάρτη της Βρετανίας με τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος σήμερα το πρωί, έγινε φανερό ότι η βόρεια αποβιομηχανισμένη Αγγλία και η Ουαλλία ψήφισαν Brexit, ενώ η πλούσια νοτιοανατολική Αγγλία και η Σκωτία Remain.
Brexit το Σάντερλαντ και το Τσίνγκφορντ, Remain η Οξφόρδη και το Μπρίστολ. Οι ψηφοφόροι του Brexit είναι τα θύματα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης: οι άνεργοι, τα εκατομμύρια που εργάζονται με κατώτατο μισθό ή με συμβάσεις “μηδέν ωρών” (δουλεύουν μόνο όσες ώρες τους έχει ανάγκη ο εργοδότης), αυτοί που έχασαν τα προνοιακά επιδόματα και πληρώνουν ώς και το 60% του πενιχρού εισοδήματος στο νοίκι. Είναι η εξέγερση των από κάτω κατά των ελίτ, του λαού κατά του “κατεστημένου”.
Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ του περσινού ελληνικού Όχι και του Brexit. Το πολιτικό, βιομηχανικό και συνδικαλιστικό κατεστημένο, οι οικονομολόγοι, οι «εξπέρ» και το ευρωπαϊκό διευθυντήριο προσπάθησαν να τρομοκρατήσουν Έλληνες και Άγγλους με λιμό, σεισμό και καταποντισμό αν ψηφίσουν κατά των υποδείξεων. Στη Βρετανία όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα, ο ΣΕΒ και τα συνδικάτα, η Εκκλησία και οι τράπεζες, ο Ομπάμα και ο Σόιμπλε, το ΝΑΤΟ και το ΔΝΤ είπαν στους πολίτες ότι, αν φύγουν, θα καταστραφούν.
Η «Bild» και οι γερμανικοί «Financial Times» γράφονται στα ελληνικά λίγες ημέρες πριν από το δημοψήφισμα, το «Spiegel» δημοσιεύεται στα αγγλικά με τον τίτλο «Please Don't Go». Η πολιτική “κάστα”, όπως πετυχημένα την ονομάζουν οι Podemos, δοκίμασε τη δύναμη της πειθούς και του εκφοβισμού στην Ελλάδα πρώτα, στη Βρετανία μετά.
Οι πολίτες όμως και εδώ, και εκεί, τους είπαν καθαρά και δυνατά “Ώς εδώ και μη παρέκει” “Enough is enough”. Και όσο περισσότερο πανικοβάλλονταν οι ελίτ τόσο περισσότερους ειδήμονες και πρώην πρωθυπουργούς, βιομηχάνους και εργατοπατέρες παρουσίαζαν. Και τόσο περισσότερο οι “άνθρωποι που πάντα υπακούουν τους ανωτέρους τους” πήγαιναν πεισμωμένοι στην άλλη πλευρά. Αλλά, επειδή η δύναμη και η εκδικητικότητα των από πάνω είναι μεγάλη, δεν το παραδέχονταν στους δημοσκόπους. Θα τους λέγαμε «ντροπαλούς ψηφοφόρους» του Όχι και του Brexit. Κόστισαν μια ακόμη μεγαλοπρεπή αποτυχία στις εταιρείες δημοσκοπήσεων.

