Τελευταίες σκέψεις για το '18

Δεν περίμενα πως θα έφτανα στο σημείο να παρακαλάω σε ένα σύντομο πέρασμα από μια χρονιά σε μια άλλη, λες κι ο χρόνος που φεύγει φταίει για τα δεινά και τις πίκρες. Όμως ομολογώ πως το 2018 είναι ένα έτος που ολοκληρώνεται με ένα απαίσιο αρνητικό πρόσημο. Το να διώχνεις ένα τόσο δυσάρεστο έτος, σου δημιουργείται ένα αίσθημα ανακούφισης αλλά από την άλλη διογκώνεται η επιφυλακτικότητα για τη νέα χρονιά που έρχεται, διότι συνειδητοποίησα πως τελικά δεν ισχύουν απόλυτα οι πολυαγαπημένοι και πολυχρησιμοποιημένοι στίχοι που λένε πως ότι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό.
Οι σκέψεις μου αυτές δεν βασίζονται σε μια επανεμφάνιση της γνωστής μοιρολατρίας. Μπορεί να είμαστε υπεύθυνοι των πράξεών μας αλλά πολλές φορές έρχονται πολλά χτυπήματα στα οποία δε φέραμε καμία απολύτως ευθύνη. Κι ενώ προσπαθούμε να ορθοποδήσουμε εξασθενημένοι από δικά μας λάθη, έρχονται αλλεπάλληλα χτυπήματα που μας αποτελειώνουν. Σ΄αυτές τις περιπτώσεις, η διάθεση παίζει καθοριστικό ρόλο. Κι όταν η διάθεση πέφτει κατακόρυφα δύσκολα ανακάμπτει.
Με μια ασθενική όρεξη προσπαθώ να μαζεύω τα κομμάτια μου, έχοντας ήδη γυρίσει την πλάτη σε ένα προσωπικό "δίσεκτο" έτος, ευελπιστώντας στον ερχομό μιας γκρίζας κι ουδέτερης περιόδου όπου θα μπορέσω να οργανώσω ένα ξεκαθάρισμα που θα με βοηθήσει στη δημιουργία μιας στερεότερης βάσης πάνω στην οποία θα επιδιώξω να υλοποιήσω τα επόμενα σχέδιά μου. Γνωρίζω εκ των προτέρων πως η προσπάθεια αυτή θα είναι χρονοβόρα κι απαιτητική. Η υπομονή είναι αναγκαία και τα τελευταία υπολείμματα καλής διάθεσης θα χρειαστεί να θυσιαστούν με αργό ρυθμό διότι τα πρώτα αποτελέσματα θα αργήσουν πολύ να κάνουν την εμφάνισή της.
Η αποτυχία του συγκεκριμένου εγχειρήματος είναι σχεδόν βέβαιη διότι το κλίμα που με περιβάλλει έχει γίνει δυσοίωνο. Εξάλλου κάθε δύσκολη μάχη αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη και με τη σκέψη μιας πιθανής μη ολοκλήρωσή της. Δεν είμαι ούτε αισιόδοξος αλλά ούτε και δειλός. Η μάχη πρέπει να δοθεί. Γι' αυτό το λόγο, έχοντας ήδη χαρακτηρίσει το 2018 ως την πιο σκοτεινή χρονιά της ζωής μου, συνάμα το θεωρώ ως το εναρκτήριο λάκτισμα ενός αγώνα που θα με οδηγήσει είτε στον οριστικό αφανισμό είτε στο πρώτο και σταθερό βήμα που θα με φέρει κοντά στην πολυπόθητη εσωτερική γαλήνη.   

Φυγή από το… μέλλον

του Θανάση Γιαλκέτση

Λίγες μέρες μετά τον θάνατο του Πολωνού κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν (1925-2017), κυκλοφόρησε στην Αγγλία το τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Retrotopia» (Polity Press 2017).
Η ρετροτοπία –νεολογισμός που επινόησε ο ίδιος ο συγγραφέας– είναι το αντίστροφο της ουτοπίας ή μάλλον είναι μια ουτοπία στραμμένη προς το παρελθόν. Με τον όρο αυτόν ο Μπάουμαν θέλει να περιγράψει μιαν αλλαγή της μαζικής συνείδησης που έχει συντελεστεί στις τελευταίες δεκαετίες.
Η ρετροτοπία ορίζει την τάση μας να τοποθετούμε στο παρελθόν –και όχι πλέον στο μέλλον ή σε έναν μυθικό τόπο– το όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας. Καθώς δεν είμαστε ικανοί να φανταστούμε ένα καλύτερο μέλλον, αλλά και επειδή το μέλλον, από φυσικός τόπος των ελπίδων και των προσδοκιών, έχει μετατραπεί σε πηγή ανησυχίας και φόβου, στρεφόμαστε με νοσταλγική διάθεση στο παρελθόν, που μας φαίνεται σαν χαμένος παράδεισος. Μια «παγκόσμια επιδημία νοσταλγίας» διαδέχτηκε την παλαιότερη «επιδημία της μανίας για πρόοδο».
Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά στην ιστορία που οι άνθρωποι εμπνέονται από το παρελθόν –ερμηνεύοντάς το ή αναπλάθοντάς το κατά βούληση–, προκειμένου να επεξεργαστούν ιδέες και σχέδια για τον μετασχηματισμό του κόσμου.
Το έκαναν, για παράδειγμα, οι Γάλλοι επαναστάτες του 1789, οι οποίοι άλλαξαν αληθινά τον κόσμο και μάλιστα προς το καλύτερο. Οι ρετροτοπίες του καιρού μας όμως δεν χαράσσουν παρόμοιους δρόμους για την επιστροφή στο παρελθόν.
Οι παλαιότερες ουτοπίες εμπνέονταν από ιδεώδη που απέβλεπαν στην οικοδόμηση μιας καλύτερης κοινωνίας. Αντικαθιστούσαν έτσι τη σωτηρία της ψυχής στον άλλο κόσμο, ως ατομική επιβράβευση, με τη δικαιοσύνη και την ευτυχία σε αυτόν τον κόσμο, ως συλλογική κατάκτηση.
Οι ρετροτοπίες, αντίθετα, δεν σηματοδοτούν μόνο μια φυγή από το παρόν και από το μέλλον, αλλά και την απομάκρυνση από τα ιδεώδη του Διαφωτισμού, από τα ιδεώδη δηλαδή της ισότητας, της διαρκούς ειρήνης, του κοσμοπολιτισμού και της εξόδου της ανθρωπότητας από την ανωριμότητα.
Με μια τέτοια επιστροφή στο παρελθόν, εξηγεί ο Μπάουμαν, δεν θα βρούμε ποτέ λύσεις στα προβλήματα που μας βασανίζουν και δεν θα μπορέσουμε να βελτιώσουμε την κοινωνία. Οταν οι άνθρωποι πείθονται ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» (όπως έλεγε η Μάργκαρετ Θάτσερ), καταλήγουν να αναζητούν ατομικές λύσεις στα προβλήματα που γεννάει η κοινωνία. Ο στόχος τους, επομένως, δεν είναι πλέον μια καλύτερη κοινωνία, αλλά η βελτίωση της δικής τους ατομικής θέσης στο πλαίσιο αυτής της κοινωνίας, που φαίνεται ότι είναι αδύνατο να μετασχηματιστεί και να διορθωθεί.
Τη θέση της κοινής επιβράβευσης για τις συλλογικές προσπάθειες κοινωνικής μεταρρύθμισης παίρνουν στο εξής τα δυνητικά λάφυρα που πρέπει να αποκτηθούν σε βάρος όλων των ανταγωνιστών. Οι ρετροτοπίες εγκαταλείπουν την αλληλεγγύη και τους συλλογικούς αγώνες, για να υπηρετήσουν το άτομο και τις εγωιστικές του βλέψεις.
Οι ελπίδες για μια δυνητική βελτίωση δεν αφορούν όλους, αλλά λίγους εκλεκτούς, που προσδοκούν αλλαγές προς όφελος ενός περιορισμένου τμήματος της κοινωνίας ή και προς όφελος μόνο των εαυτών τους. Το πρώτο παράδειγμα ρετροτοπίας και επιστροφής στο παρελθόν, που αναλύει ο Μπάουμαν, το αποκαλεί «Επιστροφή στον Χομπς».
Η ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση και ο νεοφιλελευθερισμός έχουν επαναφέρει τη βία στην πολιτική και τον φόβο στις ζωές των ανθρώπων. Μια από τις πιο ωραίες ουτοπίες, το όραμα ενός κόσμου χωρίς βία, εγκαταλείπεται. Σήμερα φαίνεται να έχουμε συμφιλιωθεί με την προοπτική ενός διαρκούς πολέμου φθοράς μεταξύ «καλής βίας» (ταγμένης στην υπηρεσία του νόμου και της τάξης) και «κακής βίας».
Η χομπσιανή θεώρηση του κράτους ως εγγυητή της ασφάλειας των πολιτών του και ως αποτελεσματικού προστάτη από την ανεξέλεγκτη βία αμφισβητείται ριζικά. Η αίσθηση που επικρατεί είναι ότι ο κόσμος μας –ο κόσμος της απορρύθμισης και της εξατομίκευσης, στον οποίο ο κοινωνικός δεσμός κλονίζεται και η πολιτική εμφανίζεται ανήμπορη– θυμίζει το σκηνικό του πολέμου όλων εναντίον όλων, δηλαδή τον κόσμο πριν από την ανάδυση του χομπσιανού Λεβιάθαν.
Δεν υπάρχει μόνον η τρομοκρατική απειλή ή η βίαιη επιθετικότητα που γεννιέται από το αίσθημα της ταπείνωσης των πολλών και από τον τρόμο του κοινωνικού αποκλεισμού.
Τα ίδια τα κράτη –τα οποία άλλωστε είναι και οι μεγαλύτεροι παραγωγοί και έμποροι όπλων– γίνονται παράγοντες αβεβαιότητας, ανασφάλειας και κινδύνου. Ο Λεβιάθαν αποκαλύπτεται ανίκανος να αποδείξει ότι η διαχωριστική γραμμή που χαράσσει μεταξύ νόμιμης και μη νόμιμης βίας είναι αληθινά αξιόπιστη και επομένως δεσμευτική και απαραβίαστη.
Μια άλλη μορφή επιστροφής στο παρελθόν είναι εκείνη που ο Μπάουμαν ορίζει ως «Επιστροφή στη φυλή». Ζώντας σε πόλεις και σε γειτονιές μαζί με ξένους, πολλοί άνθρωποι ονειρεύονται την επιστροφή σε ένα παρελθόν «αμόλυντο» από την παρουσία ξένων.
Τους εμπνέει η ιδέα να στρέψουν την πλάτη τους σε αυτόν τον εχθρικό κόσμο που τους περιβάλλει, για να καταφύγουν στο καθησυχαστικό σύμπαν των αναμνήσεών τους, σε έναν κόσμο που τον κατοικούσαν και τον κατείχαν μόνον αυτοί και οι όμοιοί τους. Αναζητούν την πιο μικρή κοινότητα που μπορεί να προσφέρει καταφύγιο και προστασία.
Αυτή η μικρή κοινότητα, όμως, προστατεύει μόνον «εμάς» και δεν είναι φιλόξενη για τους «άλλους». Η «επιστροφή στη φυλή» οδηγεί σε πολιτικές που υψώνουν τείχη, κλείνουν τα σύνορα και διώχνουν τους ξένους.
Γράφει χαρακτηριστικά ο Μπάουμαν: «Το να καταφέρουμε να κρατήσουμε μακριά μας τις παγκόσμιες συμφορές με το να οχυρωθούμε στο σπίτι μας, με την ελπίδα ότι αυτός ο χώρος είναι ασφαλής, είναι εξίσου απίθανο με το να νομίζουμε ότι θα αποφύγουμε τις συνέπειες ενός πυρηνικού πολέμου λουφάζοντας στο καταφύγιο ενός άστεγου».
Μια άλλη οπισθοδρομική τάση, που μας σπρώχνει προς το παρελθόν χωρίς να συναντάει ισχυρές αντιστάσεις, είναι η «Επιστροφή στην ανισότητα». Από τη μια μεριά παρατηρούμε την ιλιγγιώδη αύξηση του εισοδήματος των λίγων ζάπλουτων σε βάρος των φτωχότερων. Από την άλλη, βλέπουμε τους πλούσιους και τους φτωχούς να ζουν σε δυο διαφορετικούς κόσμους, που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους και που χωρίζονται από ανθεκτικά και αδιαπέραστα τείχη.
Υπάρχει, τέλος, και η ρετροτοπία που ο Μπάουμαν ονομάζει «Επιστροφή στη μήτρα». Οταν η ελπίδα ιδιωτικοποιείται και οι προσωπικές προσδοκίες αποστασιοποιούνται από κάθε μακρόπνοο συλλογικό σχέδιο, κυριαρχούν οι πιο ναρκισσιστικές τάσεις του «ορθολογικού» εγωισμού. Το ατομικό υποκείμενο, φορτωμένο με όλη την ευθύνη για τις αποτυχίες της ύπαρξης, αισθάνεται ανήμπορο να ανταποκριθεί στις πολλαπλές υποχρεώσεις του. Και καθώς ο «άλλος» αντιπροσωπεύει μια δυνητική απειλή, το άτομο αναζητεί καταφύγιο στην πιο μοναχική αλλά και πιο προστατευμένη θέση: στη νιρβάνα της μήτρας, όπου δεν υπάρχουν άλλες ανθρώπινες υπάρξεις.
Στις ρετροτοπίες των καιρών μας ο Μπάουμαν αντιπαραθέτει τη θετική ουτοπία της κοσμοπολιτικής ενοποίησης της ανθρωπότητας, καθώς «τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμιες λύσεις». 
Αυτή η ουτοπία όμως δεν μπορεί να επιδιωχθεί με την παραδοσιακή μέθοδο του προσδιορισμού ενός «κοινού εχθρού», που δοκιμάστηκε με επιτυχία στο παρελθόν για τη δημιουργία μεγαλύτερων συνενώσεων.
Για να φτάσουμε σε μιαν ενοποιημένη και συνεργαζόμενη ανθρωπότητα, χρειαζόμαστε πρωτίστως μια κουλτούρα του διαλόγου και του αμοιβαίου σεβασμού, ικανή να συνομιλεί με τους απλούς ανθρώπους σε όλη τη Γη.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Η παρακμή του δημόσιου διανοούμενου

του Θανάση Γιαλκέτση

Κληρονόμος της κριτικής θεωρίας της Σχολής της Φρανκφούρτης, ο 89χρονος σήμερα Γιούργκεν Χάμπερμας θεωρείται δίκαια ένας από τους σημαντικότερους ζώντες φιλοσόφους. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Χάμπερμας τον περασμένο Μάιο στην ισπανική εφημερίδα El Pais.

