Ο άνθρωπος που ξανάχτισε τον Παρθενώνα

Ο καθηγητής του ΕΜΠ Μανόλης Κορρές είναι από τα βασικά μέλη στην Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως και έχει συνδεθεί άμεσα με την αποκατάσταση του Παρθενώνα. Σήμερα, 34 χρόνια μετά, μιλά στον Σταύρο Διοσκουρίδη για το μνημείο, το έργο του αλλά και για την ικανοποίηση που νιώθει με την κατασκευή του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης.

Πριν από 34 χρόνια ιδρύεται η ΕΣΜΑ. Σε τι αποσκοπεί;

Το 1975 ιδρύεται η Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) και γίνεται μια νέα αρχή στην ιστορία των αναστηλώσεων της Ακρόπολης. Συμμετείχαν αρκετοί αρχαιολόγοι και καθηγητές του Πολυτεχνείου, με πρόεδρο τον Χαράλαμπο Μπούρα. Βασιζόμασταν στη γνωστή Χάρτα της Βενετίας, ένα έγγραφο που αποτελεί παγκόσμια κληρονομιά, που περιέχει πλήθος άρθρων στα οποία ορίζονται αρχές που ενισχύουν την εκτέλεση έργων σε ιστορικά μνημεία: τα ιστορικά μνημεία αποτελούν κοινωνικό αγαθό, την πατρογονική κληρονομιά για τους πολίτες αλλά και παγκόσμια κληρονομιά. Επίσης, οι επεμβάσεις σε αυτά είναι μια άκρως επιστημονική υπόθεση και δεν επαφίεται στην απόφαση ενός αλλά περισσότερων, μετά από μια διαδικασία διαλόγου όπου κάθε επιστήμη συμβάλλει με τις δικές τις δυνάμεις. Τέλος, μια διεθνής πρωτοτυπία που ανήκει στον καθηγητή όλων μας, τον κ. Μπούρα, είναι τα διεθνή συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα (1976) και αφορούσαν το μεγάλο πρόγραμμα της αναστηλώσεως του Ερεχθείου. Δημιουργήθηκε μια δεοντολογία και ένα πρότυπο που λειτούργησε σε πολλά άλλα αναστηλωτικά έργα ανά την Ελλάδα. Πρέπει να τονίσουμε πως σε αυτόν τομέα η Ελλάδα πρωτοπορεί.

Από πότε ξεκίνησαν τα αναστηλωτικά έργα;

Ξεκίνησαν από το 1834-35. Τότε είχε χρησιμοποιηθεί κοινός βιομηχανικός σίδηρος. Από τότε ακολούθησαν αρκετές αναστηλώσεις στον Παρθενώνα αλλά και σε άλλα μνημεία του Βράχου. Το μεγαλύτερο πρόγραμμα αναστήλωσης ξεκίνησε το 1922 και ήταν μια προσπάθεια να αποκατασταθεί όλο το κομμάτι που είχε ανατιναχθεί κατά τον Τουρκοενετικό πόλεμο τον 17ο αιώνα. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν σαφές πως ο βιομηχανικός σίδηρος προκαλούσε οξείδωση και διόγκωση στα αναστηλωμένα μέρη, με αποτέλεσμα να είναι επείγουσα μια νέα επέμβαση. Παρατάθηκε αυτή η εκκρεμότητα εξαιτίας της δικτατορίας, αν και το 1969 στάλθηκε ένα έγγραφο από την Unesco που έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου πως τα μνημεία της Ακροπόλεως κινδυνεύουν.

Έκαναν λάθος δηλαδή με τη χρησιμοποίηση του βιομηχανικού σιδήρου;

Ναι. Μάλιστα, το 1895 ο Γερμανός υπουργός Δημοσίων Έργων είχε γράψει ένα ιστορικό κείμενο προσπαθώντας να πείσει το ελληνικό κράτος να μην προβεί σε έργα με τη χρησιμοποίηση τέτοιου σιδήρου. Σήμερα στα νέα έργα χρησιμοποιείται μόνο τιτάνιο μετά από την εισήγηση του καθηγητή Σκουλικίδη, που ήταν ένα από τα πρώτα μέλη της ΕΣΜΑ.