Μεταδημοκρατία και Brexit

Αυτή η σιωπηρή εξέγερση δεν είναι κάτι καινούργιο. Κάθε φορά που “επιτράπηκε” στους λαούς να ψηφίσουν για ευρωπαϊκά θέματα στη Γαλλία, την Ολλανδία, την Πολωνία, την Ιρλανδία, κάθε φορά που δίνεται στους πολίτες η σπάνια ευκαιρία να πουν τι σκέφτονται για τους κυβερνήτες τους, λένε καθαρά και δυνατά “Ώς εδώ και μη παρέκει”, “Enough is enough”, “Δεν θέλουμε να μας κυβερνούν έτσι”. Απορρίπτουν συνολικά τον τρόπο άσκησης της εξουσίας και όχι μόνο την απομακρυσμένη και τρομακτική Ευρώπη. Αυτό το «εξεγερσιακό» κομμάτι της Δημοκρατίας, κατά Balibar, που αναδύεται σε κρίσιμες στιγμές και κρατάει την πολιτεία ζωντανή, με έκανε να προβλέψω εδώ και μήνες ότι το Brexit θα νικήσει.
Αυτή η αντίδραση των λαών είναι ακατανόητη στους σχολιαστές που διαβάζουν μόνο τον «Economist», τους «Financial Times» και τη «Wall Street Journal». Είναι οι ιεραπόστολοι της “μεταδημοκρατικής” εποχής, αυτοί που υποστηρίζουν την παντοδυναμία των τεχνοκρατών και τη σύγκληση Κεντροαριστεράς και Κεντροδεξιάς στο ακραίο νεοφιλελεύθερο κέντρο.
Η άποψή τους στηρίζεται στον ισχυρισμό ότι πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα έχουν επιστημονικά σωστές λύσεις που δεν πρέπει να μπαίνουν σε δημόσια διαβούλευση ή, χειρότερα, σε εκλογές. Ο λαός δεν καταλαβαίνει, κάνει λάθη, καλύτερα λοιπόν να μην ανακατεύεται. Η πολιτική πρέπει να απωθεί και να παθητικοποιεί τους πολίτες και να προωθεί μεγάλες συμμαχίες, κυβερνήσεις τεχνοκρατών, οικουμενικές. Αυτή η υποτιμητική αντιμετώπιση των “πληβείων” βρίσκεται πίσω από το Brexit.
Αλλά υπάρχει και μια άλλη ομοιότητα με την Ελλάδα. Και οι δύο εκστρατείες στη Βρετανία είχαν κοινά σημεία με τους «Μένουμε Ευρώπη». Χρησιμοποίησαν την τρομοκράτηση, τη στοχοποίηση των αντιπάλων, τις προσωπικές επιθέσεις. Για τους ακροδεξιούς του Brexit, 80 εκατομμύρια Τούρκοι θα “μπουν” στην Ε.Ε. και θα κατακλύσουν τη Βρετανία με ισλαμιστές τρομοκράτες, το σύστημα υγείας θα καταρρεύσει λόγω των μεταναστών, δεν θα έχουμε δουλειές.
Για τους άλλους, αν φύγει η Βρετανία, θα κοπούν δισεκατομμύρια από τις κοινωνικές δαπάνες (που τις έχει πετσοκόψει ήδη η κυβέρνηση), το σύστημα υγείας θα καταρρεύσει λόγω της ύφεσης του Brexit, θα χάνουν συνεχώς στο ποδόσφαιρο και το κρίκετ.
Μετά τον εκφοβισμό ακολουθούν οι ακραίες ύβρεις, οι έξαλλες κατηγορίες για εξαπάτηση, προδοσία, ψέματα. Αυτή είναι η άλλη πλευρά της μεταδημοκρατίας. Την καλλιεργούν οι πολιτικοί για κομματικό όφελος, αλλά στρέφεται εναντίον του συναφιού καθώς η απαξίωση και συκοφάντηση των αντιπάλων οδηγεί στην απονομιμοποίηση του συνολικού πολιτικού συστήματος. Έτσι οι επιθέσεις και οι προπηλακισμοί, η διακοπή συγκεντρώσεων και ομιλιών, ακόμη και η δολοφονία, πατούν στο υπόστρωμα “όλοι ίδιοι είναι”, δεν αξίζουν σεβασμό.
Θα μου πείτε ότι οι ηγέτες του Brexit, ο Μπόρις Τζόνσον και ο Νάιτζελ Φάρατζ του ακροδεξιού Κόμματος Ανεξαρτησίας χρησιμοποίησαν ξενοφοβικά επιχειρήματα κατά των μεταναστών, τα οποία τελικά έγιναν ανοιχτά ρατσιστικά. Ναι, αλλά η προβολή του πολιτικού ρατσισμού είναι το -προσωρινό, ελπίζω- αποτέλεσμα της απουσίας της Αριστεράς. Υπάρχουν βεβαίως ρατσιστές ανάμεσα στους εργαζόμενους. Αλλά όποιος έχει ζήσει στη Βρετανία ξέρει ότι η μεγάλη πλειονότητα είναι ευγενής, ανεκτική, φιλόξενη.
Η λιτότητα έχει κάνει εκατομμύρια εργαζομένων να αγωνιούν για τη δουλειά τους, για το μέλλον τους και το μέλλον των παιδιών τους. Το απρογραμμάτιστο «ξεφόρτωμα» μεταναστών σε περιοχές με κοινωνικές υπηρεσίες κατεστραμμένες από την ιδιωτικοποίηση βάζει τα θεμέλια της ξενοφοβίας. Αλλά, για να γίνει η εύλογη ανησυχία ρατσισμός, χρειάζεται πολιτική και ιδεολογική παρέμβαση. Αυτό ακριβώς έκαναν οι πολιτικοί - κλόουν του Brexit στη Βρετανία, αυτό κάνει και σ' εμάς η Ακροδεξιά. Και εδώ χρειάζεται συνεχής και ισχυρός αντιρατσιστικός αγώνας, που δεν περιφρονεί τα προβλήματα και δεν εγκαταλείπει τους καταφρονεμένους στα χέρια εκείνων των οποίων οι πολιτικές οδήγησαν στην απελπισία.