• Καθηγητή Χάμπερμας, θεωρείτε ότι η παρακμή της μορφής του δημόσιου διανοούμενου είναι μια πραγματικότητα ή είναι απλώς ένα θέμα συζήτησης μεταξύ διανοουμένων; Δεν υπάρχει μια ορισμένη δόση μελαγχολίας όταν γίνεται λόγος γι’ αυτήν; 

Η μορφή του διανοούμενου, όπως τη γνωρίζουμε παραδειγματικά στη Γαλλία, από τον Ζολά ώς τον Σαρτρ και τον Μπουρντιέ, αναδύθηκε σε μια δημόσια σφαίρα της οποίας οι εύθραυστες δομές σήμερα διαλύονται. Κακώς τίθεται το νοσταλγικό ερώτημα «γιατί δεν υπάρχουν πλέον διανοούμενοι;». Δεν μπορούν πλέον να υπάρχουν, αφού δεν υπάρχει ένα κοινό αναγνωστών στο οποίο να απευθυνθούν με τα επιχειρήματά τους. 

• Θεωρείτε ότι το διαδίκτυο έχει αποδυναμώσει εκείνη τη δημόσια σφαίρα την οποία εξασφάλιζαν τα παραδοσιακά μεγάλα μέσα επικοινωνίας και ότι αυτό είχε «πραγματικές» (και όχι προσωρινές ή φαινομενικές) επιπτώσεις στους φιλοσόφους, τους στοχαστές κ.λπ.; 

Ναι, η ιστορική μορφή του διανοούμενου αναπτύχθηκε, από τον καιρό του Χάινριχ Χάινε, με την κλασική διαμόρφωση ενός φιλελεύθερου κοινού. Αυτή η μορφή όμως ζει υπό δυσεύρετες πολιτισμικές και κοινωνικές προϋποθέσεις. Αυτές περιλαμβάνουν ένα ολόκληρο σύστημα θεσμών, αλλά κυρίως την ύπαρξη μιας δημοσιογραφίας που επαγρυπνεί, αξιόπιστων μέσων επικοινωνίας και ενός μαζικού τύπου ικανού να προσανατολίζει το ενδιαφέρον της μεγάλης πλειονότητας των πολιτών προς τα λίγα θέματα που είναι σημαντικά για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. 
Περιλαμβάνουν επίσης ένα κοινό που ενδιαφέρεται για την πολιτική, καλά μορφωμένο, εκπαιδευμένο στη συγκρουσιακή διαδικασία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, ένα κοινό που διαθέτει χρόνο για να διαβάζει τις ανεξάρτητες και ποιοτικές εφημερίδες. Σήμερα αυτή η υποδομή δεν είναι πλέον ακέραιη. Ο κατακερματισμός που προκαλεί το διαδίκτυο έχει περιθωριοποιήσει τον ρόλο των παραδοσιακών μέσων, τουλάχιστον στις νεότερες γενιές. 
Ηδη προτού εκδηλωθούν οι κεντρόφυγες και διαλυτικές τάσεις των νέων μέσων, η αποδιάρθρωση του πολιτικού κοινού είχε αρχίσει με την εμπορευματοποίηση της δημόσιας προσοχής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την αποκλειστική κυριαρχία της ιδιωτικής τηλεόρασής τους, είναι ένα προειδοποιητικό παράδειγμα. Στο μεταξύ, τα νέα μέσα επιδιώκουν μια πολύ πιο δόλια εμπορευματοποίηση. Ο στόχος δεν είναι ευθέως η προσοχή των καταναλωτών, αλλά η οικονομική εκμετάλλευση των ιδιωτικών προφίλ των χρηστών. Από τους «πελάτες», χωρίς αυτοί να το συνειδητοποιούν, κλέβουν τα προσωπικά τους δεδομένα, έτσι ώστε να μπορούν να τους χειραγωγούν καλύτερα, μερικές φορές ακόμη και για πολιτικά «μαφιόζικους» σκοπούς, όπως μάθαμε πρόσφατα από το σκάνδαλο του Facebook. 

• Δεν νομίζετε ότι το διαδίκτυο, πέρα από τα αναμφισβήτητα πλεονεκτήματά του, ευνόησε μια νέα μορφή αναλφαβητισμού; 

Εννοείτε τις πομφόλυγες και τα fake news των tweets του Ντόναλντ Τραμπ. Δεν μπορούμε καν να πούμε ότι αυτό το πρόσωπο είναι κάτω από το επίπεδο πολιτικής κουλτούρας της χώρας του. Απλώς αυτός καταστρέφει διαρκώς αυτό το επίπεδο. Ωστόσο, από την εφεύρεση της τυπογραφίας, που κατέστησε όλα τα πρόσωπα δυνητικούς αναγνώστες, χρειάστηκαν αιώνες προκειμένου να μάθει να διαβάζει όλος ο πληθυσμός. 
Το διαδίκτυο, που μας μετατρέπει όλους σε δυνητικούς συγγραφείς, υπάρχει εδώ και λίγες δεκαετίες. Είναι πιθανό με τον καιρό να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με πολιτισμένο τρόπο. Το διαδίκτυο έχει ήδη ανοίξει εκατομμύρια χρήσιμους ιστότοπους, όπου είναι δυνατό να ανταλλάσσονται αξιόπιστες πληροφορίες και τεκμηριωμένες γνώμες. 
Σκεφτείτε τα blogs επιστημόνων που εντατικοποιούν με αυτόν τον τρόπο την ακαδημαϊκή τους εργασία, αλλά και τους πάσχοντες από μια σπάνια ασθένεια που επικοινωνούν με άλλους ομοιοπαθείς από τη μια ήπειρο στην άλλη, για να βοηθηθούν με την ανταλλαγή συμβουλών και εμπειριών. Πρόκειται αναμφίβολα για σημαντικά επικοινωνιακά πλεονεκτήματα, που δεν χρησιμεύουν μόνο για να αυξάνουν την ταχύτητα των συναλλαγών και της κερδοσκοπίας στις χρηματιστηριακές αγορές. 
Το διαδίκτυο αυτό καθεαυτό είναι μια πρόοδος. Με την επινόηση της γραφής γεννήθηκαν αναπτυγμένοι πολιτισμοί, με την επινόηση της τυπογραφίας η προτεσταντική Μεταρρύθμιση, η γενική εκπαίδευση και η αστική δημόσια σφαίρα. Είμαι πολύ γέρος για να κρίνω την πολιτισμική ώθηση που θα πυροδοτήσουν τα νέα μέσα. Αυτό που με ενοχλεί είναι το γεγονός ότι αυτή είναι η πρώτη μιντιακή επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας που υπηρετεί κυρίως οικονομικούς και όχι πολιτισμικούς σκοπούς. 

• Ποια ίχνη απομένουν από την παλιά μαρξιστική σας ένταξη; Ο Γιούργκεν Χάμπερμας θεωρεί ακόμα τον εαυτό του αριστερό; 

Η πολιτική οικονομία δεν είναι το θέμα των ερευνών μου, αλλά εργάστηκα και πάλεψα υποστηρίζοντας αριστερές θέσεις στο πανεπιστήμιο και στη δημόσια σφαίρα επί εξήντα πέντε χρόνια. 
Αν εδώ και είκοσι πέντε χρόνια υποστηρίζω μια πολιτική εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το κάνω με την ιδέα ότι μόνον αυτό το ηπειρωτικό καθεστώς θα μπορούσε σοβαρά να αποκτήσει τη δύναμη να δαμάσει έναν καπιταλισμό που έχει γίνει άγριος. 
Δεν εγκατέλειψα ποτέ την κριτική του καπιταλισμού, αλλά διατηρούσα πάντα την επίγνωση ότι οι γενικευτικές διαγνώσεις της εποχής μας, που διατυπώνονται μάλιστα αβασάνιστα, δεν αρκούν. Δεν είμαι ένας από εκείνους τους διανοούμενους που πυροβολούν χωρίς να σκοπεύουν. 

• Βρίσκω θαυμαστή τη δική σας υπεράσπιση του «συνταγματικού πατριωτισμού». Με αυτή την έννοια εσείς θεωρείτε τον εαυτό σας πατριώτη; 

Αισθάνομαι πατριώτης μιας χώρας η οποία, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, επιτέλους εγκαθίδρυσε μια σταθερή δημοκρατία και στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών πολιτικής πόλωσης εδραίωσε μια φιλελεύθερη πολιτική κουλτούρα. Το λέω με δισταγμό και το κάνω για πρώτη φορά, αλλά με αυτή την έννοια είμαι ένας Γερμανός πατριώτης. 
Θα μου προξενούσε έκπληξη αν, στο εξωτερικό, δεν αναγνωριζόμουν εκ πρώτης όψεως ως ένα προϊόν της γερμανικής κουλτούρας, με τη δική μου διανοητική σφραγίδα και όλες τις πνευματικές μου συνήθειες. Είμαι μάλιστα υπερήφανος γι’ αυτή την κουλτούρα, όταν η δεύτερη ή η τρίτη γενιά Τούρκων, Ιρανών, Ελλήνων ή όποιας άλλης εθνικής προέλευσης μεταναστών εμφανίζονται ξαφνικά στη δημόσια σφαίρα ως οι μεγαλύτεροι σκηνοθέτες, δημοσιογράφοι και τηλεοπτικοί παρουσιαστές, ως οι πιο ικανοί ηγέτες και γιατροί ή οι καλύτεροι συγγραφείς, πολιτικοί, μουσικοί ή δάσκαλοι. 
Πρόκειται για μια χειροπιαστή απόδειξη της δύναμης και της αναγεννητικής ικανότητας της κουλτούρας μας. Μια κουλτούρα παραμένει ζωντανή μόνον όσο πείθει τις μελλοντικές γενιές ότι αξίζει τον κόπο να οικειοποιηθούν ερμηνευτικά το παρελθόν και να την προεκτείνουν στο μέλλον. 

• Παίρνοντας υπόψη μας τις αμοιβαίες αδιαλλαξίες, έχουμε μια (νέα) σύγκρουση πολιτισμών; 

Νομίζω ότι αυτή είναι μια εντελώς εσφαλμένη θέση. Οι αρχαιότεροι και ισχυρότεροι πολιτισμοί διαμορφώθηκαν από τη μεταφυσική και από τις παγκόσμιες θρησκείες, που μελέτησε ο Μαξ Βέμπερ. 
Ολοι τους διέθεταν ένα οικουμενικό δυναμικό και επομένως ασπάζονταν το άνοιγμα και τη συμπερίληψη. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι ένα νεότερο φαινόμενο και ανάγεται στον κοινωνικό ξεριζωμό που συντελέστηκε -και συνεχίζεται ακόμα- εξαιτίας της αποικιοκρατίας, της αποαποικιοποίησης και της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης. […] 

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Η «ταπεινωτική νίκη» της Τερέζα Μέι

του Γιάννη Κουτσόκωστα

Μέχρι τώρα η νίκη, εκτός από πατεράδες, έχει και πολλούς νονούς και πολλά ονόματα. Μπορεί να χαρακτηριστεί σαρωτική, μεγάλη, μικρή, ακόμα και «πύρρειος». Πρόσφατα προστέθηκε στο πολιτικό λεξιλόγιο και μια άλλη ονομασία της: η ταπεινωτική νίκη. Την πέτυχε η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι, η οποία, στην προσπάθειά της να βρει τον μίτο της Αριάδνης στον λαβύρινθο του Brexit, πήγε για μαλλί και βγήκε κουρεμένη. Και μάλιστα δύο φορές μέσα στο 2018. Η πρώτη, όταν προκάλεσε πρόωρες εκλογές στο Ηνωμένο Βασίλειο για να ενισχύσει την ήδη άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία της και αντ’ αυτού είδε τις έδρες των Συντηρητικών και το δικό της κύρος να μειώνονται. Και η δεύτερη, στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, όταν κατάφερε να αποκρούσει την εσωκομματική πρόταση μομφής εναντίον της και να διατηρήσει τη θέση της στην ηγεσία των Τόρις χάρη στην ανοχή των αντιπάλων της.
Άραγε, μπορεί να είναι ταπεινωτική μια νίκη; Ασφαλώς και μπορεί. Η Τερέζα Μέι όντως «νίκησε» στην εσωκομματική ψηφοφορία, αλλά το κατάφερε όχι τόσο γιατί έπεισε το κόμμα της όσο γιατί υποσχέθηκε στους αντιπάλους της ότι δεν θα την ξαναδούν μπροστά τους στις επόμενες εκλογές -υπόσχεση μάλλον ταπεινωτική. «Νίκησε» γιατί εμφανίστηκε να προτάσσει αλλά και να θυσιάζεται για το δημόσιο συμφέρον, αλλά «ταπεινώθηκε» γιατί εμφανίστηκε ως ηγέτιδα με ημερομηνία λήξης και με αποστολή περιορισμένης ευθύνης, δηλαδή τη διαχείριση του Brexit.
Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Όλα δείχνουν ότι για τη Βρετανία το Brexit εξελίσσεται σε μια «ταπεινωτική νίκη» ακόμα και για τους υποστηρικτές του. Φαίνεται ότι οι Βρετανοί πολίτες σχεδόν στο σύνολό τους μόλις τώρα αρχίζουν να κατανοούν τις κολοσσιαίες διαστάσεις, τα προβλήματα αλλά και τους κινδύνους του εγχειρήματος. Μόλις τώρα συνειδητοποιούν με αμηχανία αλλά και φόβο ότι, ψηφίζοντας υπέρ του Brexit στο δημοψήφισμα του 2016, για αλλού ξεκίνησαν και αλλού το Brexit τους πάει... Η όλη διαδικασία, έτσι όπως προχωράει, έχει διχάσει πολυεπίπεδα την κοινωνία και τα κόμματα, προκαλεί πολιτική αστάθεια και αδιέξοδα, απειλεί ακόμα και να «ακρωτηριάσει» το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έδειξε να γοητεύεται από τα περασμένα «μεγαλεία» της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας, ούτε έδειξε διάθεση να χαριστεί στους πρώην εταίρους της στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής. Επέβαλε σκληρούς όρους για την αποχώρηση, αρνείται περαιτέρω διαπραγμάτευση και επιμένει γνωρίζοντας ότι η άλλη πλευρά είναι εγκλωβισμένη στις επιλογές της, που έτσι κι αλλιώς είναι περιορισμένες. Για την ακρίβεια, είναι τρεις: να αποδεχθεί τη συμφωνία με τις Βρυξέλλες, να επιχειρήσει την ανατροπή του Brexit με νέο δημοψήφισμα ή να οδηγηθεί στα αχαρτογράφητα νερά μιας άτακτης εξόδου. Με άλλα λόγια, μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Ο διχασμός βαθύς και το αδιέξοδο πλήρες και ορατό.

