Οι δύο Καταλονίες

του Στήβεν Φόρτι

Το αποτέλεσμα των εκλογών στην Καταλονία, ναι μεν προσφέρει μια καθαρή φωτογραφία για την εικόνα στην περιοχή, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει και την εξαιρετικά δύσκολη ερμηνεία της. Δεν αλλάζει τίποτε, αλλά ταυτόχρονα αλλάζουν τα πάντα σε σχέση με την προηγούμενη διετία, καθώς οι πολιτικές δυνάμεις που προωθούν την ανεξαρτησία κέρδισαν τις εκλογές, διατηρώντας την πλειοψηφία στο τοπικό Κοινοβούλιο χάρις στον εκλογικό νόμο, αλλά δεν ξεπέρασαν το 47,5% των ψήφων. Ένα dejà vu, δηλαδή, των προηγούμενων αποτελεσμάτων τον Σεπτέμβριο του 2015. 
Μολαταύτα, από το αποτέλεσμα προκύπτουν κι άλλες σημαντικές πρωτοτυπίες: α) για πρώτη φορά ένα μη αμιγώς καταλανικό κόμμα, οι Ciudadanos, κατατάσσεται πρώτο στις καταλανικές εκλογές, β) το Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) του πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι υπέστη μία σκληρή ήττα, πέφτοντας κάτω από το 5%, γ) η τοπική κοινωνία είναι βαθιά διχασμένη και πιθανόν θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να αποκατασταθεί μια ελάχιστη δυνατή συναίνεση.
Τη μάχη για την ηγεμονία στο στρατόπεδο της ανεξαρτησίας την κερδίζει το Junts per Catalunya (JxCAT), η πάλαι ποτέ Convergència Democràtica de Catalunya (CDC), με επικεφαλής τον Κάρλες Πουτζντεμόν, τον τέως πρόεδρο που έχει καταφύγει στο Βέλγιο, που για μια ακόμη φορά παραμένει στην εξουσία, ξεπερνώντας το κεντρο-αριστερό κόμμα της Esquerra Republicana de Catalunya (ERC). Αποτελεί δε, ηθική νίκη για τον Πουτζντεμόν έναντι του Ραχόι και της απόφασής του να θέσει υπό επιτροπεία την περιοχή. Τέλος, πρέπει να υπογραμμιστεί η εκλογική κατακρήμνιση των Αντικαπιταλιστών της Candidatura d’Unitat Popular (CUP).
Στην αντίπαλη πτέρυγα, η επιτυχία των Ciudadanos καταδεικνύει πως η συναίνεση στην Καταλονία, που ιστορικά διαπερνούσε κάθε κοινωνικό στρώμα, έχει κατακερματιστεί. Η φιλελεύθερη κεντροδεξιά παράταξη θεωρήθηκε πως εκφράζει καλλίτερα τη χρήσιμη ψήφο κατά της ανεξαρτησίας και συγκέντρωσε τη μερίδα του λέοντος από τις ψήφους στη μείζονα περιοχή της Βαρκελώνης και στα λαϊκά προάστια, και κυρίως ψηφίστηκε από την εργατική τάξη που προέρχεται από άλλες περιοχές της Ισπανίας κι είχε μεταναστεύσει στην Καταλονία στις δεκαετίες του ’50 και ’60.
Αυτό αναμένεται να επηρεάσει σε μεσοπρόθεσμο διάστημα και την ίδια την πολιτική της Ισπανίας: ο Ραχόι κυβερνά χάρις στη στήριξη των Ciudadanos, οι οποίοι ενδέχεται ν’ αμφισβητήσουν την ηγεμονία του ΡΡ στην Ισπανική κεντροδεξιά.
Τώρα, τι θα κάνει ο Ισπανός πρωθυπουργός; Η επιτροπεία που επέβαλε στην Καταλονία κατέληξε σε Πύρρειο νίκη. Εάν προσφερθεί για διάλογο με τους οπαδούς της ανεξαρτησίας, θα χάσει ψήφους από τα δεξιά και θα επιτρέψει την άνοδο των Ciudadanos. Εάν επιμείνει στην επίδειξη πυγμής, η πυρκαγιά που έχει ανάψει στην Καταλονία δεν πρόκειται να κατασβηστεί.
