Αριστουργήματα του παρελθόντος: Άνθρωποι εναντίον Ανθρώπων (1970)

 

Καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας του παγκόσμιου κινηματογράφου έχουν γυριστεί σπουδαία και συγκλονιστικά αντιπολεμικά αριστουργήματα. Λίγα όμως έχουν καταφέρει να αποτυπώσουν την ανελέητη σφαγή που συντελείται στα πεδία των μαχών, καθώς και την παράνοια των αξιωματικών που στέλνουν στρατιώτες στη σφαγή, επιθυμώντας να αποκτήσουν την πολυπόθητη γι' αυτούς δόξα. Μία απ' αυτές τις δυνατές ταινίες που σου μένουν έντονα χαραγμένες στη μνήμη, είναι το σπουδαίο αντιπολεμικό αριστούργημα "Άνθρωποι εναντίον Ανθρώπων" του πολιτικοποιημένου σκηνοθέτη Φραντσέσκο Ρόσι, βασισμένο στα απομνημονεύματα του συγγραφέα Εμίλιο Λούσου (Emilio Lussu), ο οποίος είχε καταγράψει τις εμπειρίες του από τις συρράξεις της Ιταλίας με την Αυστροουγγαρία στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Αυτό που κάνει τη συγκεκριμένη ταινία μοναδική, είναι ότι πέρα από τις φρικαλεότητες του πολέμου, ο σκηνοθέτης εστιάζει και στην ψυχοσύνθεση ενός αποκαρδιωμένου τάγματος Ιταλών, οι οποίοι χάνουν από τους Αυστριακούς ένα ύψωμα κι αναγκάζονται να το ανακαταλάβουν πριν οχυρωθούν για τα καλά οι εχθροί στην κορυφή του. Πέρα όμως από την απελπισία που τους έχει κυριεύσει, οι Ιταλοί στρατιώτες έχουν να αντιμετωπίσουν και τη σκληρή πειθαρχεία του ηλικιωμένου στρατηγού Leone, η παράνοια του οποίου επιφέρει επιπλέον θύματα στο στράτευμά του. Η επικράτηση του δικού του στρατιωτικού δογματισμού θα ρίξει κι άλλο το ήδη καταρρακωμένο ηθικό των στρατιωτών του και θα προκαλέσει μια απορρύθμιση, η οποία θα οδηγήσει σε μια αναπόφευκτη ανταρσία του ίδιου του του στρατεύματος. 

Η εξιστόρηση των γεγονότων έχει ως σημείο αναφοράς την επιμονή του στρατηγού Leone (τον οποίον ενσαρκώνει με εκπληκτικό τρόπο ο Αλέν Κινί) στην ανακατάληψη του υψώματος που χάθηκε, παρά τον θάνατο 3.000 Ιταλών που άφησε πίσω της η αυστροουγγρική πολιορκία που είχε προηγηθεί. Η παράνοιά του έχει ως σκοπό να κρατήσει υπό τον έλεγχό του το αποδεκατισμένο του στράτευμα, υιοθετώντας τις θεωρίες ενός αβάσιμου ηρωισμού (ο οποίος οδηγεί στο θάνατο) και της γοητείας του πολέμου που μόνο στο πεδίο των μαχών μπορεί να γίνει αντιληπτή. Με κάθε τρόπο, ο ψυχρός κι ανέκφραστος στρατηγός, προσπαθεί να αποτρέψει οποιαδήποτε στοχαστική διείσδυση στο στράτευμα, έχοντας αντιληφθεί πως είναι ήδη μισητός στους στρατιώτες του, αλλά κι έχοντας γνώση του ότι το κράτος συμπεριφέρεται με τον πιο χυδαίο τρόπο στους νέους που θυσιάζονται στις μάχες, γεγονός που φανερώνεται ακόμη και με το περιστατικό των χάρτινων αρβυλών που προσφέρονται στους στρατιώτες του μετώπου, προς όφελος των κερδοσκόπων προμηθευτών.