Η ώρα του Τζ. Κόρμπιν

Το χειρότερο όλων είναι ότι το πολιτικό σύστημα στη Βρετανία αδυνατεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά το πρόβλημα. Η πρωθυπουργός Τερέζα Μέι παραπαίει παρακαλώντας μάταια τις Βρυξέλλες για μια καλύτερη και πολιτικά διαχειρίσιμη συμφωνία, ενώ οι φανατικοί αντιευρωπαϊστές και θερμοί θιασώτες του σκληρού Brexit κρύβονται περιμένοντας άλλους να βγάλουν τώρα τα κάστανα από τη φωτιά. Υπάρχουν και οι Εργατικοί, που οφείλουν να ανοίξουν τα χαρτιά τους και να λύσουν τον «γόρδιο δεσμό». Ο ίδιος ο ηγέτης τους Τζ. Κόρμπιν μέχρι τώρα έχει δείξει πως δεν είναι «κεραυνός εν αιθρία ούτε «κομήτης» που ήρθε και θα χαθεί. Δέχτηκε αμείλικτο πόλεμο από τους... γοητευμένους από τον νεοφιλελευθερισμό επιγόνους του Τόνι Μπλερ, άντεξε και κατάφερε να αναγεννήσει το κόμμα του, να το ανοίξει στην κοινωνία και να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για μια άλλη πολιτική στη Βρετανία, κόντρα στη λιτότητα και προσανατολισμένη στις ανάγκες των πολλών. Είναι μαρξιστής και δεν το κρύβει. Μιλάει με πάθος για τον σοσιαλισμό, τις εθνικοποιήσεις, την ξενοφοβία, τη μοναρχία και ακούγεται. Καιρός να «μιλήσει» και για το Brexit. Θα ακουστεί.

Πηγή: Αυγή

Άκρα δεξιά: Ένα πλανητικό φαινόμενο

του Μικαέλ Λέβι

Παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια μια εντυπωσιακή άνοδο της αντιδραστικής, αυταρχικής ή/και φασιστικής άκρας δεξιά σε όλο τον πλανήτη : ήδη κυβερνάει τις μισές χώρες του κόσμου. Ανάμεσα στα πιο γνωστά παραδείγματα : Τραμπ (ΗΠΑ), Μόντι (Ινδία), Όρμπαν (Ουγγαρία), Ερντογάν (Τουρκία), Νταές (Ισλαμικό κράτος), Σαλβίνι (Ιταλία), Ντουτέρτε (Φιλιππίνες) και τώρα και Μπολσονάρο (Βραζιλία). Αλλά και σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου έχουμε κυβερνήσεις που πλησιάζουν προς αυτή την τάση, έστω και αν δεν κολλάνε ακριβώς στον ορισμό : Ρωσία (Πούτιν, Ισραήλ (Νετανιάχου), Ιαπωνία (Σίνζο Άμπε), Αυστρία, Πολωνία, Βιρμανία, Κολομβία, κλπ. Στην πραγματικότητα, η διάκριση ανάμεσα στις δύο αυτές ομάδες είναι πολύ σχετική.

“Μετα-φασισμός” και όχι “λαϊκισμός”

Σε κάθε χώρα, αυτή η άκρα δεξιά έχει τα δικά της χαρακτηριστικά: σε πολλές περιπτώσεις (Ευρώπη, ΗΠΑ, Ινδία, Βιρμανία) “ο εχθρός” -δηλαδή ο αποδιοπομπαίος τράγος- είναι οι μουσουλμάνοι και/ή οι μετανάστες. Σε ορισμένες μουσουλμανικές χώρες, είναι οι θρησκευτικές μειονότητες (χριστιανοί, εβραίοι, γιεζίντις). Σε ορισμένες περιπτώσεις, επικρατεί ο ξενόφοβος εθνικισμός και ο ρατσισμός, σε άλλες, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, ή αλλιώς το μίσος για την αριστερά, το φεμινισμό, τους ομοφυλόφιλους. Παρά την ποικιλομορφία αυτήν, υπάρχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά στην πλειονότητα των περιπτώσεων, αν όχι και σε όλες: αυταρχισμός, ολοκληρωτικός εθνικισμός –“Deutschland über alles» στις τοπικές του ποικιλομορφίες: “America First”, “O Brasil acima de tudo”, κλπ.-, θρησκευτική ή εθνικοφυλλετική αδυναμία ανοχής, αστυνομική/στρατιωτική βία ως μόνη απάντηση στα κοινωνικά ζητήματα και στην εγκληματικότητα. Ο χαρακτηρισμός «φασιστική» ή «ημι-φασιστική» μπορεί να εφαρμοστεί σε ορισμένες, αλλά όχι σε όλες. Ο Έντζο Τραβέρσο χρησιμοποιεί τον όρο «μεταφασισμός», που μπορεί να είναι χρήσιμος, καθώς εντοπίζει ταυτόχρονα και μια συνέχεια και μια διαφορά.
Αντίθετα, ο όρος «λαϊκισμός», που χρησιμοποιείται από μερικούς πολιτολόγους, από τα μίντια και ακόμα και από μια μερίδα της αριστεράς, στερείται απολύτως της δυνατότητας να απεικονίσει το φαινόμενο αυτό και το μόνο που πετυχαίνει είναι να σπέρνει σύγχυση. Εάν στη Λατινική Αμερική των δεκαετιών 1930 έως και 1960 ο όρος ανταποκρινόταν σε κάτι σχετικά συγκεκριμένο –στον βαργκισμό, στον περονισμό, κλπ.-, η χρήση του στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1960 και μετά είναι όλο και πιο θολή και ανακριβής.
Ο λαϊκισμός ορίζεται ως «μια πολιτική θέση που παίρνει το μέρος του λαού κατά των ελίτ», πράγμα που ισχύει για σχεδόν κάθε πολιτικό κόμμα ή κίνημα! Η ψευτο-έννοια αυτή, όταν εφαρμόζεται σε κόμματα της άκρας δεξιάς, οδηγεί -ηθελημένα ή αθέλητα- στο να τα νομιμοποιεί, να τα καθιστά αποδεκτά, αν όχι και συμπαθητικά (και ποιός δεν είναι υπέρ του λαού κατά των ελίτ;), αποφεύγοντας συστηματικά τις έννοιες που ενοχλούν: ρατσισμό, ξενοφοβία, φασισμό, άκρα δεξιά. Ο «λαϊκισμός» χρησιμοποιείται έτσι, ηθελημένα μυστικοποιητικά, από τις νεοφιλελεύθερες ιδεολογίες, για να δημιουργούν αμάλγαμα ανάμεσα στην άκρα δεξιά και στη ριζοσπαστική αριστερά, που χαρακτηρίζονται ως «δεξιός λαϊκισμός» και ως «αριστερός λαϊκισμός», αφού αντιτίθενται στις φιλελεύθερες πολιτικές, στην «Ευρώπη», κλπ.

Υποθέσεις

Πώς να εξηγηθεί αυτή η θεαματική άνοδος της άκρας δεξιάς, με τη μορφή κυβερνήσεων, αλλά και πολιτικών κομμάτων που μπορεί ακόμα να μην κυβερνούν, αλλά διαθέτουν πλατιά εκλογική βάση και επηρεάζουν την πολιτική ζωή των χωρών τους (Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Σουηδία, Δανία, κλπ.); Είναι δύσκολο να προτείνουμε μια γενική εξήγηση για τόσο διαφορετικά φαινόμενα, που εκφράζουν τόσο ειδικευμένες αντιφάσεις σε κάθε χώρα ή περιοχή του κόσμου. Όμως, καθώς πρόκειται για πλανητική τάση, πρέπει τουλάχιστον να εξετάσουμε κάποιες υποθέσεις.
Μια “εξήγηση”, απορριπτέα, θα ήταν αυτή που αποδίδει στις μεταναστευτικές ροές, ιδιαίτερα προς τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, την άνοδο των ριζοσπαστικών δεξιών. Οι μετανάστες είναι ένα βολικό πρόσχημα, μια άϋλη ιδέα, χρήσιμη για τις ξενόφοβες και ρατσιστικές δυνάμεις, αλλά καθόλου η “αιτία” της επιτυχίας τους. Εξάλλου, η άκρα δεξιά ανθίζει και σε πολλές χώρες -Βραζιλία, Ινδία, Φιλιππίνες…- όπου δεν τίθεται ζήτημα μετανάστευσης.
Η πιο προφανής εξήγηση, και αναμφίβολα βαρύνουσα, είναι πως η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, που είναι και μια διαδικασία βίαιης πολιτιστικής ομογενοποίησης, παράγει και αναπαράγει, σε παγκόσμια κλίμακα, μορφές ταυτοτικού πανικού (ο όρος είναι από τον Ντανιέλ Μπενσαΐντ), που οδηγεί σε εθνικιστικές και/ή θρησκευτικές εκδηλώσεις μη ανοχής και που ευνοεί και εθνοτικές και θρησκευτικές διενέξεις. Όσο περισσότερο τα έθνη χάνουν την οικονομική τους ισχύ τόσο περισσότερο διακηρύσσεται μια ύψιστη Δόξα στο Έθνος “πάνω απ’όλα”.
Μια άλλη εξήγηση θα ήταν η χρηματοπιστωτική κρίση του καπιταλισμού, που προκαλεί, από το 2008, οικονομική ύφεση, ανεργία, κοινωνική περιθωριοποίηση. Ο παράγοντας αυτός υπήρξε αναμφισβήτητα σημαντικός στο να καταστήσει δυνατή τη νίκη ενός Τραμπ ή ενός Μπολσονάρο, αλλά δεν έχει τόσο βάση στην Ευρώπη: σε πλούσιες χώρες, από αυτές που λιγότερο επλήγησαν από την κρίση, όπως η Αυστρία ή η Ελβετία, η άκρα δεξιά είναι πολύ ισχυρή, ενώ στις χώρες που χτυπήθηκαν περισσότερο από την κρίση, όπως η Ισπανία ή η Πορτογαλία, είναι η αριστερά και η κεντρο-αριστερά που έχουν την ηγεμονία και η άκρα δεξιά παραμένει περιθωριακή.
Οι διαδικασίες αυτές διεξάγονται σε καπιταλιστικές κοινωνίες όπου ο νεοφιλελευθερισμός κυριαρχεί από τη δεκαετία του 1980, διαλύοντας τις κοινωνικές σχέσεις και την αλληλεγγύη, βαθαίνοντας τις κοινωνικές ανισότητες, τις αδικίες και τη συγκέντρωση του πλούτου. Χωρίς να ξεχνάμε την εξασθένιση της κομμουνιστικής αριστεράς μετά από την κατάρρευση του λεγόμενου “υπαρκτού σοσιαλισμού”, χωρίς άλλες δυνάμεις της αριστεράς, πιο ριζοσπαστικές, να καταφέρουν να καλύψουν αυτόν τον πολιτικό χώρο.
Όλες αυτές οι εξηγήσεις είναι χρήσιμες, τουλάχιστον σε μερικές περιπτώσεις, αλλά είναι ανεπαρκείς. Δεν έχουμε ακόμα μια σφαιρική ανάλυση για ένα φαινόμενο που είναι παγκόσμιο και που διεξάγεται σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή.
Πρόκειται άραγε για επιστροφή στη δεκαετία του 1930; Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται: μπορούμε να βρούμε ομοιότητες ή αναλογίες, αλλά τα σημερινά φαινόμενα είναι αρκετά διαφορετικά από υποδείγματα του παρελθόντος. Ιδιαίτερα, δεν έχουμε -ακόμα- ολοκληρωτικά κράτη συγκρίσιμα με τα αντίστοιχα προπολεμικά. Η κλασική μαρξιστική ανάλυση του φασισμού τον ορίζει ως την αντίδραση του μεγάλου κεφαλαίου, με τη στήριξη της μικροαστικής τάξης, απέναντι σε μια επαναστατική απειλή του εργατικού κινήματος. Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε εάν η ερμηνεία αυτή αποδίδει σωστά την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία, στη Γερμανία και στην Ισπανία κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, δεν έχει τόσο βάση στο σημερινό κόσμο, όπου δεν βλέπουμε, πουθενά, κάποια “επαναστατική απειλή”. Χωρίς να μιλήσουμε καν για το προφανές γεγονός ότι το μεγάλο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν εκφράζει μεγάλο ενθουσιασμό για τον “εθνικισμό” της άκρας δεξιάς -έστω και αν θα συμβιβαζόταν αν χρειαστεί…

