Αριστουργήματα του παρελθόντος: Ο Κλοιός (1987)

Σε μία πρόσφατη συζήτηση που είχα σχετικά με την ενοχλητική κενότητα του ελληνικού πολιτικοποιημένο κινηματογράφου, μου προτάθηκε να αναζητήσω μία (άγνωστη για μένα) ταινία του Κώστα Κουτσομύτη, τον "Κλοιό", ο οποίος αναφέρεται στην πρώτη αεροπειρατεία που πραγματοποιήθηκε σε ελλαδικό χώρο. 

Το ιστορικό αυτό γεγονός συνέβη στην καρδιά του εμφυλίου πολέμου, όταν έξι νεαροί κομμουνιστές από την Θεσσαλονίκη, νοιώθοντας πως ο κλοιός του ελληνικού παρακράτους σφίγγει γύρω τους, αποφασίζουν να διαφύγουν στην Αθήνα. Όμως κι εκεί η κατάσταση δεν είναι καλύτερη, αναγκάζοντάς τους να οργανώσουν μια αεροπειρατεία με σκοπό να φτάσουν στην Γιουγκοσλαβία, όπου από 'κει θα επέστρεφαν στα ελληνικά βουνά για να πολεμήσουν στο πλευρό των ανταρτών του ΔΣΕ. 

Οι Αλέξανδρος και Δημήτριος Κουφουδάκης (ετών 21 και 23 αντίστοιχα), Αχιλλέας Κετιμλίδης (ετών 19), Αντώνης Βογιάζος (ετών 18), Γιώργος Κέλας (ετών 17) και Σπύρος Χειλμιάδης (ετών 18) άνηκαν από τα μαθητικά τους χρόνια στο χώρο της Αριστεράς έχοντας ενεργό δράση κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου όπου μοίραζαν προκηρύξεις στις λαϊκές γειτονιές της Θεσσαλονίκης. Σε μία από αυτές τις εξορμήσεις έγιναν αυτόπτες μάρτυρες της δολοφονίας ενός συντρόφου τους από παρακρατικούς. Φοβισμένοι πως θα ρθει κι η δική τους σειρά, αναχωρούν για την Αθήνα προσποιούμενοι πως πάνε να δώσουν εξετάσεις για το Πολυτεχνείο. Εκεί θα καταστρώσουν το σχέδιο της αεροπειρατείας αφού πρώτα βγάλουν εισιτήρια για μια πτήση Αθήνας-Θεσσαλονίκης με την ΤΑΕ (πρόδρομος της Ολυμπιακής). Στην ιστορική αυτή πτήση επενέβαιναν 17 επιβάτες, όπου μέσα σ' αυτούς ήταν κι ο δεξιός βουλευτής Ιωάννης Αποστόλου. 

