Μανιφέστο

Απόγευμα Τρίτης στον κινηματογράφο Έλλη. Τα φώτα σβήνουν κι αμέσως η οθόνη γεμίζει με μερικά από τα ονόματα των σπουδαιότερων διανοητών. Το κάθε όνομα γεμίζει ολόκληρη η οθόνη με τεράστια λευκά γράμματα, κι εναλλάσσεται αστραπιαία με ένα τελείως διαφορετικό βλέμμα/ρόλο της Κέιτ Μπλάνσετ. 

Η εκπληκτική μουσική επένδυση της έναρξης, παίζει κι εκείνη το ρόλο της, προκαλώντας μια απρόσμενη σύγχυση στο νου, λίγο πριν η κάμερα πετάξει ελαφριά σαν πούπουλο πάνω από ένα ερειπωμένο εργοστάσιο. Ανάμεσα στα συντρίμμια διακρίνεται μία μορφή που περπατάει σέρνοντας ένα καροτσάκι κι έχοντας συντροφιά ένα σκύλο. Ακολουθούμε αυτή τη σκιά ενώ την ίδια ώρα ακούμε το πρώτο "μανιφέστο" ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα που καταρρέει με εκκωφαντικό τρόπο, προκαλώντας αλυσιδωτές κοινωνικές εκρήξεις κι οικονομικές καταστροφές οι οποίες μας έχουν ήδη οδηγήσει σε ένα από τα σκοτεινότερα και πιο επικίνδυνα μονοπάτια της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας. Με λίγα λόγια, το κινηματογραφικό πείραμα του Γιούλαν Ρόζεφελντ δεν αφήνει κανένα περιθώριο στους θεατές στο να προετοιμαστούν για ένα πρωτόγνωρο καταιγιστικό, κινηματογραφικό, πολιτικό, κοινωνικό, πνευματικό και καλλιτεχνικό κατηγορώ.

Ένα από τα πρωτοποριακά στοιχεία της συγκεκριμένης ταινίας είναι πως δεν έχει αρχή, μέση και τέλος. Αντιθέτως, είναι μία δίνη που παρασέρνει τον κάθε θεατή και τον στριφογυρίζει ανεξέλεγκτα. Μεμιάς χάνεται η αίσθηση του χρόνου, οδηγώντας σε μια αβίαστη παράσυρση στο δοκιμιακό ταξίδι του δημιουργού. Συνοδοιπόρος σ' αυτήν την βιωματική εμπειρία είναι η εκπληκτική Κέιτ Μπλάνσετ, η οποία ερμηνεύει δώδεκα διαφορετικούς ρόλους, προσφέροντας την πιο εντυπωσιακή πολυποίκιλη ερμηνεία της στη μέχρι σήμερα καριέρα της. 

Κάθε ρόλος της αντιστοιχεί και σε ένα διαφορετικό φίλτρο ερμηνείας κι ανάλυσης της σημερινής κοινωνικής κατρακύλας. Μαζί με την ηθοποιό αλλάζει και το περιβάλλον. Από τον άστεγο που περιφέρεται σε ένα γκρεμισμένο εργοστάσιο, μεταφερόμαστε σε μία μεσήλικη υπάλληλο ενός εργοστασίου επεξεργασίας απορριμμάτων κι από μία επιστήμονα που εργάζεται σε ένα ερευνητικό κέντρο σε μία δασκάλα που αποβλακώνει τους μαθητές της. 

Το βασικό νόημα της ταινίας είναι τόσο περίπλοκο όσο είναι κι η καθημερινότητά μας. Ζούμε σε μία κοινωνία πολυπρόσωπη και γεμάτη διαφορετικά οικονομικά επίπεδα που σχηματίζουν τις σημερινές κοινωνικές κάστες. Όσο πιο πολύ χρήμα έχει κάποιος στη τσέπη τόσο πιο θολά βλέπει την κατάσταση που επικρατεί γύρω σου. Δεν είναι τυχαίο πως ο άστεγος προειδοποιεί έξαλλα τον θάνατο της σημερινής κοινωνίας κι απαιτεί την πλήρης αποδέσμευση της Τέχνης από την μπουρζουαζία και την αστική τάξη ενώ την ίδια στιγμή παρακολουθούμε μία εικαστικό τέχνης η οποία έχει οργανώσει ένα γκαλά και δέχεται τα χειροκροτήματα των υψηλών καλεσμένων της αφού πρώτα έχει εκφωνήσει έναν ξύλινο λόγο υπαρξιακής κενότητας για έργα μηδενικής καλλιτεχνικής αξίας. 

Δυστυχώς η Τέχνη έχει γίνει υποχείριο των πλουσίων κι οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν κάνουν τίποτα παραπάνω από το να υπακούν πλούσιους μεγαλοαστούς που μπορούν να τους προσφέρουν μία εφήμερη αναγνωρισιμότητα και μία πρόσκαιρη οικονομική ευφορία. Ζούμε λοιπόν στην καλλιτεχνική περίοδο των δημοσίων σχέσεων και του γλειψίματος. Αυτό έχει ως συνέπεια, η Τέχνη να έχει παύσει να λειτουργεί ως μοχλός κοινωνικής αφύπνισης, έχοντας μετατραπεί σε μια ακόμη ένδειξη της ηθικής και πνευματικής μας κατάπτωσης.

