Η ακριβής αίσθηση του πνευματικού στον Α. Ταρκόφσκι

του Χρήστου Βακαλόπουλου

Το πρώτο πράγμα που μπορεί να παρατηρήσει κανείς σχετικά με τον Ταρκόφσκι/ Andrei Tarkovsky είναι ότι πρόκειται για σκηνοθέτη που έχει μεγάλη αίσθηση της ακρίβειας. Οι εικόνες του είναι ακριβείς και ποιητικές ταυτόχρονα. Θέλω να πω ότι στις ταινίες του Ταρκόφσκι μπορεί να δει ξαφνικά κανείς μια εικόνα που να του προκαλέσει μια τόσο ζωηρή εντύπωση όσο και μια έντονη εικόνα ενός θρίλερ, όπως ένα πλάνο του Χίτσκοκ. Αλλά, ενώ στον Χίτσκοκ υπάρχει ένας μηχανισμός, του οποίου η συγκεκριμένη εικόνα αποτελεί την κορύφωση, στον Ταρκόφσκι παραμένει ένα αίνιγμα. Η εντύπωση όμως σου προκαλείται, γιατί οι εικόνες του είναι τρομερά ακριβείς, διαθέτουν την αίσθηση της ύλης των πραγμάτων, της ύλης της πραγματικότητας. Επειδή σέβεται την πραγματικότητα μπορεί να την μετουσιώνει. Δεν έχει μια θολή αντίληψη των πραγμάτων, δεν είναι ποιητικίζουσες οι ταινίες του. Καταφέρουν να γίνουν ποιητικές, γιατί εμπνέονται από ένα σεβασμό για την πραγματικότητα.
(…) Ένα είδος μεταφυσικού ρεαλισμού κυριαρχεί στον κινηματογράφο του Ταρκόφσκι. Αλλά αυτός ο μεταφυσικός ρεαλισμός υπάρχει πολύ έντονα και στην πνευματική παράδοση, αποτέλεσμα της οποίας είναι ο Ταρκόφσκι.
(…) Ο κάθε άνθρωπος φτιάχνει τη ζωή του σαν ένα φιλμ. Αυτό είναι στην ουσία ο κινηματογράφος. Και οι μεγάλες ταινίες παραμερίζουν το φιλμ που ο καθένας έχει φτιάξει σε σχέση με τη ζωή του και φτάνουν στην ίδια τη ζωή. Εδώ γίνεται η υπέρβαση. Γιατί ο άνθρωπος είναι περιορισμένος, δηλαδή βλέπει περιορισμένα τον κόσμο, τον βλέπει σε μερικές διαστάσεις του. Υπάρχουν και άλλες διαστάσεις που δεν μπορεί να τις δει. Οι μεγάλες ταινίες ακουμπάνε όπως ο τυφλός στις μεγάλες διαστάσεις. Αυτή νομίζω ότι είναι και η αξία των ταινιών του Ταρκόφσκι, που ξεπερνούν την εγωιστική ταινία που φτιάχνει ο καθένας μας, την ατομική ταινία του καθενός και, με βάση μια πνευματική παράδοση, ανοίγονται στη μεγάλη ταινία.
Εκείνο που πρέπει πάντως να τονίσουμε είναι ότι ο κινηματογράφος του Ταρκόφσκι δεν είναι ένας ιδεολογικός κινηματογράφος, δεν είναι στην υπηρεσία μιας ιδέας. Καμιά εικόνα του Ταρκόφσκι δεν έχει κάποιο σύμβολο μέσα της. Γιατί αυτό ο Ταρκόφσκι το θεωρεί περιοριστικό. Θεωρεί ότι περιορίζει το νόημα της ζωής, το οποίο είναι απέραντο.

(αποσπάσματα από συνέντευξη σε ομάδα μαθητών, δημοσιεύτηκε στην έκδοση Χρήστος Βακαλόπουλος, Δεύτερη Προβολή- Κείμενα για τον κινηματογράφο 1976-89, εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1990)