Από την πλευρά τους, οι αριστερές δυνάμεις βγαίνουν αποδυναμωμένες από τις εκλογές. Οι Σοσιαλιστές βελτιώνουν κατά τι τα αποτελέσματά τους σε σχέση με το 2015, ενώ η Catalunya en Comú-Podem, της δημάρχου της Βαρκελώνης Άντα Κολάου έχασε ψήφους, πληρώνοντας τα επίχειρα ενός προγραμματικού λόγου που θεωρήθηκε επαμφοτερίζων και ασαφής, αλλά και την πόλωση στην κοινωνία αναφορικά με το εθνικό ζήτημα.
Η πορεία που ανοίγεται πλέον στον ορίζοντα είναι εξαιρετικά αβέβαιη. Δεν είναι σαφές εάν η νέα κυβέρνηση θα επιμείνει στην οδό της μονομερούς ανεξαρτητοποίησης ή θα αλλάξει στρατηγική, επιδιώκοντας έναν πολιτικό διάλογο στη βάση του Ισπανικού Συντάγματος.
Η πιο λογική επιλογή θα ήταν η δεύτερη, δεδομένου ότι οι δυνάμεις της ανεξαρτησίας δεν διαθέτουν ούτε την πλειοψηφία στην κοινωνία, ούτε και διεθνή στήριξη, ενώ και ο οικονομικός παράγοντας τους γυρίζει την πλάτη. Όμως α) η διαπάλη ανάμεσα στην πρώην Convergència και την ERC για την ηγεμονία, β) η ανάγκη η όποια κυβέρνηση να βασιστεί στη θετική ψήφο της CUP ή έστω στην αποχή και γ) ο πειρασμός να δρομολογήσουν νέα ένταση με τη Μαδρίτη —με στόχο τη συσπείρωση στην περιφέρεια και να εκβιάσουν μια διεθνή διαμεσολάβηση— ενδεχομένως να εμποδίσουν την επίδειξη του όποιου ρεαλισμού.
Κατά δεύτερο λόγο, δεν είναι σαφές ακόμη ποιος θα μπορούσε να είναι ο πρόεδρος της νέας καταλανικής κυβέρνησης: ο Πουτζντεμόν φυγοδικεί ακόμη στο Βέλγιο και εάν επιστρέψει στην Ισπανία κινδυνεύει να συλληφθεί. Θα μπορέσει να θέσει υποψηφιότητα; Η δικαιοσύνη και τα όργανά της θα διαδραματίσουν εκ νέου κομβικό ρόλο στο ζήτημα τούτο. Κυρίως, διότι υπάρχουν οκτώ εκλεγμένοι στο Κοινοβούλιο που είτε βρίσκονται στο εξωτερικό, είτε είναι φυλακισμένοι κι εάν τους απαγορευτεί να συμμετάσχουν στις εργασίες του Κοινοβουλίου, η πτέρυγα της ανεξαρτησίας θα απωλέσει την πλειοψηφία.
Οι εκλογές δεν επιλύσανε την κρίση στην Καταλονία. Το αντίθετο μάλιστα. Η πόλωση για το θέμα της εθνικής ταυτότητας έχει παγιωθεί: κερδίζουν εμφανώς όποιοι ένθεν και ένθεν υποστηρίζουν τη σημαία, ιδίως οι δεξιές παρατάξεις (Ciudadanos, JxCAT). Χαμένος βγαίνει όποιος υποστηρίζει τον πολιτικό διάλογο για την υπέρβαση της λογικής των δύο πόλων, δηλαδή οι δυνάμεις της μη εθνικιστικής Αριστεράς (PSC, Comuns).
Το μόνο βέβαιο είναι πως θα πρέπει να πρυτανεύσουν η πολιτική κι ο διάλογος, ειδεμή η καταλανική κρίση θα χρονίζει και θα είναι πλέον πολύ δύσκολο να αποκατασταθεί το ρήγμα στην ίδια την κοινωνία της περιοχής.

* Ο Στήβεν Φόρτι είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Παν/μιο της Βαρκελώνης κι ερευνητής στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας στο Παν/μιο της Λισαβόνας.

Πηγή: Αυγή