Ποιοι είναι όπως οι παράγοντες που ανάγκασαν την Τέχνη να χάσει το νόημά της; Η ταινία μας δίνει την απάντηση μέσα από ποικιλία εύστοχων παραδειγμάτων. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, οι πόλεις που ζούμε, το εργασιακό μας περιβάλλον κι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι αυτές που έχουν φέρει την σημερινή παρακμή. Οι μηχανικές δραστηριότητες στους χώρους εργασίας έχουν περιορίσει αισθητά την κριτική σκέψη και τους εσώψυχους προβληματισμούς, μετατρέποντας τους ανθρώπους σε ψυχρά κι άβουλα ρομπότ. Τα αποστειρωμένα εργασιακά μας περιβάλλοντα έχουν αποκόψει κάθε ανθρώπινη επαφή, μ' αποτέλεσμα να επικρατεί μία ύπουλη επικοινωνιακή σιωπή. Η θρησκεία είναι επίσης ένα χρόνιο ναρκωτικό που έχει επιφέρει την πνευματική αποχαύνωση όσων κυριεύονται από αυτήν. Επίσης είναι η νέα γενιά που μεγάλωσε κάτω από την καταπίεση των γονέων και δε ξέρει πως να διαχειριστεί την οργή που βράζει μέσα της. Είναι το εκπαιδευτικό σύστημα που κόβει απότομα την φαντασιακή έξαρση των παιδιών και τα προετοιμάζει  στα περιορισμένα πλαίσια του σύγχρονου κοινωνικού μοντέλου με τα κατάλληλα "πρέπει" και "δεν πρέπει". Είναι η τηλεόραση και τα υπόλοιπα μέσα μαζικής ενημέρωσης τα οποία προσπαθούν να θολώσουν με την ψεύτικη λάμψη τους την προσωπική άποψη του κάθε θεατή. Είναι τα ανέραστα ζευγάρια που δημιουργούν άχρωμους κι άοσμους απογόνους. Είναι οι ονειροπόλοι που σιωπούν απέναντι στη μαζική αδιαφορία κι έτσι καταφεύγουν σε ένα στρατό από μινιατούρες για να καλύψουν την ανυπόφορη μοναξιά τους. Είναι οι καριερίστες που ενθουσιάζονται με την ταχύτητα των εξελίξεων και τον εκμηδενισμό του χρόνου, χωρίς να συνειδητοποιούν πως μ' αυτόν τον τρόπο φτάνουν πολύ πιο σύντομα στο θάνατο. Είναι οι πλούσιοι που ζουν μέσα στον χλυδάτο τους βούρκο. 

Η αλλαγή των ρόλων της εκπληκτικής Κέιτ Μπλάνσετ συσχετίζεται με τις εναλλαγές των ιδεολογιών που προσπαθούν η μια να πατήσει πάνω στην άλλη. Οι νέες ιδεολογίες από την μια καταφέρνουν να αναδείξουν τις ατέλειές της προηγούμενης κι από την άλλη υπόσχονται την πολυπόθητη επίγεια σωτηρία της ανθρωπότητας. Όμως μέσα σ' αυτές τις εναλλαγές το "σύστημα" βραχυκυκλώνεται κι η επανάσταση δεν έρχεται ποτέ. Αυτό όμως μπορεί να σταθεί λόγος για να σταματήσει ο κόσμος να ελπίζει και να αγωνίζεται για ένα καλύτερο μέλλον; Φυσικά κι όχι. Σκοπός είναι του κάθε ανθρώπου είναι να συνεχίσει να δημιουργεί, αφού πρώτα σκάψει βαθιά μέσα του για να βρει αυτό που τον καίει για χρόνια. Για να βρει τον χαμένο του εαυτό.  

Εδώ όμως προκαλούνται άλλα ερωτήματα. Μπορεί να κατηγορηθεί η Τέχνη μέσα από την Τέχνη ή εφαρμόζεται για μια ακόμη φορά η ρήση "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα"; Πόσο ειλικρινής είναι η στάση του δημιουργού στα όσα πιστεύει  και δηλώνει μέσα από το έργο του; Επίσης, η ταινία είναι προσιτή για όλους τους θεατές ή απευθύνεται μόνο σε ένα συγκεκριμένο σκεπτόμενο κοινό, επιβεβαιώνοντας την εξοργιστική ρήση αρκετών κομπλεξικών καλλιτεχνών πως "η Τέχνη είναι για λίγους"; 

Παρ' όλα αυτά, αναγνωρίζω πως ο Τζούλιαν Ρόζεφελντ εντυπωσιάστηκε από το παίξιμο της Κέιτ Μπλάνσετ στον ρόλο του Μπομπ Ντίλαν, ωθώντας τον να της ζητήσει να υποδυθεί όλους τους παραπάνω ρόλους. Αρχικά το συγκεκριμένο έργο προοριζόταν για ένα εικαστικό installation που παιζόταν σε διάφορα καλλιτεχνικά φεστιβάλ ανά τον κόσμο, αλλά ο δυναμισμός του ήταν τόσο μεγάλος που ώθησε τον δημιουργό να το μοντάρει μετατρέποντάς το σε ταινία. Έτσι δημιούργησε ένα αυθεντικό μανιφέστο φορτωμένο με τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές, πολιτικές και κοινωνικές διακηρύξεις του 20ου αιώνα. 

Το Μανιφέστο είναι ένα από τα σπουδαιότερα κινηματογραφικά δοκίμια των τελευταίων χρόνων. Και το δυνατό του σημείο δεν είναι τα καταιγιστικά κατηγορώ αλλά το σημάδι αισιοδοξίας που αφήνεται στο τέλος με την εκπληκτική και πρωτότυπη χορογραφία των παιδιών στο προαύλιο ενός σχολείου.

Βαθμολογία: 8/10