Για το φαινόμενο Μπολσονάρο

Μερικά λόγια για το τελευταίο επεισόδιο αυτού του πλανητικού “φαιού κύματος”, δηλαδή για το φαινόμενο Μπολσονάρο στη Βραζιλία. Αυτό μοιάζει να είναι το πιο κοντινό στην κλασική μορφή του φασισμού, μέσα από τη λατρεία της βίας και το ενδογενές του μίσος για την αριστερά και το εργατικό κίνημα, αλλά -και σε αντίθεση με διάφορα ευρωπαϊκά κόμματα, από το αυστριακό FPO ώς το γαλλικό FN (που τώρα έγινε RN = Εθνική Συσπείρωση)- δεν διαθέτει ρίζες σε φασιστικά κινήματα του παρελθόντος, όπως στην περίπτωση της Βραζιλίας την AIB (Δράση Βραζιλιανής Ενσωμάτωσης) του führer Πλίνιο Σαλγκάδο της δεκαετίας του 1930.
Και αντίθετα από την ευρωπαϊκή άκρα δεξιά, δεν έχει κάνει τον ρατσισμό κύρια σημαία του. Ασφαλώς και έκανε δηλώσεις ρατσιστικού τύπου, αλλά δεν ήταν καθόλου αυτός ο κεντρικός άξονας της καμπάνιας του. Από την άποψη αυτή, μοιάζει περισσότερο με τον ιταλικό φασισμό της δεκαετίας του 1920, πριν τη συμμαχία με τον Χίτλερ.
Εάν συγκρίνουμε τον Μπολσονάρο με την ευρωπαϊκή άκρα δεξιά, βλέπουμε πολλές σημαντικές διαφορές:
1. Η σημασία της θεματικής της “πάλης κατά της διαφθοράς”, που είναι μια παλιά θεματική της συντηρητικής δεξιάς στη Βραζιλία, ήδη από τη δεκαετία του 1950. Ο Μπολσονάρο κατάφερε επίσης να χειραγωγήσει τη θεμιτή λαϊκή αγανάκτηση κατά των διεφθαρμένων πολιτικών. Η θεματική αυτή δεν είναι απούσα από την ευρωπαϊκή άκρα δεξιά, αλλά δεν κατέχει καθόλου την κεντρική θέση στα λόγια τους.
2. Το μίσος για την αριστερά, ή για την κεντρο-αριστερά (το βραζιλιάνικο PT -Εργατικό Κόμμα), ήταν μία από τις κύριες θεματικές κινητοποίησης του Μπολσονάρο. Αυτό το βρίσκουμε πολύ λιγότερο στην Ευρώπη, εκτός από τις φασίζουσες δυνάμεις στις τέως λαϊκές δημοκρατίες. Αλλά στην περίπτωση αυτή πρόκειται για έναν χειρισμό (διαβολοποίηση) που αναφέρεται σε πραγματική εμπειρία του παρελθόντος. Τίποτε το ανάλογο στη Βραζιλία: τα βίαια αντικομμουνιστικά λόγια του Μπολσονάρο δεν έχουν καμία σχέση με την τωρινή ή με παρελθούσα πραγματικότητα στη Βραζιλία. Είναι μάλιστα τόσο πιο εντυπωσιακό όσο ο ψυχρός πόλεμος έχει τελειώσει εδώ και δεκαετίες, η Σοβιετική Ένωση δεν υπάρχει πλέον, και το PT προφανώς και δεν έχει καμία σχέση με τον κομμουνισμό (με όποιον ενδεχόμενο ορισμό και να χρησιμοποιηθεί).
3. Αντίθετα από την ευρωπαϊκή άκρα δεξιά που καταγγέλλει τη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, στο όνομα του προστατευτισμού, του οικονομικού εθνικισμού, κατά της “χρηματοπιστωτικής διεθνούς”, ο Μποσλονάρο παρουσίασε ένα οικονομικό πρόγραμμα υπέρ-φιλελεύθερο: περισσότερη αγορά, άνοιγμα στους ξένους επενδυτές, ιδιωτικοποιήσεις και πλήρη ευθυγράμμιση με τις βορειο-αμερικάνικες πολιτικές. Αυτό εξηγεί προφανώς και τη μαζική προσκόλληση των κυρίαρχων τάξεων στην υποψηφιότητά του, όταν έγινε σαφές πόσο μικρή δημοφιλία είχε ο υποψήφιος της παραδοσιακής δεξιάς (Γκεράλντο Αλκμίν).
Αυτά που είναι κοινά ανάμεσα σε Τραμπ, σε Μπολσονάρο και σε ευρωπαϊκή άκρα δεξιά είναι τρεις θεματικές αντιδραστικής κοινωνικο-πολιτιστικής κινητοποίησης:
1. Ο αυταρχισμός, η προσήλωση σε ένα Ισχυρό Άνδρα, έναν Αρχηγό, ικανό να “επαναφέρει την τάξη”.
2. Η κατασταλτική ιδεολογία, η λατρεία της αστυνομικής βίας, η έκκληση για επαναφορά της θανατικής ποινής και η διάθεση να δοθούν όπλα στον πληθυσμό για να “αμυνθεί κατά των εγκληματιών”.
3. Η αφαίρεση κάθε ανοχής προς τις σεξουαλικές μειονότητες, ιδιαίτερα τους ανθρώπους LGBTI. Είναι μια θεματική κινητοποιήσεων, με ορισμένη επιτυχία, από αντιδραστικά θρησκευτικά στρώματα, είτε καθολικά (στη Γαλλία) είτε νεο-ευαγγελικά (Βραζιλία).
Τα τρία αυτά ζητήματα, μαζί με τον “πόλεμο κατά της διαφθοράς”, υπήρξαν καθοριστικά για τη νίκη του Μπολσονάρο, ιδιαίτερα μέσα από τη μαζική διάδοση fake news από τα κοινωνικά δίκτυα (μένει να εξηγηθεί το γιατί τόσοι άνθρωποι πίστεψαν τόσο χοντροκομμένα ψέματα). Ωστόσο, εξακολουθούμε να μη διαθέτουμε μια πειστική εξήγηση για την απίστευτη επιτυχία, σε μερικές μόνο εβδομάδες, της υποψηφιότητάς του, παρά τη βία, τη βαναυσότητα των εμφυλιοπολεμικών του λόγων, του μισογυνισμού του, της απουσίας προγράμματος και της ξετσίπωτης απολογίας του της στρατιωτικής δικτατορίας και των βασανιστηρίων.

Συνεπής αντιφασισμός

Πώς να αγωνιστούμε; Δυστυχώς, δεν υπάρχει μαγική φόρμουλα για να καταπολεμήσουμε αυτό το νέο παγκόσμιο φαιό κύμα. Το κάλεσμα του Μπέρνι Σάντερς3 για ένα παγκόσμιο αντιφασιστικό Μέτωπο είναι μια εξαίρετη πρόταση. Πρέπει ταυτόχρονα να οικοδομήσουμε, και μέσα σε κάθε χώρα, πλατιούς συνασπισμούς για την υπεράσπιση των δημοκρατικών ελευθεριών.
Αλλά επίσης θα πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι το καπιταλιστικό σύστημα, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, παράγει και αναπαράγει διαρκώς φαινόμενα όπως ο φασισμός, τα πραξικοπήματα και τα αυταρχικά καθεστώτα. Η ρίζα αυτών των τάσεων είναι συστημική και η εναλλακτική πρέπει να είναι ριζική, δηλαδή αντισυστημική. Το 1938, ο Μαξ Χορκχάιμερ, ένας από τους κύριους στοχαστές της Σχολής της Φρανκφούρτης για την Κριτική Θεωρία, έγραφε: “Εάν δεν θέλετε να μιλήσετε για τον καπιταλισμό, τότε δεν έχετε τίποτα να πείτε για το φασισμό”. Με άλλα λόγια, ο συνεπής αντιφασίστας είναι ένας αντικαπιταλιστής.

Michael Löwy

Inprecor 657/658, novembre/décembre 2018 

Μετάφραση στα ελληνικά, από τα γαλλικά, ΤΠΤ.
1Μετάφραση ΤΠΤ από τα γαλλικά. Το πρωτότυπο δημοσιεύεται στο Inprecor 657/658, Νοέμβρη/Δεκέμβρη 2018.
2 Ο Michael Löwy είναι μέλος της 4ης Διεθνούς, κοινωνιολόγος και οικοσοσιαλιστής φιλόσοφος. Γεννήθηκε το 1938 στο Σάο Πάολο (Βραζιλία) και ζει στο Παρίσι από το 1969. Διευθυντής έρευνας (ομότιμος) στο CNRS και καθηγητής στην École des hautes études en sciences sociales, έχει συγγράψει πολλά βιβλία που έχουν δημοσιευτεί σε 19 γλώσσες, μεταξύ των οποίων: “Η θεωρία της επανάστασης στο νέο Μαρξ”, Παρίσι 1970, εκδ. Maspero, “Τοπία αλήθειας -εισαγωγή σε μια κριτική κοινωνιολογία της γνώσης”, Παρίσι 1975, εκδ. Anthropos, “Πατρίδες ή Πλανήτης; Εθνικισμοί και διεθνισμοί από τον Μαρξ ώς τις μέρες μας”, Λωζάννη 1997, εκδ.Editions Page 2, “Μπένιαμιν -προειδοποιήσεις πυρκαγιάς, ανάγνωση των θέσεων “για την έννοια της ιστορίας”, Παρίσι 2001, εκδ.Presses universitaires de France, “Ο Φραντς Κάφκα, ανυπότακτος ονειροπόλος”, Παρίσι 2004, εκδ.Stock, “Οικοσοσιαλισμός”, Παρίσι 2011, εκδ. Mille et une nuits, “Το σιδερένιο κλουβί: ο Μάξ Βέμπερ και ο βεμπεριανός μαρξισμός”, Παρίσι 2013, εκδ. Stock, συλλογή « Un ordre d’idées », « Επαναστατικές συγγένειες : τα κόκκινα και μαύρα άστρα μας » (σε συνεργασία με τον Ολιβιέ Μπεζανσενό), Παρίσι 2014, εκδ. Mille et une nuits, « Το πλασματικό ιερό -κοινωνιολογία και θρησκεία : φιλολογικές προσεγγίσεις », Παρίσι 2017, εκδ. Éditions de l’éclat (μαζί με τον Ερουάν Ντιαντέιγ₎. [Σημείωση του Inprecor]
3Αναφορά στο λόγο του Μπέρνι Σάντερς, στις 9/10/2018, “Building A Global Democratic Movement To Counter Authoritarianism”. Ο λόγος αυτός μπορεί να βρεθεί στην σελίδα: https://www.sanders.senate.gov/newsroom/press-releases/sanders-speech-at...

Πηγή: okdetpt.wordpress.com

Ρόμα

Τι είναι αυτό που κάνει μια ταινία να κερδίζει τις εντυπώσεις πριν την είσοδό της στις κινηματογραφικές αίθουσες; Μα φυσικά ο τρόπος που προωθείται στο καταναλωτικό κοινό. Και πως μπορείς να τραβήξεις σινεφίλ κοινό σε μια παραγωγή του Netflix; Με βραβεία και διθυραμβικές κριτικές, τρέιλερ με ασπρόμαυρα πλάνα και με ένα άκρως πιασάρικο τηλεοπτικό teaser ντυμένο με μουσική των Pink Floyd. Έχοντας όλα αυτά τα στοιχεία στο μυαλό μου έφτασα Σάββατο βράδυ στον κινηματογράφο Ατλαντίς. Στην είσοδό του συνάντησα μια τεράστια ουρά που κάλυπτε σχεδόν το μισό οικοδομικό τετράγωνο. Μπαίνοντας στην κινηματογραφική αίθουσα, είχα την αίσθηση πως θα παρακολουθούσα την ομορφότερη ταινία της χρονιάς.

Τα φώτα σβήνουν κι η ανυπομονησία μου χτυπάει κόκκινο. Οι τίτλοι αρχής ξεκινούν με έναν πολύ έξυπνο πλάνο. Τα πλακάκια μιας αυλής πάνω στα οποία κυλάνε κάθε τόσο ποσότητες νερού σκορπώντας έναν μαγευτικό ήχο που ξεπλένει κάθε πληγή που κουβαλάει ο καθένας μας. Η μορφή του αεροπλάνου που καθρεφτίζεται πάνω στην υδάτινη επιφάνεια όταν αυτή ηρεμεί είναι από τις πιο λυρικές σκηνές που 'χω απολαύσει σε ταινία. Δυστυχώς όμως, από εκείνο το σημείο κι έπειτα έρχεται με σταθερούς ρυθμούς η απογοήτευσή μου... 

Η ιστορία στηρίζεται με δυο παράλληλους κόσμους. Την πλούσια αστική τάξη που αποτελείται από λευκούς ανθρώπους, πιθανότατα απογόνους εποίκων του Μεξικού και των γηγενών που έχουν περιπέσει στις κατώτερες κοινωνικές βαθμίδες ζώντας ως υπηρέτες των πλουσίων ή σε φάμπρικες βουτηγμένες στη λάσπη. Δυο κόσμοι που έχουν μάθει να συνυπάρχουν και να συμπορεύονται σε έναν καθημερινό ρυθμό, σαν μια μπάντα του δρόμου που παίζει τη μουσική με σωστό τέμπο. Μέχρι που μια δυο νότες παραστρατούν κι αρχίζει το χάος. Ο σύζυγος της πλούσιας οικογένειας, αινιγματικός, λιγομίλητος και νευρικός αποφασίζει να αποδράσει από τον οικογενειακό κλοιό που τον σφίγγει. Την ίδια περίοδο η μια υπηρέτρια που είναι και πρωταγωνίστρια της ταινίας μένει έγκυος από έναν παρακατιανό. Μία οικογένεια γκρεμίζεται τη στιγμή που μια άλλη ζωή ετοιμάζεται να ρθει στον κόσμο. Οι ισορροπίες μέσα στο σπίτι κλυδωνίζονται κι η ψεύτικη γαλήνη που επικρατούσε ως τότε χάνεται πίσω από τις κραυγές απόγνωσης της συζύγου και των ανεξέλεγκτων εντάσεων που αποκτούν τα παιδιά καθώς δεν μπορούν να διαχειριστούν την νέα κατάσταση. Η μπάντα του δρόμου έχει χάσει πλέον τον ρυθμό της και παίζει τελείως φάλτσα. Δεν υπάρχει ελπίδα καμία Ο μαέστρος περπατάει μπροστά προσπαθώντας να κρύψει την απογοήτευσή του απέναντι στους μουσικούς του. Τι είναι αυτό που μένει τελικά μετά από μια παταγώδης αποτυχία; Η αγάπη κι η συνειδητοποίηση πως ο πόνος της απώλειας είναι κοινός σε όλους τους ανθρώπους είτε είναι πλούσιοι είτε είναι φτωχοί (απλώς οι πρώτοι μπορούν να τα βγάλουν πιο εύκολα βόλτα απ' ότι οι δεύτεροι).

Τι είναι λοιπόν αυτό που μου έμεινε από την ταινία; Σίγουρα τα υπέροχα ασπρόμαυρα πλάνα είναι εκπληκτικά. Πεντακάθαρα κάδρα καλά ισορροπημένα με όμορφες τοποθετήσεις των προσώπων μέσα σ' αυτές. Παρά τον αργό ρυθμό της, η ταινία με έβαλε κατευθείαν μέσα στην ατμόσφαιρά της κάτι που με κανε να μη νιώσω βαρεμάρα παρ' όλο που άκουγα αρκετό κόσμο γύρω μου να δυσανασχετεί. Η σκηνή του τοκετού είναι από τις πιο σκληρές σκηνές που έχω δει. Η ρεαλιστική του αποτύπωση κι οι απεγνωσμένες προσπάθειες των γιατρών ήταν απανωτές γροθιές στο στομάχι. Είχα μαζευτεί στο κάθισμά μου κι αισθανόμουν έναν πρωτόγνωρο πόνο σ' ολόκληρο το σώμα μου, κι αυτό το θεωρώ ως ένα σημαντικό επίτευγμα του δημιουργού. Επίσης η σκηνή της φοιτητικής διαδήλωσης που πνίγεται στο αίμα από τους παρακρατικούς ήταν εξαιρετική. Το άγχος, ο πανικός κι οι κραυγές γέμισαν τη σκοτεινή αίθουσα εντείνοντας την οργή μας απέναντι σε κάθε υπάνθρωπο που γίνεται στρατιωτάκι του κράτους για να τσακίσει τον αγώνα και το πάθος κάθε λαού. 

Από κει και πέρα η ταινία δεν μου πρόσφερε τίποτα παραπάνω. Το ανθρώπινο δράμα των προσώπων έχει παιχτεί πολλές φορές σε κινηματογραφικές ταινίες και σε τηλεοπτικές σειρές. Η συγκεκριμένη ταινία ξεχώριζε για την ψυχική ηρεμία της πρωταγωνίστριας, η οποία προσπαθούσε με στωικότητα να αντιμετωπίσει όλα τα στραβά που της συνέβαιναν. Η ψυχική της ηρεμία αποδεικνύεται σε μία πολεμική άσκηση που ενώ όλοι δυσκολεύονται να πετύχουν, εκείνη το κατορθώνει με ευκολία. Επίσης το σενάριό δεν ήταν ιδιαίτερα δυνατό. Πέρα από δυο τρεις σκηνές που ανέφερα παραπάνω, η υπόλοιπη ταινία δεν με άγγιξε καθόλου. Έπειτα, μου έκανε πολύ άσχημη εντύπωση πως όλοι οι ανδρικοί χαρακτήρες παρουσιάζονταν ως κακοί και μισάνθρωποι ενώ όλες οι γυναίκες φορούσαν το φωτοστέφανο της αγίας. Αν ήταν πιο ισορροπημένη η κατάσταση μεταξύ των δυο φύλων δεν θα αντιλαμβανόμουν κάτι λάθος αλλά αυτός ο υπερβολικός διαχωρισμός με ενόχλησε αρκετά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση έχω την εντύπωση πως ο δημιουργός επιχείρησε να κλέψει τις εντυπώσεις και την εκτίμηση του γυναικείου κοινού. Η υπερβολή του όμως διαλύει κάθε καλοπροαίρετη φεμινιστική διάθεση. Είμαι υπέρ της ισότητας όλων των φύλων χωρίς να εντείνω το ενοχικό σύνδρομο των ανδρών. 