Η δική σας αρμοδιότητα ποια ήταν;

Ήμουν υπεύθυνος της αποκατάστασης του Παρθενώνα από το 1983 έως το 1999. Για να προχωρήσουμε έπρεπε να γίνει λεπτομερής έρευνα. Για κάθε λίθο υπήρχε και ένας φάκελος με καταγραφή, σχεδιασμούς και μετρήσεις για τις παραμορφώσεις, τις διογκώσεις των σιδηρών στοιχείων και πολλές άλλες παρατηρήσεις: λ.χ. χρωματικές αλλοιώσεις. Ακόμα, κείμενα για τις επεμβάσεις μαζί με φωτογραφίες από όλες αυτές τις φάσεις. Φανταστείτε σ' ένα μνημείο που τελείται τέτοια μεγάλη επέμβαση πόσο μεγάλο είναι αυτό το αρχείο.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες;

Οι μεγαλύτερες δυσκολίες άπτονται κατ' αρχάς στο θεσμικό επίπεδο. Στις διάφορες επιφυλάξεις που είχαν οι παράγοντες του πολιτικού βίου και πως έπρεπε να προχωράς βήμα βήμα για να τους πείσεις. Εμείς, ευτυχώς, χάρις στο κύρος των μελών της ΕΣΜΑ τύχαμε ευνοϊκής μεταχείρισης προς όφελος και δικό μας αλλά και της πολιτειακής ηγεσίας, αφού έτσι πρόλαβε να δει τα έργα προτού αποδημήσει σε άλλο κόσμο. Οι τεχνικές δυσκολίες, τώρα, ήταν όλες αυτές που προέκυπταν κατά τη διάρκεια. Πάλι θα χρησιμοποιήσω το παράδειγμα του νοσοκομείου. Ποτέ δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις στον οργανισμό ενός ανθρώπου κατά τη διάρκεια μιας εγχείρησης και πολλές φορές κατά τη διάρκεια της εγχείρησης γίνονται αλλαγές στη διαδικασία που θα ακολουθηθεί. Αυτό που συνέβη στο μνημείο της Ακροπόλεως ήταν ότι, παρ' όλη την εξαντλητική διερεύνηση, κάποιες βλάβες έγιναν ορατές την ώρα που γινόταν η επέμβαση. Άλλες πάλι φάνηκαν μετά, με αποτέλεσμα να παρατείνεται το έργο. Ο καθηγητής Μπούρας έχει πει χαρακτηριστικά ότι «η συνεχής πρόοδος της έρευνας δημιουργεί πληροφορίες και οι πληροφορίες νέες ανάγκες». Η παράταση του χρόνου ήταν το αποτέλεσμα αυτής της εμβάθυνσης της έρευνας που δημιουργούσε νέα προβλήματα.

Αν δεν είχε γίνει καμία αναστήλωση, σε τι κατάσταση θα βρισκόταν το μνημείο;

Κατ' αρχάς έχουμε μια μαρτυρία από τον Πλούταρχο, που στην εποχή του ο Παρθενώνας ήταν ήδη πεντακοσίων χρονών. Λέει ο Πλούταρχος πως δεν ξέρει αν τον εκπλήσσει η τεχνική ποιότητα ή η αγέραστη νεότητα. Ο Παρθενώνας έχει την πρωτοτυπία να είναι από ένα μόνο υλικό, η επιφάνεια και η μάζα του είναι από ένα υλικό ενώ συνήθως τα οικοδομήματα έχουν στοιχεία από διάφορα υλικά, πράγμα που βοηθάει τα διάφορα καιρικά φαινόμενα να τα καταστρέφουν μέσα στους αιώνες. Ο Παρθενών αδιαφορούσε για το χρόνο που περνούσε γύρω του. Η φθορά που υπέστη ήταν αποτέλεσμα μόνο έκτακτων περιστατικών.