Η αεροπειρατεία πραγματοποιήθηκε την ώρα που το αεροπλάνο βρισκόταν πάνω από την Σκύρο, αφού πρώτα ακολούθησε μια ολιγόλεπτη συμπλοκή, απ' την οποία τραυματίστηκε ο ασυρματιστής κι ο συγκυβερνήτης (στην ταινία παραλείπεται ο δεύτερος τραυματισμός). Να σημειωθεί πως ο κυβερνήτης του αεροσκάφους άνηκε στους "συρματένιους" της Μέσης Ανατολής. Η αεροπειρατεία έγινε γνωστή λίγη ώρα πριν περάσουν στα γιουγκοσλαβικά σύνορα, με τον ασυρματιστή να δέχεται εντολές να επιστρέψουν πάση θυσία στην Θεσσαλονίκη. Τελικά το αεροπλάνο θα προσγειωθεί νοτιοανατολικά των Σκοπίων, 60 χιλιόμετρα από τα σύνορα κι από κει θα επιστρέψει Θεσσαλονίκη χωρίς τους νεαρούς φοιτητές. Για την ιστορία, οι έξι αεροπειρατές θα δικασθούν ερήμην από το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης και θα καταδικασθούν σε θάνατο αλλά η απόφαση αυτή δεν θα εκτελεστεί ποτέ.
Η μετέπειτα πορεία των έξι νεαρών ήταν η εξής (αναφέρεται συνοπτικά στην ταινία), Ο 19χρονος Σπύρος Χελμιάδης, που ήταν ο πρώτος που είχε την ιδέα για την κατάληψη του αεροπλάνου, θα σκοτωθεί σε μάχη στο Μπίκοβικ την πρωτοχρονιά του 1949. Ο 19χρονος Αχιλλέας Κετιμλίδης, ο οποίος ήταν ο μόνος από τους έξι που δεν καταζητούνταν από την Ασφάλεια και απλά συμμετείχε σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους συντρόφους του, θα σκοτωθεί σε μια μάχη στο Κιλκίς. Τα αδέρφια Δημήτριος και Αλέξανδρος Κουφοδακης, 23 και 21 ετών αντίστοιχα, θα επιστρέψουν τραυματισμένοι στη Γιουγκοσλαβία. Ο Αλέξανδρος θα σπουδάσει εκεί χημικός και θα επιστρέψει το 1985 στην Ελλάδα όπου θα εργαστεί στο Δημόκριτο. Ο Δημήτρης θα σπουδάσει οικονομικά, κι αφού επιστρέψει στην Ελλάδα θα εργαστεί στον ιδιωτικό τομέα. Ο 17χρονος Γιώργος Κέλας, ο άνθρωπος που μπλόφαρε μέσα στο αεροπλάνο λέγοντας ότι θα το ανατινάξει στον αέρα, μετά τη λήξη του εμφυλίου θα φύγει στη Ρουμανία όπου θα σπουδάσει ιστορία. Θα επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη πριν τη χούντα και θα πεθάνει το 1985. Τέλος, ο 18χρονος Αντώνης Βογιάζος, που ήταν η «ψυχή» της αεροπειρατείας, θα επιστρέψει στην Ελλάδα για να πολεμήσει στα βουνά κι από κει θα φύγει για την Ε.Σ.Σ.Δ. Εκεί θα σπουδάσει κινηματογράφο και θα γίνει ο επίσημος μεταφραστής του έργου του Λένιν στα ελληνικά. Επίσης θα σκηνοθετήσει αρκετές ταινίες και σειρές της σοβιετικής τηλεόρασης. Θα επιστρέψει στη Ελλάδα το 1976, όπου θα συνεχίσει να εργάζεται ως σκηνοθέτης. Θα πεθάνει στο σπίτι του στην Αθήνα ανήμερα του Αγίου Ιωάννη το 1992.
Σκηνοθετικά η ταινία είναι γυρισμένη με μαεστρία, κερδίζοντας τον θεατή από τα πρώτα κιόλας λεπτά. Κρατώντας ο Κουτσομύτης μία αντικειμενική στάση στα γεγονότα, μας περιγράφει τον φόβο της ελληνικής κοινωνίας εκείνης της περιόδου με τις γειτονιές να είναι γεμάτες χαφιέδες, ασφαλίτες και παρακρατικούς και με τους αριστερούς πολίτες να ζουν με το φόβο πως κάποιος θα χτυπήσει την πόρτα του σπιτιού τους για να τους συλλάβει. Τα βασανιστήρια ήταν απάνθρωπα ενώ πολλές φορές διακινδύνευαν και οι συγγενείς των υπόπτων. Στην ταινία ακούγονται αρκετές αλήθειες κι επισημαίνονται διάφορες αναφορές γεγονότων που μέχρι σήμερα αποσιωπούνται είτε από άγνοια είτε από πολιτικό συμφέρον. 

Ένα από τα δυνατά στοιχεία της ταινίας είναι οι εξαιρετικές αναπαραστάσεις των ανακρίσεων εις βάρος των συλληφθέντων κομμουνιστών αλλά και του πληρώματος του αεροπλάνου (μετά την αεροπειρατεία). Επίσης συγκλονιστική η σκηνή της εκτέλεσης ενός αντάρτη στο ξεκίνημα της ταινίας.  

Οι ερμηνείες όλων των ηθοποιών είναι εκπληκτικές. Μάλιστα μου έκανε εντύπωση η νεανική τους όψη αλλά και η δημιουργική τους διάθεση όπως του Σωκράτη Αλαφούζου, του Βλαδίμηρου Κυριακίδη, του Αίαντα Μανθόπουλου, του Στέλιου Παύλου, του Γεράσιμου Σκιαδαρέση αλλά και τη άγνωστου Δημήτρη Καραμπέτση (οι έξι αεροπειρατές). Εκπληκτικοί όμως ήταν και οι δεύτεροι ρόλοι όπως του Γιώργου Μιχαλακόπουλου που ερμήνευσε τον συντηρητικό βουλευτή, του Θωμά Κινδύνη που έκανε τον ασυρματιστή αλλά και του Τάσου Κωστή.

Ο "Κλοιός" είναι ένα εξαιρετικό διαμάντι του ελληνικού κινηματογράφου, το οποίο αποδεικνύει πως υπήρξαν κι έργα με αξιοπρέπεια και πολιτικό θάρρος, σε μία περίοδο (του '80) που έμεινε στις μνήμες μας με καλτ παραγωγές όπου πρωταγωνιστούσαν οι Στάθη Ψάλτη, Σταμάτη Γαρδέλη, Στιβ Ντούζο, Πάνο Μιχαλόπουλο, Ταμτάκο και πολλοί άλλοι.
Αναζητήστε την.

Βαθμολογία: 8/10