Τέλος δεν μπορώ να καταλάβω το λόγο που επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος τίτλος. Σίγουρα δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ομότιτλη ταινία του Φελίνι. Επίσης δεν κατάφερα να ερμηνεύσω τους επίμονους συμβολισμούς όπως οι συνεχείς πτήσεις των αεροπλάνων στον μεξικάνικο ουρανό κι οι ακαθαρσίες του σκύλου στην αυλή του σπιτιού που τις έβρισκα υπερβολικές ποσοτικά. 

Για μένα το Ρόμα τοποθετείται στις μεγάλες κινηματογραφικές μου απογοητεύσεις. Ίσως αν έκανε λιγότερο ντόρο να την παρακολουθούσα με άλλη ματιά. Όταν όμως πας στον κινηματογράφο με υψηλές προσδοκίες τόσο μεγαλύτερη γίνεται η απογοήτευση όταν δεν σε ικανοποιεί το έργο. Σίγουρα δεν είναι το αριστούργημα που μας δήλωναν όλους αυτούς τους μήνες κι είμαι βέβαιος πως η ταινία σύντομα θα ξεχαστεί, διότι όπως φαίνεται δεν αγκαλιάστηκε ιδιαίτερα από το κοινό. 

Βαθμολογία: 6/10

Κάθε τέλος είναι μια νέα αρχή...

Πριν ακριβώς τρία χρόνια κι ενώ βρισκόμουν στο νησί για τις γιορτές, σε μια συνάντηση με τον Γιάννη Βούλγαρη, έγινε η πρόταση να αρχίσω να γράφω στην Απλωταριά. Μου ανέθεσαν ένα εβδομαδιαίο βήμα στις Δεύτερες Σκέψεις ενώ στην πορεία προέκυψαν κάποιες συνεντεύξεις με εκλεκτά πρόσωπα. Ως αναγνώστης της Απλωταριάς για πολλά χρόνια, ένιωσα ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα περηφάνιας κι ευθύνης. Συναισθήματα που δεν μπορώ να περιγράψω. Όπως δεν μπορώ να περιγράψω τη στεναχώρια μου όταν πάρθηκε η απόφαση να κλείσει ο δεκαετής της κύκλος.
Σ' αυτό το μοναδικό ταξίδι συμπορεύτηκα με τους υπόλοιπους συντελεστές τρία ακριβώς χρόνια, από τον Γενάρη του 2016 μέχρι σήμερα. Μέσα σ' αυτά τα τρία χρόνια γνώρισα και δέθηκα με νέους ανθρώπους. Νέους φίλους στη ζωή και νέες παρέες στις μετέπειτα επισκέψεις μου στο νησί. Ο Γιώργος, η Δέσποινα, ο Βαγγέλης, η Μαρκέλλα, ο Αλέξανδρος, η Ερμιόνη, η Βασιλική, ο Αριστοτέλης, ο Κώστας... Αυτό ήταν το μεγαλύτερο δώρο που μου πρόσφερε η Απλωταριά και της είμαι πραγματικά ευγνώμων.
Μέσα σ' αυτά τα τρία χρόνια ήρθα σε εποικοδομητικούς διαλόγους αλλά κι έντονες αντιπαραθέσεις με αρκετό κόσμο. Απόλαυσα στιγμές προβληματισμού, μοιράστηκα ανησυχίες κι αγνοούσα επιδεικτικά αβάσιμες κραυγές μίσους και φόβου που προσπαθούσαν να με εξοργίσουν και να μ' αποπροσανατολίσουν. Πολλές φορές βρέθηκα στα όριά μου. Εκείνες τις στιγμές είναι που υπερίσχυε το πνεύμα της ομάδας καθώς εκεί που γονάτιζε ένας, μεμιάς εμφανίζονταν δεκάδες χέρια για να τον σηκώσουν ξανά ψηλά. Ένα πνεύμα συντροφικότητας κι άψογης συνεργασίας που σπανίζει στις μέρες μας. Αυτό το πνεύμα αγάπης, αλληλοσεβασμού και παρεΐστικης διάθεσης ήταν αξιοζήλευτο και μοναδικό. Αισθάνομαι τυχερός που το βίωσα μες στην ομάδα της Απλωταριάς.
Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω μέσα από την καρδιά μου τον Γιώργο που μ' εμπιστεύτηκε και όλη την ομάδα που πρόσφερε όλα αυτά τα χρόνια μια ξεχωριστή πολυεπίπεδη φωνή στην Χίο. Την φωνή της αξιοπρέπειας και της ηθικής. Την φωνή της μνήμης και του πολιτισμού. Την ανθρώπινη φωνή.
Αυτά τα δέκα χρόνια αφήνουν μια πλούσια παρακαταθήκη στον τόπο μας. Μία πλούσια συλλογή πληροφοριών, εργασιών, φωτογραφιών κι ερευνών που είμαι βέβαιος πως θα εκτιμηθούν και θα αξιοποιηθούν στο μέλλον.
Ένας κύκλος κλείνει. Από τη μια αισθάνομαι τυχερός που είμαι ένα μικρό κομμάτι του αλλά από την άλλη με πνίγει μια απέραντη θλίψη. Η Απλωταριά θα αφήσει ένα μεγάλο κενό στον τόπο μας αλλά με την ιστορία της έχει ανοίξει έναν νέο δρόμο, ο οποίος είναι εκεί και μας περιμένει να τον διαβούμε ξανά. Και είμαι σίγουρος πως πολλοί από μας θα σμίξουμε σύντομα για να συνεχίσουμε αυτήν την όμορφη πορεία.
Καλή μας αντάμωση λοιπόν...

Βαρσοβία, μια πόλη με δυο διαφορετικές σύγχρονες όψεις

Η Βαρσοβία έχει μια ιδιαιτερότητα που δεν έχω συναντήσει σε άλλες πόλεις. Ξαναχτισμένη πάνω στα αποκαΐδια που άφησαν οι ναζί κι εισερχόμενη σε ένα καθεστώς που διατηρήθηκε τέσσερις σχεδόν δεκαετίες, βρέθηκε σήμερα να έχει πολλά διαφορετικά κεντρικά σημεία αναφοράς. Ενώ η παλιά πόλη και τα υπέροχα πάρκα της κλέβουν τις καρδιές μας και τα μουσεία ευαισθητοποιούν το ενδιαφέρον μας, το Ανάκτορο του Πολιτισμού και της Επιστήμης κεντρίζει τον ενθουσιασμό μας. Με την είσοδο της χώρας στον δυτικό κόσμο και την οικονομική άνθηση που ακολούθησε, σχηματίστηκε ένα ακόμη σημείο αναφοράς, η σύγχρονη Βαρσοβία με τους θεόρατους γυάλινους ουρανοξύστες που ξεπηδούν σαν μανιτάρια πίσω από το Ανάκτορο, προσπαθώντας ανεπιτυχώς να κλέψουν λίγη από την αίγλη του. Επίσης υπάρχει ένα ακόμη κομμάτι της σύγχρονης πόλης στην αντίπερα όχθη του Βίστουλα. Κάποτε ήταν κακόφημο κι επικίνδυνο αλλά σήμερα βιώνει μια εντυπωσιακή μεταμόρφωση καθώς έχει γεμίσει μικρές γκαλερί, πολύχρωμα κτίρια κι όμορφα μπαρ. Αναφέρομαι στην φημισμένη Πράγα της Βαρσοβίας.
Η βόλτα ξεκινάει από το γνωστότερο σημείο της πόλης, το Ανάκτορο του Πολιτισμού και της Επιστήμης (00:04-01:40) μιας και ήταν η πρώτη εικόνα που συναντήσαμε μόλις βγήκαμε από το σταθμό των τραίνων. Ένα τεράστιο άνοιγμα απλώνεται ολόγυρά του, προσφέροντάς του τον αέρα που του αναλογεί. Μόνο του, δεσπόζει στην καρδιά της πόλης προσφέροντας ταυτόχρονα περηφάνια κι αποστροφή στους κατοίκους της Βαρσοβίας.
Η κατασκευή του κτιρίου ήταν δώρο της Σοβιετικής Ένωσης στον πολωνικό λαό σε μια προσπάθεια να εξομαλυνθούν οι σχέσεις των δύο λαών. Η ανοικοδόμησή του ξεκίνησε το 1952 και ολοκληρώθηκε το 1955. Ο σχεδιασμός του στηρίχτηκε σε σοβιετικά σχέδια που μοιάζουν με τα κτήρια των «επτά αδελφών» στη Μόσχα. Ωστόσο ο αρχιτέκτονας Lev Rudnev προσπάθησε να εντάξει αρκετά στοιχεία της πολωνικής αρχιτεκτονικής αλλά και του art deco που κυριαρχούσε στην Νέα Υόρκη. Γι' αυτόν τον λόγο, συναντάμε πάνω στο ανάκτορο αρκετά στοιχεία που θυμίζουν πάρα πολύ τους μεσοπολεμικούς ουρανοξύστες των μητροπόλεων της Αμερικής ντυμένους με πολωνικά και σοβιετικά διακοσμητικά στοιχεία. Για την κατασκευή χρειάστηκαν περίπου 8000 εργάτες, οι μισοί εκ των οποίων ήταν Ρώσοι. Αρχικά το οικοδόμημα ονομάστηκε Ανάκτορο του Πολιτισμού και της Επιστήμης του Ιωσήφ Στάλιν, αλλά στα πλαίσια της «αποσταλινοποίησης» το όνομα Στάλιν αφαιρέθηκε. Ωστόσο σήμερα οι κάτοικοι της Βαρσοβίας συνηθίζουν να αναφέρονται σε αυτό με το παρατσούκλι Pekin («Πεκίνο», εξαιτίας της σύντομης ονομασίας PKiN). To 2000 με αφορμή τους εορτασμούς για το millennium, τοποθετήθηκε στην κορυφή του ένα μεγάλο ρολόι, με διάμετρο 6,3 μέτρα. Για 'κείνη την περίοδο ήταν το υψηλότερο ρολόι σε πύργο στον κόσμο.
Περιμετρικά του κτιρίου συναντήσαμε αρκετά γιγαντιαία γλυπτά σμιλευμένα με το άχαρο σοβιετικό ύφος. Ήταν κυρίως άνδρες που συμβόλιζαν την εργατιά, την μόρφωση και τον πολιτισμό ενώ τα γυναικεία γλυπτά είχαν παραμορφωμένα και χοντροειδή σώματα. Από το σύνολο των γλυπτών, την προσοχή μου κέντρισαν ένας νεαρός που έμοιαζε με φοιτητή και κρατούσε στα χέρια του ένα βιβλίο με τα ονόματα του Μαρξ του Λένιν και του Ένγκελς. Πιο πέρα ένας γεροδεμένος ημίγυμνος άνδρας που καθόταν σε μία έδρα έχοντας γύρω του εργαλεία και βιομηχανικά γρανάζια, εκπροσωπώντας μ' αυτόν τον τρόπο την παραγωγική ανάπτυξη της χώρας ενώ από την μπροστινή πλευρά του κτιρίου, μέσα σε μια εσοχή στεκόταν ένας γλύπτης με τα εργαλεία της δουλειάς στα χέρια και με μία ημιτελής προτομή στα πόδια.
Αξίζει μια επίσκεψη στο εσωτερικό του Ανακτόρου και μια βόλτα στην μεγάλη βεράντα του 30ου ορόφου, όπου μπορεί κανείς να απολαύσει πανοραμικά ολόκληρη την πόλη της Βαρσοβίας από ύψος 114 μέτρων. Για να φτάσει κανείς στον 30ο όροφο χρησιμοποιεί έναν από τους ταχύτερους ανελκυστήρες του κόσμου, ο οποίος σε ανεβάζει σε 19 δευτερόλεπτα. Από εκεί ψηλά διέκρινα τις κόκκινες σκεπές της παλιάς πόλης, τα σοβιετικά μπλοκς της Πράγα και των νότιων προαστίων της πόλης και τους τεράστιους ουρανοξύστες που ορθώνονται δίπλα στο ανάκτορο. Το βλέμμα μου έφτανε ως πέρα στην πολωνική ύπαιθρο καθώς δεν υπάρχει πουθενά το εμπόδιο των βουνών. Ένας απέραντος πολωνικός ορίζοντας.
Ακριβώς δίπλα στο Ανάκτορο ξεπετάγονται οι ουρανοξύστες οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη οικονομική άνθηση της χώρας με μια πλούσια ποικιλία σχημάτων και χρωμάτων. Κοντά στη γειτονιά μας ορθωνόταν ο πύργος του ξενοδοχείου Marriott. Ήταν πρωτόγνωρο για μένα να ξαπλώνω κάθε βράδυ και να παρατηρώ έξω από το παράθυρο τον θεόρατο όγκο του να χάνεται στον ουρανό. Απ' όλα τα κτίρια όμως, αυτό που τραβούσε περισσότερο την προσοχή ήταν ένας γυάλινος γίγαντας με περίεργο σχήμα που θύμιζε αρκετά με φουσκωμένη τζένοα ιστιοπλοϊκού καθώς ανοίγεται στο πέλαγος.
Κάτω από τους εντυπωσιακούς όγκους των ουρανοξυστών συναντάει κανείς μία ενδιαφέρουσα συλλογή γκράφιτι. Παλιοί γκρίζοι τοίχοι, έχουν γεμίσει με πολύχρωμα σχέδια αρκετά από τα οποία εκφράζουν πολιτικές ανησυχίες, όπως ο τεράστιος τοίχος που έχει γεμίσει στρατιώτες-μαριονέτες των τραπεζών και των ισχυρών νομισμάτων. Αυτό όμως που ερωτεύτηκα ήταν τα δυο αγκαλιασμένα σώματα που σχηματίζουν μια καρδιά. Το γκράφιτι είναι σχεδιασμένο με έντονα χρώματα τα οποία το βράδυ ζωντανεύουν με ειδικά εφέ δίνοντας μια μαγευτική κίνηση σ' ολόκληρη τη σύνθεση.
Η βόλτα μας ολοκληρώνεται στην αντίπερα όχθη του ποταμού Βίστουλα όπου βρίσκεται η περιοχή Πράγα. Από τα χρόνια του σοσιαλισμού, το κομμάτι αυτό ήταν περιθωριοποιημένο καθώς ήταν γεμάτο βιομηχανίες και κατοικούταν από φτωχά στρώματα. Υπήρχε έντονη εγκληματικότητα με καθημερινά μαχαιρώματα ακόμη και ένα παντελόνι τζιν.
Για μένα όμως η Πράγα, ήταν μια περιοχή ανθρωπιάς και καταφύγιο συγκίνησης κι έντονων ανθρώπινων συναισθημάτων από τότε που είδα το 8ο επεισόδιο του θρυλικού Δεκαλόγου από τον αγαπημένο σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκι. Στη φτωχή συνοικία της Βαρσοβίας ένας ράφτης συνέχιζε να προσφέρει της υπηρεσίες του κρατώντας κρυμμένο το πολύτιμο παρελθόν του, καθώς όπως μαθαίνουμε από την ηρωίδα του επεισοδίου, ήταν ο νεαρός που έσωζε εβραιόπουλα από τα χέρια των ναζί. Όταν μία διασωθέντα αποφάσισε να τον συναντήσει για να τον ευχαριστήσει, εκείνος παρέμεινε κλεισμένος στο καβούκι του θέλοντας να αποφύγει την εκτίμηση της. Κι αυτό διότι ο ίδιος τα είχε απολύτως καλά με τον εαυτό του καθώς κάθε του πράξη στο πόλεμο ήταν ανιδιοτελής κι ευσυνείδητη. Αυτή η φιγούρα με τα υπέροχα ζεστά γαλάζια μάτια με στοίχειωσε.
Με τα χρόνια η περιοχή κατακλύστηκε από μποέμ και καλλιτέχνες οι οποίοι είχαν την δυνατότητα να νοικιάσουν ή να αγοράσουν φθηνά διαμερίσματα. Η γειτονιά απέκτησε αμέσως χρώμα, το οποίο συναντήσαμε σε αρκετούς τυφλούς τοίχους με υπέροχα γκράφιτι. Παράλληλα σε πολλά σημεία συναντήσαμε γκαλερί και καλαίσθητα μπαρ.
Εκείνη τη μέρα που βολτάραμε στους δρόμους της ακούγαμε συνέχεια εξατμίσεις μηχανών. Μοτοσυκλέτες διέσχιζαν τους δρόμους με μεγάλη ταχύτητα και θόρυβο. Στην αρχή θεωρούσαμε πως πέσαμε πάνω σε ενοχλητικούς καβαλάρηδες της περιοχή. Όμως όσο περνούσε η ώρα τόσο πιο συχνές γινόταν οι παρουσίες τους. Από ένα σημείο και μετά, πέφταμε σε τεράστια κονβόι μοτοσυκλετιστών που κατευθυνόντουσαν στη μεγάλη εκκλησία της Πράγας, τον καθεδρικό του St. Michael the Archangel and St. Florian the Martyr. Ο προαύλιος χώρος του ναού και των γύρω δρόμων ήταν γεμάτοι μοτοσυκλέτες κι αναβάτες. Δερμάτινα μπουφάν με στάμπες συλλόγων που κουβαλούσαν πάνω τους μία αύρα των δεκαετιών των '80s και '90s. Χωθήκαμε ανάμεσά τους προσπαθώντας να απορροφήσουμε λίγη από την τρέλα τους. Αστραφτερές μηχανές είχαν παραταχθεί κάτω από έναν ολόλαμπρο ήλιο με τους κατόχους τους να στέκονται περήφανοι δίπλα τους. Μια μοναχή, υπεύθυνη του ναού τους παρατηρούσε διακριτικά στην είσοδο της εκκλησίας, δημιουργώντας μια έντονη αντίθεση δυο διαφορετικών κόσμων ντυμένων στα μαύρα. Όταν δόθηκε σήμα αναχώρησης, μία συγχορδία εξατμίσεων και γκαζιών γέμισαν την περιοχή δημιουργώντας ένα πανδαιμόνιο τρέλας και ζωντάνιας.
Με αυτόν τον θορυβώδη τρόπο αποχαιρετήσαμε κι εμείς μια από τις ομορφότερες πρωτεύουσες της Ευρώπης, η οποία προσπαθεί μέσα από την πρωτόγνωρη ζωντάνια της να δηλώσει ένα θορυβώδες παρών ανάμεσα σε άλλες αναγνωρισμένες πρωτεύουσες της Γηραιά Ηπείρου. Είμαι βέβαιος πως δεν αργήσει ο καιρός που θα θεωρείται ως μια από τις ομορφότερες και πιο ποθητές πρωτεύουσες της Ευρώπης. 