Το πρώτο μουσείο δεν ήταν τόσο σπουδαίο;

Όχι, κάθε άλλο. Όταν έγινε ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μουσεία του κόσμου, γιατί εν αντιθέσει με άλλα που ήταν πολυσυλλεκτικά είχε ως περιεχόμενο τη διαφύλαξη, ανάδειξη και προβολή μόνο των ευρημάτων της Ακρόπολης. Είχε ένα περιεχόμενο με μια μοναδική εσωτερική ενότητα. Όλα δηλαδή «συνομιλούσαν» μεταξύ τους και δεν ήταν ξένοι μεταξύ ξένων. Πρέπει να αναλογιστείτε πως τον καιρό που σχεδιάστηκε προοριζόταν για ελάχιστους επισκέπτες και όχι για το σημερινό μαζικό τουρισμό. Τότε ήταν για τους ανθρώπους των γραμμάτων και όχι για όλο τον κόσμο. Και τότε βέβαια υπήρχαν οι «άχρηστοι» επισκέπτες, αλλά οι περισσότεροι ήταν άνθρωποι των γραμμάτων. Το μουσείο αυτό λοιπόν ήταν προτιμότερο για εκείνη την εποχή γιατί προσέφερε τη συγκίνηση να βλέπεις τη συλλογή του στο σημείο που ακριβώς βρέθηκε. Ειδικότερα τα Αρχαϊκά. Σήμερα με το νέο Μουσείο μπορούμε να πούμε πως έχουν αποξενωθεί από το οικείο τους περιβάλλον, καθώς είναι περικυκλωμένα από ένα αστικό τοπίο με πολυκατοικίες, θερμοσίφωνες και κεραίες σε πάρα πολύ μικρή απόσταση. Δυστυχώς αυτό είναι το κόστος των οραμάτων. Αν είχε ευοδωθεί το όραμα του Κλεάνθη για μια Αθήνα ευρωπαϊκή, με κήπους και ανοιχτούς χώρους, χωρίς αυτή την αθρόα ιδιωτικοποίηση, τότε θα μπορούσαμε να έχουμε ένα Νέο Μουσείο Ακροπόλεως και χίλια μέτρα μακριά. Αν σήμερα βρίσκεται σε ένα περιβάλλον τόσο μέτριο αυτό δεν είναι ευθύνη των αρχαίων αλλά ούτε του καθηγητή Παντερμαλή, που εδώ και μια δεκαετία έδωσε τον εαυτό του. Είναι ευθύνη όλων και συνέπεια της απρονοησίας.

Αισθάνεστε, όμως, ικανοποίηση με τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου;

Φυσικά. Οι εποχές άλλαξαν. Ο τουρισμός είναι μαζικότερος από ποτέ. Οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να βομβαρδίζονται από εικόνες και οι απαιτήσεις είναι όλο και μεγαλύτερες. Σήμερα όλοι θέλουνε περισσότερη άνεση και αναψυχή μέσα στο μουσείο. Είμαι απολύτως ικανοποιημένος γιατί ζούμε σε μια Ελλάδα με εκκρεμότητες και επιτέλους είναι ένα πρόγραμμα που υλοποιήθηκε. Τα υπόλοιπα θα τα κρίνει ο χρόνος. Προσωπικώς, ως αρχιτέκτων, θα προτιμούσα τα πράγματα να είχαν αντιμετωπιστεί καλύτερα, αλλά όπως γίνονται τα πράγματα το Μουσείο είναι ένας άθλος και δεν θα γινόταν αν ο καθηγητής Παντερμαλής δεν ήταν τόσο μαχητικός και τόσο επίμονος.

Αντέχουμε το μνημείο ως πόλη;

Στην ψηφοφορία για τους Μεγάλους Έλληνες του Σκάι ο κ. Καρασμάνης είπε κάτι πολύ σωστό: «Αυτή η ψηφοφορία δεν έδειξε ποιοι είναι οι υποψήφιοι αλλά ποιοι είναι οι ψηφοφόροι». Αν ο Πλάτωνας ή ο Αριστοτέλης είναι σπουδαίοι δεν θα το κρίνουμε εμείς. Αυτή είναι και η απάντηση για την ερώτηση που μόλις θέσατε, δηλαδή αν είμαστε άξιοι μιας τέτοιας κληρονομιάς. Ποιοι είμαστε εμείς που θα κρίνουμε; Κάθε εποχή ανήκει σε αυτούς που θαυμάζουμε και αυτό που μένει είναι να αναλογιστούμε εμείς ποιοι είμαστε. Αυτοί όλοι που χτίσανε τον Παρθενώνα ήταν πρωταγωνιστές μιας εποχής, ενώ σ' εμάς περνάει ο φακός της επικαιρότητας αραιά και πού.

http://www.lifo.gr/mag/features/1554