Ο στρατηγός Leone θα διερευνήσει αρκετές μεθόδους ανακατάληψης του βουνού στέλνοντας στρατιώτες εμφανώς σε αποστολές αυτοκτονίας, είτε για να κόψουν ακάλυπτοι τα συρματοπλέγματα των Αυστριακών, είτε για να προελάσουν σε κατά μέτωπο επίθεση με τις ολόσωμες πανοπλίες Brewster, οι οποίες υποτίθεται πως αντέχουν τις βολές κατά ριπάς, δημιουργώντας ένα σουρεαλιστικό σκηνικό, το οποίο θυμίζει σκηνές από ταινίες των Monty Python. Οι επιθέσεις των Ιταλών επιφέρουν τόσες πολλές απώλειες ανάμεσά τους, που αναγκάζουν ακόμη και τους ίδιους τους Αυστριακούς να αγανακτήσουν έντονα, ανθρώπινα κι άκρως συγκινητικά με τη σφαγή των εχθρών τους, προσφέροντας μια αναπάντεχη συγκλονιστική στιγμή ανθρωπιάς. 

Απέναντι στην τυραννική συμπεριφορά του στρατηγού Leone θα σταθεί ο υπολοχαγός Ottoleghi (τον οποίο υποδύεται ο πολυαγαπημένος Τζιαν Μαρία Βολοντέ), ο οποίος προστατεύει με κάθε τρόπο τους στρατιώτες που έχει στο λόχο του. Γλιτώνει έναν νεαρό από το εκτελεστικό απόσπασμα και θα συγκρατήσει τον θάλαμό του από την αποτυχημένη ανταρσία του υπόλοιπου τάγματος, λέγοντάς στους στρατιώτες πως θα είναι μαζί τους στην πρώτη γραμμή όταν θα έρθει η κατάλληλη στιγμή της εξέγερσης. Μια υπόσχεση την οποία τηρεί. Όσο για την ανταρσία των Ιταλών στρατιωτών, όχι μόνο δε θα επιφέρει πιο ανθρώπινες κι υποφερτές συνθήκες στο τάγμα, αλλά θα οδηγήσει στην εκτέλεση μιας ομάδας στασιαστών, προσφέροντάς μας σκηνοθετικά μια ακόμη συγκλονιστική σκηνή στη συγκεκριμένη ταινία. 

Σε έναν άκρως αποκαλυπτικό διάλογο που θα έχει με τον ιδεαλιστή υπολοχαγό Sassu (τον οποίον ερμηνεύει ο ταλαντούχος Μαρκ Φρεσέτ), ο υπολοχαγός Ottoleghi θα απαριθμήσει με θάρρος έναν-έναν τους πραγματικούς εχθρούς του ιταλικού λαού, τους οποίους θα ήθελε να εκτελέσει ώστε να έρθει επιτέλους ο πολυπόθητος σοσιαλισμός, φανερώνοντας μ' αυτόν τον τρόπο πως ο πραγματικός εχθρός των λαών είναι οι τύραννοί τους που τους δυναστεύουν κι όχι οι υποτιθέμενοι εξωτερικοί εχθροί που ξεπηδούν μέσα από τις αφηγήσεις του μεγαλοϊδεατισμού. 

Ο υπολοχαγός Ottoleghi είναι ο πιο οραματιστής κι ανθρώπινος χαρακτήρας της ιστορίας, και φυσικά ο προστάτης των στρατιωτών-θυμάτων του στρατηγού Leone. Η ασφάλεια όμως που τους προσφέρει θα διακοπεί απότομα με τον θάνατό του. Το τέλος έρχεται ακριβώς τη στιγμή που ο υπολοχαγός συνειδητοποιεί πως δεν αντέχεται άλλο αιματοκύλισμα κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης και δείχνει στους στρατιώτες του πως ο εχθρός τους δεν είναι οι Αυστριακοί, που έχουν ταμπουρωθεί στο βουνό, αλλά οι Ιταλοί αξιωματικοί που τους στέλνουν για σφαγή, Εκείνη ακριβώς τη στιγμή σκοτώνεται από φίλια πυρά.