Κίτρινοι προβληματισμοί

Το κίνημα των κίτρινων γιλέκων είναι ένα γεγονός ξαφνικό αλλά αναμενόμενο ενώ η κορύφωσή του υπήρξε απότομη κι εκρηκτική. Ποιος περίμενε πως θα γινόμασταν αποδέκτες εικόνων από τους φλεγόμενους δρόμους του Παρισιού και της βίαιης καταστολής από τις γαλλικές αρχές που προσπάθησαν ανεπιτυχώς να το καταστείλουν. Κι ενώ ένα μεγάλο μέρος του κοινού τασσόταν υπέρ των κίτρινων γιλέκων, προσωπικά προσπάθησα να κρατήσω μια ουδέτερη στάση φοβούμενος την παρείσφρηση και καθοδήγηση της ακροδεξιάς στους κόλπους των εξεγερθέντων.
Οι ανησυχίες μου βασίστηκαν στις καταλήξεις των προηγούμενων πρόσφατων γαλλικών ξεσηκωμών, οι οποίοι ενώ είχαν παλμό και πάθος, τους έλειπε η καθοδήγηση κι η ηγετική μορφή που θα μπορούσε να σταθεί μπροστάρης του πλήθους κι εκφραστής των διεκδικήσεών του. Η χρόνια απουσία αυτών των ηγετών έδωσε ζωτικό χώρο στις ακροδεξιές τάσεις που έχουν αρχίσει να κυριαρχούν πανευρωπαϊκά. Μάλιστα γίναμε μάρτυρες της προσπάθειας που κατέβαλλε η γαλλική ακροδεξιά στο να αγκαλιάσει τα κίτρινα γιλέκα, στο οποίο τελικώς απέτυχε. Υπήρξαν αρκετά πλάνα όπου διαδηλωτές διώχνουν ακροδεξιά στοιχεία που προσπάθησαν να εισχωρήσουν στα μπλοκ τους ενώ σε άλλα παρακολουθήσαμε την δράση παρακρατικών κουκουλοφόρων που προσπάθησαν να αμαυρώσουν το κίνημα βαρώντας διαδηλωτές και σπάζοντας βιτρίνες. Εν τέλει το παρακράτος όχι μόνο δεν κατάφερε να καταστρέψει το κίνημα των κίτρινων γιλέκων, αλλά δυνάμωσε τη συμπάθεια των Γάλλων και λοιπών Ευρωπαίων απέναντι στους κινηματίες.
Ως αφορμή της εξέγερσης υπήρξε ο άδικος φόρος που είχε παρουσιαστεί με οικολογικό περιτύλιγμα, ο οποίος δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα ακόμη ταξικό χτύπημα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής του Εμμανουέλ Μακρόν προς τα αδύναμα λαϊκά στρώματα. Ο Γάλλος πρόεδρος που κέρδισε τις εκλογές με εκβιαστικό τρόπο καθώς παρουσιάστηκε από τα συστημικά μέσα ενημέρωσης ως η μοναδική επιλογή έναντι της ακροδεξιάς Λεπέν, δεν έπαψε στιγμή να στηρίζει τα συμφέροντα των πλουσίων και των κυρίαρχων καπιταλιστικών ελίτ, εκφράζοντας παράλληλα την αποστροφή του απέναντι στους φτωχούς. Από την πρώτη στιγμή της κυβέρνησής του υπηρετεί πιστά την νεοφιλελεύθερη πολιτική που εφαρμόστηκε δια πυρός και σιδήρου στην Ελλάδα κι οδηγεί στη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τι είναι όμως αυτό που πέτυχαν τα κίτρινα γιλέκα, αναπτερώνοντας ξανά τις ελπίδες μιας κοινωνικής άνοιξης στην Ευρώπη; Η επικράτηση των διεκδικήσεων τους είναι μια σημαντική νίκη μες στη κυρίαρχη μιζέρια της Γηραιάς Ηπείρου που χει βυθιστεί στη λιτότητα, τη φτώχεια, την λαϊκίστική κι αντιευρωπαϊκή ακροδεξιά. Τα κίτρινα γιλέκα άνοιξαν το δρόμο του κοινού αγώνα σε μια περίοδο που οι εκφραστές της νεοφιλελεύθερης πολιτικής δηλώνουν επίμονα πως οι εξεγέρσεις του πεζοδρομίου κι οι ταξικές αντιθέσεις των κοινωνικών στρωμάτων είναι ξεπερασμένες χαρακτηρίζοντας τις διαδηλώσεις και τις συγκρούσεις ως γραφικότητες των μαζών.
Τα κίτρινα γιλέκα αποστρεφόμενα την ακροδεξιά κατάφεραν τα ξεγυμνώσουν τον εκλεκτό των τραπεζών. Όχι μονάχα τον νίκησαν αλλά αποφάσισαν να συνεχίσουν τους αγώνες ως την τελική του πτώση. Η δολοφονική επίθεση στη χριστουγεννιάτικη αγορά του Στρασβούργου ίσως εντείνει τα ήδη αυστηρά μέτρα καταστολής αλλά όπως φαίνεται η όλη κατάσταση οδηγείται πλέον στα άκρα. Κι εδώ δημιουργείται το εξής ερώτημα. Σε περίπτωση που τα Κίτρινα Γιλέκα καταφέρουν να ρίξουν τον Μακρόν κι οδηγηθεί η Γαλλία σ’ εκλογές, ποιος είναι αυτός που θα πάρει τη θέση του;

Πρώτη δημοσίευση: aplotaria.gr

Ο καθωσπρέπει εθνικισμός

του Κύρκου Δοξιάδη
(καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Τις προάλλες έπινα τον καφέ μου σε καφετέρια κεντρικού ξενοδοχείου της Αθήνας. Απέναντί μου, σε μακρύ τραπέζι που είχε δημιουργηθεί από συνένωση πολλών μικρών, καθόταν μεγάλη παρέα καθωσπρέπει κυρίων και κυριών. Αρχικά αποκόμισα την εντύπωση ότι επρόκειτο για γενική συνέλευση πολυκατοικίας ή κάποιου εξωραϊστικού συλλόγου.
Δεν άκουγα όλα όσα λέγονταν, από σκόρπιες κουβέντες που έφτασαν στ’ αυτιά μου, όμως, έπειτα από λίγο διαπίστωσα πως ήταν κάτι σαν άτυπη συνέλευση μακεδονικών συλλόγων – συλλόγων που κινητοποιούνται για το Μακεδονικό. Από τα λίγα που άκουσα στη συνέχεια, κατάλαβα ότι σχεδιάζουν συλλαλητήριο στην Αθήνα που φιλοδοξούν να είναι μεγαλύτερο από το προηγούμενο, και σειρά αντιδράσεων στην ομιλία του Αλέξη Τσίπρα στη Θεσσαλονίκη την ερχόμενη Παρασκευή. («Η επίθεση να είναι μετωπική κατά της κυβέρνησης», ήταν μια από τις ελάχιστες ολόκληρες φράσεις που ξεχώρισα ευκρινώς – ίσως επειδή ειπώθηκε με ανάλογη ένταση.) Δεν έχω ένοχη συνείδηση ότι κρυφάκουγα και τους εκθέτω, ο χώρος αλλά και το ύφος της συγκέντρωσης κάθε άλλο παρά προξενούσαν την εντύπωση της οιασδήποτε μορφής «απόρρητου».
Προφανώς δεν επρόκειτο για χρυσαυγίτες ή για παρόμοιου, ακραιφνώς ναζιστικού τύπου οργανώσεις. Για τη «μη ακραία» τους μορφή μαρτυρούσε και ο καθωσπρεπισμός τους. Και δεν αναφέρομαι μόνο σε επιφανειακά χαρακτηριστικά, όπως το ύφος, το ντύσιμο και οι τρόποι συμπεριφοράς. Υποθέτω πως οι περισσότεροι από αυτούς θα γίνονταν έξαλλοι –και δικαίως– αν κάποιος τους παρομοίαζε με ναζιστές. Ακροδεξιοί όμως είναι. Και η «μη ακρότητα» του ακροδεξιού τους ιδεολογικού χαρακτήρα τούς καθιστά μακροπρόθεσμα ίσως πιο επικίνδυνους από τους «ούγκα ούγκα» ακροδεξιούς της Χρυσής Αυγής.
Το έχω πει παλιότερα και θα το ξαναπώ: Οσο «ήπια» και αν εκφράζεται, ο εθνικισμός της «αποκλειστικής καταγωγής» είναι αναπόφευκτα ακροδεξιός εθνικισμός. Αναρωτιέμαι αν έχουν ποτέ τους αναρωτηθεί όσοι κόπτονται για την αποκλειστικότητα του «ονόματος» και ταυτόχρονα θεωρούν τους εαυτούς τους δημοκράτες τι ακριβώς σημαίνει αυτή τους η πεποίθηση.
Οτι μόνον οι Ελληνες είναι γνήσιοι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Ωραία, ας πούμε ότι ισχύει. Και αυτό γιατί είναι τόσο σημαντικό;
Η μόνη απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι: Διότι οι άλλοι λαοί που δεν είναι γνήσιοι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι κατώτεροι από εμάς τους Ελληνες (και γι’ αυτό δεν έχουν το δικαίωμα να «μιαίνουν» το όνομα της χώρας του Αλεξάνδρου). Και είναι κατώτεροι όχι επειδή στη σύγχρονη εποχή έχουν λιγότερα επιτεύγματα από εμάς να επιδείξουν, στον πολιτισμό, στις επιστήμες, στην οικονομία, στον αθλητισμό έστω, ή όπου αλλού. Είναι κατώτεροι λόγω καταγωγής. Ο ορισμός δηλαδή του ρατσισμού.
Πρόκειται για έναν εθνικισμό που έχει οριστικά πάρει διαζύγιο από τον «δημοκρατικό πατριωτισμό», από τη δημοκρατία εν γένει, από τον Διαφωτισμό σε οποιαδήποτε από τις παρακαταθήκες του. Ο δρόμος για τον εθνικοσοσιαλισμό είναι ορθάνοιχτος. Και τούτο ισχύει τόσο για τα συλλαλητήρια όσο και για τις μαθητικές καταλήψεις. Αυτό (παριστάνουν ότι) δεν καταλαβαίνουν όσοι θέτουν την (επιφανειακά) αφελέστατη ερώτηση: «Μα είναι δυνατόν να υπονοείτε ότι οι μετέχοντες σε συλλαλητήρια και οι μαθητές που διαμαρτύρονται με καταλήψεις είναι ακροδεξιοί;» Η προφανής απάντηση είναι: «Κι αν δεν είναι ήδη, τρέχουν ολοταχώς προς τα εκεί». Η άρχουσα τάξη τα γνωρίζει όλα αυτά, αλλά διακατέχεται από έναν απύθμενο κυνισμό, που οφείλεται κυρίως στο ότι ποτέ της δεν κατάφερε να αποκτήσει την περιπόθητη ηγεμονία που θα εξασφάλιζε την κυριαρχία της.
«Ντάτα, ντάγιαντβαμ, ντάμιατα» είναι η προτροπή της ινδουιστικής διδασκαλίας που αναπαρήγαγε ο Ελιοτ στους τελευταίους στίχους της «Ερημης χώρας» το 1922. Να δίνεις, να συμπάσχεις, να ελέγχεις. Πανάρχαια συνταγή που για τον δυτικό κόσμο θα μπορούσαμε να δεχτούμε πως αποτελούσε το υπόρρητο τρίπτυχο για την άσκηση μιας σωστής και αποτελεσματικής κοινωνικής ηγεμονίας.
Οι ηγέτιδες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, απέναντι στις κυριαρχούμενες τάξεις, οφείλουν να προσφέρουν (και υλικές δυνατότητες για αξιοπρεπή διαβίωση), να δείχνουν (κατά τρόπο πειστικό) ότι συμπάσχουν, να ελέγχουν και να καθοδηγούν (και όχι μόνο να καταστέλλουν). Αν κάτι χαρακτηρίζει διεθνώς την άρχουσα τάξη στην παρούσα φάση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού είναι ότι τούτη την αρχαία συνταγή την έχει γραμμένη στα αρχαιότερα των υποδημάτων της. 
Οφείλουμε να είμαστε υπερήφανοι για τη δική μας άρχουσα τάξη. Σε ανύποπτο χρόνο, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, πριν καλά καλά επικρατήσει πλήρως ο νεοφιλελευθερισμός, με τον «καθωσπρέπει εθνικισμό» της αποκλειστικής ελληνικότητας της Μακεδονίας, επινόησε μια εύκολη λύση στο δύσκολο πρόβλημα της ηγεμονίας. Κι ας πρόκειται για λύση που πιθανότατα οδηγεί στην εύκολη «ηγεμονία» του φασισμού.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Στην υπόθεση των Σκουριών η δικαιοσύνη απεδόθη