Δημιουργικός ευρωσκεπτικισμός

Υπάρχει βέβαια και ένας θετικός ευρωσκεπτικισμός. Γι' αυτόν το δίλημμα δεν είναι Ναι ή Όχι στην Ευρώπη, αλλά Ναι σε μια άλλη Ευρώπη. Δυστυχώς δεν έχει διαμορφωθεί ικανοποιητικά και σίγουρα δεν ακούγεται αρκετά. Για τον αριστερό ευρωσκεπτικισμό η Ευρώπη έχει μπει σε μακρά περίοδο θεσμικής, οικονομικής και πολιτικής παρακμής. Άρχισε με την οικονομική κρίση, επιταχύνθηκε με το αντιδημοκρατικό πραξικόπημα κατά της Ελλάδας και των άλλων λαών και γιγαντώθηκε με τη σοκαριστική αδιαφορία της Ε.Ε. για τις προσφυγικές ροές.
Η πολιτική ήττα της κυρίαρχης ιδεολογίας που σηματοδοτεί το Brexit δημιουργεί μια ιστορική ευκαιρία για επαναθεμελίωση της Ευρώπης, με έμφαση στο βάθεμα της Δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, τον σεβασμό της πολιτισμικής διαφορετικότητας και της τοπικότητας, μιας συνομοσπονδίας λαών, παρά μιας συγκεντρωτικής, γραφειοκρατικής και αντιδημοκρατικής ολοκλήρωσης.
Για να επιζήσει, λοιπόν, η Ευρώπη, πρέπει να αλλάξει. Μόνη ελπίδα είναι να ηγεμονεύσει η Αριστερά τον κατανοητό ευρωσκεπτικισμό των Ευρωπαίων εργαζομένων και να τον οδηγήσει σε δημοκρατική κατεύθυνση. Εδώ η ελληνική Αριστερά, με τη θεσμική νεότητα και την αναμενόμενη «αυθάδεια», έχει κεντρικό ρόλο. Πρέπει να προετοιμάσουμε μια νέα συντακτική συνέλευση για την επανεκκίνηση της Αριστεράς και της Ευρώπης.
Τα προτάγματά της πρέπει να είναι η επαναπολιτικοποίηση της πολιτικής, η άμεση δημοκρατία σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για την εργασία που αναγνωρίζει την πολιτισμική διαφορετικότητα και την κοινωνική εντοπιότητα. Όπως η Ευρώπη των συγκεντρικών απόμακρων γραφειοκρατιών βρίσκεται σε υποχώρηση, πρέπει να φανταστούμε στη θέση της μια συνομοσπονδία των ευρωπαϊκών πατρίδων. Η Ελλάδα, μαζί με τους άλλους μεσογειακούς λαούς και τις κυβερνήσεις, έχουν μεγάλη ιστορική ευθύνη. Η λέξη και η ιδέα της Ευρώπης ξεκίνησε στη Μεσόγειο. Ίσως μόνο οι Μεσόγειοι μπορούν να τη σώσουν.

Πηγή: Αυγή