Η προγιαγιά μου η Σμυρνιά

Μια αποφγευματινή ραδιοφωνική εκπομπή, μου ξύπνησε ιστορίες που μου περιέγραφε η προγιαγιά μου η Στέλλα, η οποία καταγόταν από τον Μπουρνόβα της Σμύρνης. Μ' αυτό το ερέθισμα πήρα τηλέφωνο την γιαγιά μου (κόρη της προγιαγιάς μου) για να μιλήσουμε για την καταστροφή της Σμύρνης και την προσφυγιά που βίωσαν οι δικοί μου άνθρωποι. 

Η προγιαγιά μου έφυγε από την ζωή τον Μάιο του 2006. Ήταν ένας άνθρωπος χαμογελαστός, αγνός και περήφανος. Ήταν μία κινητή ιστορία. Εκτός από την καταστροφή της Σμύρνης, έζησε σχεδόν όλη την νεότερη ιστορία της Ελλάδος. Φεύγοντας από τη ζωή, πήρε μαζί της όλες αυτές τις εικόνες και τις σκηνές που μας περιέγραφε. Ευτυχώς, αυτή τη μνήμη εξακολουθεί να την κρατάει η γιαγιά μου, η οποία ήταν κόρη της. Αυτή τη μνήμη θέλω να την φυλάξω κι εγώ. 

Η οικογένεια της προγιαγιάς μου είχε εκτάσεις με αμπέλια. Μένανε σε ένα αρχοντικό σπίτι στο Μπουρνόβα της Σμύρνης. Ακόμα την θυμάμαι που τραγουδούσε τους γνώριμους στίχους, "Παποράκι του Μπουρνόβα και καρότσα της στεριάς, πόσα τάλιρα γυρεύεις στον Περαία να με πας...". 

"Εκεί κάτω στην Σμύρνη", μου 'λεγε και με το χέρι της μου έδειχνε προς την ανατολή "πηγαίναμε με τον πατέρα μου ως την πλατεία με το μαρμάρινο ρολόι της πόλης, γιατί εκεί ερχόντουσαν οι καμήλες από τα βάθη της Ασίας και φέρνανε εμπορεύματα". Μου 'χε περάσει μέσα από τις διηγήσεις της, πολλές καθημερινές εικόνες των κατοίκων αυτής της πανέμορφης κοσμοπολίτικης πόλης.

Η ζωή κυλούσε όμορφα, μέχρι που ήρθε η άσχημη μέρα που χαράκτηκε στην ιστορία ως "Καταστροφή της Σμύρνης". Τα πρώτα ηττημένα τμήματα του ελληνικού στρατού άρχισαν να καταφθάνουν στην πόλη. Η φήμη της επερχόμενης καταστροφής άρχισε να ακούγεται έντονα στις ελληνικές γειτονιές. Οι γονείς της προγιαγιάς μου θεώρησαν καλό να φύγουν από την πόλη για να γλιτώσουν την καταστροφή που ερχόταν. 

Αρχικά πίστεψαν πως οι εντάσεις θα κρατήσουν λίγες μέρες, οπότε η προγιαγιά μου γέμισε τις σκάφες της αυλής με φαγητό για να έχουν να τρώνε τα οικόσιτα ζώα που είχαν, μέχρι να γυρίσουν πίσω. Από τον Μπουρνόβα έφυγαν για τον Τσεσμέ. Από εκεί βίωσαν την τραγωδία. Ο τουρκικός στρατός μπήκε στην πόλη κι άρχισε να κυνηγά τον κόσμο. Αιχμαλώτιζαν και σκότωναν τους άντρες, αφήνοντας ελεύθερους μόνο τους ηλικιωμένους και τα γυναικόπαιδα για να φτάσουν στην προκυμαία. Η πρόγιαγιά μου, μου είχε πει πως ένας ξάδελφος της είχε μεταμφιεστεί σε γέρο για να καταφέρει να περάσει στη Χίο. Όμως, οι Τούρκοι τον πήραν χαμπάρι και τον τουφέκισαν στην προκυμαία του Τσεσμέ, μπροστά στα μάτια των συγγενών του. 

Ο συγκεντρωμένος κόσμος στην προκυμαία του Τσεσμέ, πέρασε πολλά βάσανα. Τους παπάδες τους έπιαναν οι Τούρκοι, τους ξύριζαν και τους ξεφτίλιζαν μπροστά στον κόσμο. Έτσι πολλοί άνθρωποι τους τύλιγαν μέσα σε χαλιά κι έβαζαν παιδάκια να κάθονται πάνω σ' αυτά για να καλύπτουν τον όγκο τους. Έπειτα, γεμίζανε με λάσπες τα πρόσωπα των κοριτσιών για να μη τα βιάσουν οι Τούρκοι φαντάροι. Όμως η ομορφιά ήταν δύσκολο να κρυφτεί μ' αποτέλεσμα πολλά βράδια να γεμίζουν με ουρλιαχτά βιασμένων κοριτσιών. 

Η προγιαγιά μου πρόλαβε να μπει με τους γονείς της σ' ένα από τα καραβάκια που έφευγαν γι' απέναντι. Καθώς κάθισε πάνω σε κάποια δεμάτια, άκουσε ένα τζάμι να σπάει. Τα ξετύλιξε και βρήκε μέσα στα υφάσματα δύο αγιογραφίες. Τις κράτησε και τις έφερε μαζί της στην Ελλάδα.

Πρώτα πήγαν Πάρο αλλά δεν τους δέχτηκαν. Από κει έφυγαν για Μυτιλήνη, όπου και κάθισαν για λίγο καιρό μέχρι που πέθανε ο μπαμπάς της. Οι υπόλοιπες αδελφές της είχαν εγκατασταθεί στη Χίο, κάνοντάς την να κατέβει για να τις βρει.

Ο προπάππους μου μετά την καταστροφή της Σμύρνης, έφυγε για τρία χρόνια στην Γαλλία, όπου δούλεψε εκεί σε μία φάμπρικα στην Λυών. Έβγαλε λεφτά και μ' αυτά επέστρεψε στην Χίο για να ανοίξει ένα μανάβικο. Έκτοτε, η ζωή τους ξαναβρήκε κάποιον ρυθμό. Οι συνέπειες της καταστροφής άρχισαν να μένουν πίσω, κάνοντάς τους να ατενίζουν με ελπίδα το μέλλον.

Εκείνη τη περίοδο ένιωθες περήφανος λέγοντας πως είσαι Έλληνας (και πόσο μάλλον Ίωνας). Μια περηφάνια ατομική καθώς επικροτούσες την επιβίωσή σου και την αναγέννησή σου σε ένα νέο έδαφος αρκετά εχθρικό. Περισσότερο αυτό σε εμψύχωνε παρά το λαμπρό παρελθόν των προγόνων σου. Η ιστορία ήσουν εσύ, κι εσύ ο ίδιος αποδείκνυες μέσα από τον δικό σου Γολγοθά το πόσο άξιος είσαι ως άνθρωπος. Έλεγες πως είσαι Σμυρνιός και φούσκωνες από καμάρι, την στιγμή που οι υπόλοιποι Έλληνες σε φθονούσαν και σου φέρονταν χειρότερα. 

Αυτοί οι άνθρωποι όχι μόνο επέζησαν από μία καταστροφή, αλλά επιβίωσαν και πρόκοψαν σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον. 

Σ' αυτούς τους ανθρώπους αξίζει ο όρος Έλληνας!