της Κατερίνας Ιγγλέζη

Η 30ή Νοεμβρίου σηματοδότησε μια πολύ σημαντική νίκη του κινήματος ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές Χαλκιδικής. Με τη δικαστική απόφαση που αθωώνει όλους τους κατηγορούμενους από τις βαρύτατες κατηγορίες που τους αποδόθηκαν το 2013 για τον εμπρησμό του εργοταξίου της Eldorado Gold, δικαιώνονται όχι μόνο οι ίδιοι οι κατηγορούμενοι και οι οικογένειες τους που επωμίστηκαν όλα αυτά τα χρόνια το βάρος των διώξεων, αλλά και ολόκληρη η τοπική κοινωνία που συστηματικά στιγματίστηκε ως η γενεσιουργός αιτία των «εγκληματικών οργανώσεων» της Βορειοανατολικής Χαλκιδικής.
Η απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων έγινε, λοιπόν, δεκτή με ενθουσιασμό από τους κατοίκους της Χαλκιδικής και τα δάκρυα χαράς και ανακούφισης του κόσμου που βρέθηκε εκείνη την ημέρα στο πλευρό των διωκόμενων δείχνουν με τον πιο γλαφυρό τρόπο την πίεση που ασκήθηκε στην τοπική κοινωνία για περισσότερα από πέντε χρόνια, με μοναδικό σκοπό να καμφθεί η αντίσταση στη σχεδιαζόμενη «επένδυση» της εξορυκτικής βιομηχανίας στην περιοχή.
Ήταν όμως οι διώξεις φρονηματικού χαρακτήρα, όπως υποστηρίζαμε από την πρώτη στιγμή όλοι οι εμπλεκόμενοι σε αυτή τη δικαστική περιπέτεια; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δόθηκε, και δόθηκε μέσα στη δικαστική αίθουσα, καθώς οι αστυνομικές αρχές που κλήθηκαν να μας διαφωτίσουν σχετικά με τον τρόπο επιλογής των κατηγορουμένων παραδέχτηκαν ευθαρσώς ότι το να είναι κανείς «αντιδρών, κάτοικος Ιερισσού, υλοτόμος ή κυνηγός» ήταν επαρκές ώστε να θεωρηθεί τουλάχιστον ύποπτος. Μάλιστα, όπως αποδείχτηκε, τα δύο πρώτα γενικά χαρακτηριστικά (αντιδρών και κάτοικος Ιερισσού ή εν πάση περιπτώσει κάτοικος του Δήμου Αριστοτέλη) αρκούσαν από μόνα τους για να καταστήσουν κάποιον κατηγορούμενο, καθώς οι περισσότεροι διωκόμενοι δεν ήταν ούτε υλοτόμοι αλλά ούτε και κυνηγοί. Δηλαδή για να συνοψίσουμε, κάθε κάτοικος της ΒΑ Χαλκιδικής που αντιδρούσε και αντιδρά στην επέκταση των μεταλλείων θα μπορούσε εν δυνάμει να βρίσκεται στη θέση των κατηγορουμένων!

Κατάσταση ιδιότυπης ομηρίας

Η διαπίστωση λοιπόν ότι η κοινωνία της Βορειοανατολικής Χαλκιδικής βρέθηκε από το 2013 και μετά σε κατάσταση ιδιότυπης ομηρίας επιβεβαιώθηκε με κάθε τρόπο. Η δικογραφία των Σκουριών, όπως και η δικογραφία που αφορούσε την υπόθεση του δημαρχείου, καθώς και πλήθος άλλων δικογραφιών που έχουν καταρρεύσει ως χάρτινοι πύργοι μέσα στις δικαστικές αίθουσες τα τελευταία χρόνια, εξυπηρέτησαν έναν και μοναδικό σκοπό, αυτόν της φίμωσης του κινήματος ενάντια στην εξόρυξη χρυσού και της τρομοκράτησης της τοπικής κοινωνίας ώστε να πάψει να αντιδρά.
Αυτή ήταν άλλωστε η πολιτική κατεύθυνση που δόθηκε εκείνη την εποχή από την κυβέρνηση Σαμαρά. Η γνωστή πλέον δήλωση του τότε πρωθυπουργού, ότι η επένδυση θα πραγματοποιηθεί «με κάθε κόστος», πήρε σάρκα και οστά με τη μορφή άγριας καταστολής σε ειρηνικές διαδηλώσεις, με δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες, με άσκηση ψυχολογικής βίας, με συλλήψεις γυναικών και ηλικιωμένων, με προσαγωγές ανηλίκων, με «απαγωγές» πολιτών, με παράνομες λήψεις γενετικού υλικού, με εισβολή ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας και έρευνες σε σπίτια κατοίκων της περιοχής και με αποκορύφωμα την κατασκευή αβάσιμων, ανυπόστατων και τεχνητά διογκωμένων δικογραφιών που οδήγησαν στη Δικαιοσύνη περισσότερους από 450 κατοίκους της περιοχής.

Ως ένα βαθμό ο σκοπός επετεύχθη

Το κόστος, λοιπόν, ήταν πραγματικά πολύ μεγάλο και κλήθηκε να το επωμιστεί η τοπική κοινωνία. Ήταν τόσο ψυχολογικό όσο και οικονομικό. Το κίνημα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού χτυπήθηκε πολύπλευρα και συκοφαντήθηκε. Επιχειρήθηκε να παρουσιαστεί στο πανελλήνιο ως μια καλά οργανωμένη τρομοκρατική οργάνωση. Αφαιμάχθηκε οικονομικά, καθώς ο αγώνας για την προστασία του περιβάλλοντος μετατράπηκε σιγά σιγά σε αγώνα για την υπεράσπιση των συμπολιτών μας από τις άδικες κατηγορίες μέσα στις δικαστικές αίθουσες. Επιχειρήθηκε να καμφθεί το ηθικό των μελών του με κάθε δυνατό τρόπο, και ως ένα βαθμό ο σκοπός επετεύχθη. Μέσα από τις διώξεις, τις προφυλακίσεις, τη σωματική και ψυχολογική βία προς τον απλό πολίτη που ενδιαφέρεται για το περιβάλλον και τον τόπο του, καλλιεργήθηκε συστηματικά ο φόβος με σκοπό να εμπεδώσουν τα μέλη του κινήματος ότι η τότε κυβέρνηση και οι μηχανισμοί του κράτους που κατευθύνονταν από αυτή, δεν είχαν κανέναν ενδοιασμό να ποινικοποιήσουν ένα κοινωνικό – περιβαλλοντικό, μη βίαιο κίνημα.
Γίνεται φανερό ότι οι πρακτικές που ακολουθήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια στην Χαλκιδική δεν αρμόζουν σε μία δημοκρατική και ευνομούμενη πολιτεία του 21ου αιώνα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι δηλώσεις του κ. Μητσοτάκη, όπως έχω επαναλάβει και σε προηγούμενη δήλωσή μου, είναι άκρως ανησυχητικές. Εν τέλει, η πολιτική ατζέντα με την οποία διεκδικεί τη διακυβέρνηση της χώρας εμπερικλείει την συνέχιση του δόγματος της κυβέρνησης Σαμαρά; Δηλαδή παραχώρηση αδειών για τη λειτουργία του εργοστασίου των Σκουριών, χωρίς περιβαλλοντικό έλεγχο, χωρίς τήρηση των συμφωνημένων όρων και καταστολή της τοπικής κοινωνίας;
Προφανώς και η ερώτησή μου είναι ρητορική, καθώς τόσο ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης όσο και στενοί του συνεργάτες έχουν υπάρξει το τελευταίο διάστημα ξεκάθαροι ως προς τις προθέσεις τους. Μάλιστα, χωρίς να έχουν καμία γνώση του τι έλαβε χώρα κατά την εκδίκαση της υπόθεσης των Σκουριών, φρόντισαν να κατηγορήσουν τη Δικαιοσύνη ως μη ανεξάρτητη!

Η συμπαράσταση είναι δεδομένη

Στην υπόθεση των Σκουριών όμως η Δικαιοσύνη απεδόθη. Το δικαστήριο έκρινε ότι κανένα από τα σενάρια που παρουσιάστηκαν κατά την ακροαματική διαδικασία δεν βασιζόταν σε πραγματικά στοιχεία ικανά να αποδείξουν ενοχή. Η Δικαιοσύνη λειτούργησε, όπως όφειλε, σαν θεματοφύλακας του δημοκρατικού πολιτεύματος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Φυσικά, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπάρξει ψυχική και υλική αποζημίωση των διωκόμενων και των οικογενειών τους, υπήρξε όμως τουλάχιστον ηθική δικαίωση τόσο για τους ίδιους όσο και για το κίνημα συνολικά.
Στις 19 Δεκέμβρη αναμένεται να ξεκινήσει η εκδίκαση της επόμενης μεγάλης υπόθεσης, αυτής του Λάκκου Καρατζά, που αφορά 25 μέλη του κινήματος κατά της εξόρυξης χρυσού. Η συμπαράσταση μου είναι πάντα δεδομένη. Ελπίζω και προσδοκώ να δικαιωθούν για ακόμη μία φορά οι συμπολίτες μας, που δεν έκαναν τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από το να διεκδικούν με ειρηνικό και μη βίαιο τρόπο το δικαίωμα στη ζωή, την υγεία και την προστασία του περιβάλλοντος.