 

Μετά τον θάνατό του, τη σκυτάλη παίρνει ο υπολοχαγός Sassu, ο οποίος εμπνέεται από το θάρρος και την ανθρωπιά του αδικοχαμένου υπολοχαγού Ottoleghi. Ο νεαρός υπολοχαγός θα φτάσει σε απόσταση αναπνοής απ' την εξόντωση του στρατηγού Leone, καθοδηγώντας τον με δόλο στα πυρά των Αυστριακών σκοπευτών, αλλά το πανούργο σχέδιό του θα αποβεί αναποτελεσματικό. Η μεταστροφή του συγκεκριμένου αρχικά πολεμοχαρή υπολοχαγού, επήλθε μέσα από τις συζητήσεις που είχε με τον υπολοχαγό Ottoleghi, αλλά και μέσα από τις μικρές ανθρώπινες στιγμές που βίωσε με τους υπόλοιπους στρατιώτες σε στιγμές ανάπαυλας, όπως στη σκηνή που όλοι μαζί παρατηρούν μια συλλογή σκίτσων με πτηνά, καθώς κι όταν μοιράζεται από χέρι σε χέρι μια φωτογραφία ενός γυμνού κοριτσιού, υπενθυμίζοντας τη χαρά της ζωής που δυστυχώς χάνεται στα χαρακώματα του μετώπου. 

Πάνω σ' αυτό πατάει ο σκηνοθέτης για να δείξει πως ο απλός λαός δε θέλει να αλληλοσκοτώνεται στα πεδία των μαχών, κάτι το οποίο καταφέρνει να παρουσιάσει με δυο τρόπους. Από τη μια είναι οι στρατιώτες που αλληλοτραυματίζονται με κάθε τρόπο για να βγουν ελεύθεροι υπηρεσιών κι από την άλλη, το τάγμα που αρνείται να επιτεθεί στον εχθρό και μαζεύεται σαν έντρομο κοπάδι σε κάποιο καταφύγιο. Όταν ο αξιωματικός απαιτεί να εκτελεστούν κάποιοι από τους στρατιώτες που δείλιασαν στη μάχη(με την επιλογή των προσώπων να γίνεται με έναν άκρως ανατριχιαστικό τρόπο), ξεσπάει μια δεύτερη ανταρσία, η οποία θα είναι επιτυχής αλλά θα οδηγήσει λίγο αργότερα τον υπολοχαγό Sassu στο απόσπασμα. Σ' αυτή την τελική σκηνή, ο σκηνοθέτης φανερώνει όλη τη δημιουργική του μαεστρία, κάνοντας τον υπολοχαγό να φαίνεται γίγαντας απέναντι στους στρατιώτες που στοχεύουν προς την καρδιά του. 

Το "Άνθρωποι εναντίον Ανθρώπων" είναι ένα σπουδαίο αντιπολεμικό αριστούργημα με εκπληκτικά πλάνα χάρης στον εξαιρετικό κινηματογραφιστή-φωτογράφο Pasqualino De Santis και με τις εξαιρετικές ερμηνείες που παραδίδονται από τα τρία πρωταγωνιστικά πρόσωπα Τζιαν Μαρία Βολοντέ, Αλέν Κινί και Μαρκ Φρεσέτ. Ο Φραντσέσκο Ρόσι μαεστρικά κατορθώνει  να αποδώσει κινηματογραφικά, με συνταρακτική αμεσότητα και γλαφυρό ρεαλισμό, τόσο τα αντιπολεμικά μηνύματα του συγγραφέα Εμίλιο Λούσου όσο και τη χαρακτηριστική πολιτική χροιά που ανελλιπώς συναντάμε στην πλούσια φιλμογραφία του, εξαπολύοντας συνάμα ένα δριμύ κι άτεγκτο κατηγορώ ενάντια στους φιλοπόλεμους ηγέτες που εξώθησαν τις ανώνυμες για εκείνους ορδές των στρατιωτών σε προεξοφλημένα αιματοκυλήσματα, ενάντια σε όλους εκείνους τους μεγαλόσχημους που αντιλαμβάνονται την ανθρώπινη ζωή σαν άλλο ένα αναλώσιμο πιόνι στην αιμοδιψή σκακιέρα των ατελείωτων κι ατελέσφορων πολέμων τους.

Βαθμολογία: 10/10