Πηγή: Εποχή

Εφιάλτης ή όνειρο; Από μας εξαρτάται

του Νίκου Γραικού

Τις νύχτες ξυπνούσαμε κάποιες φορές με τις εικόνες από την επίθεση στο Μπατακλάν που είναι στη γειτονιά μας. Νομίζαμε ότι ζήσαμε ό,τι φρικτότερο θα ζούσαμε στη ζωή μας. Κι όμως κάναμε λάθος. Τουλάχιστον λέγαμε ότι πρόκειται για φανατισμένους, για φονταμενταλιστές που δεν έχουν θέση σε δημοκρατικές χώρες.
Τώρα θα ξυπνάμε με τους γονατισμένους μαθητές με τα χέρια στο κεφάλι. Με το σπασμένο άγαλμα της Μαριάννας, σύμβολο της Δημοκρατίας, στην Αψίδα του Θριάμβου. Το ένα μάτι «βγαλμένο». Ενα ολόκληρο σύμβολο για τη μονόφθαλμη Γαλλία. Που βλέπει μόνο με το ένα μάτι. Προς τους πλούσιους.
Μένουμε στη Γαλλία, στο Παρίσι. Πολλά χρόνια. Νιώθουμε πια Ελληνογάλλοι. Ηρθαμε γεμάτοι όνειρα κι αυταπάτες. Τα όνειρα τα κρατάμε, είναι δικά μας, και παλεύουμε για αυτά. Ελευθερωθήκαμε όμως από τις αυταπάτες. Πολλοί νομίζαμε ότι στη Γαλλία τον τόνο τον δίνει η κληρονομιά του διαφωτισμού, της γαλλικής επανάστασης, της κομμούνας, του λαϊκού μετώπου, της αντίστασης, του Μάη του ’68.
Κι όμως γνωρίσαμε την αντίδραση, τα γαλλικά ΜΑΤ, γευτήκαμε δακρυγόνα, είδαμε νεοπλουτισμό, τον Σαρκοζί σε πολιτιστική έξοδο στην Ντίσνεϊλαντ. Είδαμε κυρίως πόσο διαστρωματωμένη είναι αυτή η κοινωνία. Πόσο χωριστές είναι οι συνοικίες. «Να μην μπλέκουμε τα ποτηρόπανα με τις πετσέτες», όπως ευγενικά λένε οι Γάλλοι. Είδαμε το μίσος των αστών στη συγκέντρωσή τους κατά της απόφασης του Δήμου Παρισιού να δημιουργήσει και σε καλές γειτονιές Εστίες για φτωχούς κι αστέγους.
Είδαμε την κατασκευή ενός προέδρου από τα ΜΜΕ και το μεγάλο κεφάλαιο ενός, ουσιαστικά, διευθυντή επιχειρήσεων που νομίζει ότι απευθύνεται σε υπάκουους υπαλλήλους κι όχι σε πολίτες. Και που ένα από τα πρώτα μέτρα που πήρε ήταν η κατάργηση του φόρου μεγάλης ακίνητης περιουσίας.
Ενός προέδρου που τόλμησε να δηλώσει ότι «όταν πας σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό βλέπεις αυτούς που πέτυχαν κι αυτούς που είναι ένα τίποτα». Κι εμείς πιστεύαμε ότι είμαστε στη χώρα των φώτων και των ανθρωπιστικών σπουδών! Και τον άφησαν στην Ελλάδα να κάνει το νουμεράκι του μιλώντας στην Πνύκα και παριστάνοντας τον νέο Μαλρό!
Τελικά βεβαιωθήκαμε ότι υπάρχουν δύο κόσμοι που αντιπαρατίθενται. Οτι η πάλη των τάξεων ζει και βασιλεύει. Κι ότι αν ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός αντικατέστησε τον παραγωγικό καπιταλισμό, η τεχνοκρατική σκέψη αντικατέστησε επίσης τη μόρφωση των συντηρητικών αστών. Ο Πομπιντού εξέδωσε την ανθολογία της γαλλικής ποίησης και ίδρυσε το ομώνυμο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ο Σιράκ, το Μουσείο Μπρανλί. Δύο παραδείγματα αρκούν. Η κυρία Μακρόν αλλάζει τις κουρτίνες και τις μοκέτες στο Προεδρικό Μέγαρο. Την ώρα της μεγάλης κοινωνικής κρίσης.
Οι εξεγέρσεις, οι επαναστάσεις δεν αποφασίζονται από κομματικά επιτελεία. Τις εξεγέρσεις δεν τις κάνουν πάντα οι «διαβασμένοι», όπως πολύ σωστά έγραψε φίλος δημοσιογράφος. Τις κάνουν συχνά απελπισμένοι που δεν αντέχουν άλλο τον εμπαιγμό. Κι αυτός ο κόσμος, που είναι πλήθος κι όχι όχλος, δεν έχει ξεκάθαρες πολιτικές σκέψεις και προτάσεις. Εχει αιτήματα, συχνά σωστά, αλλά δεν έχει σαφές πολιτικό πρόγραμμα. Δεν αντέχει να του λένε ότι πρέπει να πληρώσει ξαφνικά μεγάλους φόρους για το αυτοκίνητό του που καίει πετρέλαιο με ψευτο-οικολογικές δικαιολογίες.
Ας πληρώσουν οι βιομηχανίες που μολύνουν, τα κρουαζιερόπλοια που καταστρέφουν τα πάντα. Και ξαφνικά λοιπόν ο κόσμος αυτός φορά το κίτρινο γιλέκο του, το υποχρεωτικό γιλέκο για το αυτοκίνητο που είναι αναγκασμένος να έχει στο παλιό του αυτοκίνητο. Γιατί για να πάει από το ένα χωριό στο άλλο, στην ερειπωμένη από δημόσιες υπηρεσίες επαρχία, έχει ανάγκη το αυτοκίνητο.
Και γιατί δεν καταλαβαίνει τι κάνει η Αριστερά με τα πολλά κόμματα-κομμάτια που δεν ενώνεται για να δώσει μια προοπτική. Που μπερδεύει μερικές φορές τον λόγο της Λεπέν με τον λόγο κάποιων αριστερών που έχουν ως σύνθημα: «Να φύγουν όλοι».
Οι γραμμές αυτές γράφονται ενώ το κίνημα είναι στους δρόμους. Δεν ξέρουμε μέχρι πού θα πάει. Βλέπουμε ότι ξαφνικά όλοι το υποστηρίζουν. Κάποιοι θέλουν να το κατευθύνουν. Πολλοί είχαν ήδη βρεθεί μαζί στους δρόμους, όπως τα κόκκινα γιλέκα των συνδικαλιστών που ενώθηκαν με τα κίτρινα γιλέκα το προηγούμενο Σάββατο. Μια στιγμή μεγάλης συγκίνησης. Κάτι που δεν έγινε τυχαία. Ερχεται από μακριά.
Μήπως σε όλα αυτά τα επεισόδια είναι αναμεμειγμένοι και προβοκάτορες και άλλοι ύποπτοι; Πιθανόν. Το κίνημα της Λεπέν κι άλλες ακραίες συντηρητικές δυνάμεις θα ωφεληθούν; Πιθανόν. Και μήπως αυτή η επιρροή εκφραστεί στις ευρωεκλογές τον Μάιο; Και λοιπόν; Να τους ζητήσουμε να σιωπήσουν;
Επειδή όμως δεν είμαστε οπαδοί αλλά ενεργοί πολίτες, ούτε είμαστε υπέρ της ποδοσφαιροποίησης της πολιτικής ζωής, δεν θα έπρεπε να κοιτάμε μόνο τα ποσοστά. Η πάλη είναι ιδεολογική και μορφωτική και πρέπει να βλέπουμε μακριά. Πολύ νερό βάλαμε στο κρασί μας. Και το καλό γαλλικό κρασί δεν νερώνεται. Υπάρχουν υγιείς αριστερές δυνάμεις, κι όχι συνήθως αυτές που φωνάζουν τα εύκολα συνθήματα, που ή ήδη έχουν πάρει ή θα ξαναπάρουν την ανηφόρα.
Δεν έχουμε πια ψευδαισθήσεις. Αλλά οι ουτοπίες είναι εδώ. Προχωράμε με «λογισμό και όνειρο», όπως λέει ο Σολωμός, γιατί είμαστε σίγουροι ότι «θα πλατύνει ο ουρανός», όπως λέει ο Ελιάρ. Γιατί είμαστε διεθνιστές εργαζόμενοι κι όχι κοσμοπολίτες κεφαλαιοκράτες.

*Καθηγητής της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Κοινότητας Παρισιού

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Dogman

Είχα καιρό να ενθουσιαστώ τόσο από μια ταινία λιτής περιγραφής αλλά πλούσιας σε ανάλυση χαρακτήρων. Μπορεί το Dogman να είναι μια ακόμη ταινία που πέρασε διακριτικά από τις κινηματογραφικές αίθουσες αλλά κέρδισε εύκολα τις εντυπώσεις και την εκτίμηση όσων επέλεξαν να την δουν. Ένα σύγχρονο γκανγκστερικό είδος που εξελίσσεται σε μία αστική γκρίζα ζώνη, εκεί όπου ο άνθρωπος μπορεί να μετατραπεί μέσα σε μια στιγμή από θύμα σε τέρας.
Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από έναν κακομοίρη Ιταλό με μια απερίγραπτη κι αρκετά συγκινητική αγάπη προς τα σκυλιά. Η επικοινωνία που έχει μαζί τους είναι εντυπωσιακή. Μια επικοινωνία που απουσιάζει με τους συνανθρώπους του. Η μίζερη κι άχρωμη περιοχή που μένει (δε δηλώνεται στην ταινία αν και μοιάζει πολύ με τις παράκτιες περιοχές του Λάτσιο), είναι γεμάτη καταστήματα του υποκόσμου. Ένα μαγαζί με τυχερά παιχνίδια κι ένα ενεχυροδανειστήριο γειτνιάζουν με τον δικό του χώρο, ο οποίος είναι ένα φτωχό κέντρο φιλοξενίας και καλλωπισμού σκυλιών. Η ισορροπία των ανθρώπων που ζουν κι εργάζονται εκεί ταράζεται επικίνδυνα από τα καπρίτσια ενός θηριώδους τραμπούκου. Η χρήση κοκαΐνης κι οι ψυχολογικές διακυμάνσεις του τραμπούκου, φέρνουν σε δύσκολη θέση τον Dogman καθώς εκείνος του προμηθεύει τις δόσεις τους. Η ανοχή που υπάρχει στα ατοπήματα του θηρίου, θα οδηγήσουν τον πρωταγωνιστή σε ένα αρκετά δύσκολο και καταστροφικό δίλημμα καθώς θα αναγκαστεί να επιλέξει μεταξύ του τραμπούκου και των γειτόνων του. Γνωρίζοντας πως είναι ένας αδύναμος άνθρωπος με απελπιστικά χαμηλή αυτοεκτίμηση, κι ενώ έχει προσπαθήσει με κάθε τρόπο να γίνει κοινωνικά αποδεκτός, θα επιλέξει τελικά τον φαινομενικά πιο δυνατό. Όμως η μια καταστροφική απόφαση θα φέρει την άλλη, βυθίζοντας τον πρωταγωνιστή σε μία ατέρμονη απόγνωση καθώς κανείς πια δεν τον εκτιμά ενώ παράλληλα διαπιστώνει πως όλον αυτόν τον καιρό είχε πέσει θύμα εκμετάλλευσης από τον τραμπούκο. Η οργή που φουντώνει εντός του θα είναι ανεξέλεγκτη. Ο άνθρωπος χάνει τον έλεγχο όταν συνειδητοποιεί για πρώτη φορά πως μπορεί να ασκήσει εξουσία και βία στους συνανθρώπους του που θεωρεί πιο δυνατούς.
Το πρώτο στοιχείο που με κέρδισε στη συγκεκριμένη ταινία είναι οι εκπληκτικές ερμηνείες των ηθοποιών. Μάλιστα ο Μαρτσέλο Φόντε στο ρόλο του Dogman κέρδισε το βραβείο ερμηνείας στις Κάννες. Το βλέμμα του γεμίζει συναισθήματα απόγνωσης, ελπίδας, αγάπης κι οργής σε κάθε πλάνο. Χαίρεσαι να απολαμβάνεις την εξαιρετική του ερμηνεία. Η κακομοιριά κι η αγαθότητα δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που θα τον οδηγήσουν σε μια μη αναστρέψιμη μετάλλαξη. Δίπλα όμως στον εξαιρετικό Μαρτσέλο Φόντε, έχουμε την πειστική ερμηνεία του Εντουάρντο Πεσέ στο ρόλο του τραμπούκου. Χωρίς να γνωρίζω τους δυο αυτούς πρωταγωνιστές (εξάλλου δε θυμάμαι να τους έχω δει σε άλλη ταινία) εξεπλάγην περισσότερο όταν αναζήτησα πληροφορίες γι' αυτούς στο διαδίκτυο. Η μεταμόρφωσή τους για να ερμηνεύσουν τους ρόλους της ταινίας ήταν πραγματικά εντυπωσιακή.
Ένα άλλο στοιχείο της ταινίας που λάτρεψα ήταν η σκηνογραφία της. Το τοπίο είναι ρημαγμένο και φθαρμένο. Μία εγκατάλειψη που συναντάμε στα πιο υποβαθμισμένα σημεία της Ευρώπης. Ερημιά κι ερείπια παντού. Και μέσα σ' αυτά να τριγυρνούν σαν φαντάσματα άνθρωποι που ατύχησαν στη ζωή τους ή επέλεξαν έναν δρόμο στην παρανομία και στο εύκολο χρήμα. Οι άνθρωποι που το παίζουν θύματα των τραμπουκισμών του παρανοϊκού είναι παράλληλα και θύτες. Ο ένας τάζει χρήματα σε ανθρώπους μέσω των τυχερών του παιχνιδιών κι ο άλλος αγοράζει τον χρυσό των ανθρώπων που προσπαθούν να ξεφύγουν από την εξαθλίωση. Μια σύγχρονη ζούγκλα όπου επικρατεί ο νόμος του ισχυρού.
Θα μπορούσε ο καθένας να βρει αρκετούς συμβολισμούς στις συγκεκριμένες επαγγελματικές επιλογές των προσώπων του έργου και στους λόγους που μένουν μουδιασμένοι στις βίαιες ορέξεις του τραμπούκου. Μήπως επειδή αισθάνονται κι αυτοί το ίδιο τέρατα; Προσωπικά το είδα ως μια περιγραφή της κυριαρχίας της κοινωνικής σαπίλας που τροφοδοτείται από τον εγωισμό, το ατομικό συμφέρον και την απολιτίκ συμπεριφορά των πολιτών, οι οποίοι με τη στάση τους προσφέρουν χώρο στο να φουντώνει και να δρα ανενόχλητα ο φασισμός.
Επίσης το ανατριχιαστικά ρεαλιστικό σενάριο προσφέρει μια διαρκή συναισθηματική αγωνιά, αναστάτωση και ένταση, με μικρές παύσεις τις όμορφες στιγμές που περνάει ο πρωταγωνιστής μαζί με την κόρη του στις υποβρύχιες βόλτες του. Είναι κι οι μόνες στιγμές όπου τα πλάνα είναι ηλιόλουστα και γεμάτα χρώμα.
Βρήκα την τελευταία σκηνή αρκετά συνταρακτική διότι όλοι λίγο ως πολύ έχουμε βρεθεί στην ίδια θέση ή έχουμε δει ένα δικό μας πρόσωπο να μαραζώνει εξαιτίας της ατολμίας του απέναντι σε καίριες αποφάσεις καθώς και στην επιλογή του να τα χει καλά με όλους. Κι οι δυο λανθασμένες στάσεις οδηγούν συνήθως αυτούς τους ανθρώπους στην απελπισία και στην μοναξιά. Αλλά το πιο βασανιστικό είναι που βιώνουν τον αργό θάνατο της αξιοπρέπειάς τους. Δυστυχώς αυτοί οι άνθρωποι δε βρίσκουν ποτέ την αληθινή αγάπη διότι δεν έμαθαν να την προσφέρουν αλλά ούτε να την αποδέχονται από τους γύρω τους.
Η ταινία αυτό που προσπαθεί να μας δείξει είναι οι λεπτές ισορροπίες στις οποίες βρίσκεται η ιταλική αλλά κι η ευρωπαϊκή κοινωνία. Το προσωπείο της δημοκρατίας, της ελευθερίας του λόγου, των ίσων δικαιωμάτων, της αξιοπρέπειας και της Ευρώπης των λαών είναι πλέον έτοιμο να πέσει αποκαλύπτοντας το τέρας που εκκολάφτηκε από τις πολιτικές λιτότητας και του νεοφιλελευθερισμού των τραπεζών και πολυεθνικών εταιριών. Το τέρας είναι ήδη εδώ και βρίσκεται στη διπλανή μας πόρτα.

Βαθμολογία: 7/10

Οταν ο νεκρός (δεν) δεδικαίωται

του Γιώργου Τσιάρα

Σύσσωμη η αμερικανική, αλλά και η διεθνής πολιτική ελίτ συγκεντρώθηκε χτες στον μεγαλοπρεπή καθεδρικό της Ουάσινγκτον, για να αποτίσει φόρο τιμής στον εκλιπόντα Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο.
Ακόμη και ορκισμένοι εχθροί της «δυναστείας» των Μπους, όπως ο 45ος πρόεδρος Τραμπ, ο 44ος Μπαράκ Ομπάμα και το ζεύγος Μπιλ (νο42) και Χίλαρι Κλίντον έκλιναν ταπεινά το γόνυ μπροστά στο φέρετρο του 41ου προέδρου και άκουσαν αγόγγυστα τον επικήδειο διά στόματος του «νο43» γιόκα του, ενώ όλα τα μεγάλα ΜΜΕ του πλανήτη συναγωνίζονταν όλες αυτές τις μέρες του «λαϊκού προσκυνήματος» για το ποιο θα γράψει/προβάλει την πιο συγκινητική, γεμάτη μεγαλοστομίες και ανερυθρίαστα ψέματα αγιογραφία του.
Και τι δεν ακούσαμε/διαβάσαμε αυτές τις μέρες για τη «σπουδαία πολιτική κληρονομιά» του μπαμπά Μπους, του τελευταίου προέδρου της «ηρωικής γενιάς» του Β’ Παγκοσμίου: για το πόσο μεγάλος πατριώτης ήταν, πόσο μετριοπαθής ήταν η στάση του απέναντι στους πολιτικούς αντιπάλους του, πόσο σπουδαία ήταν η συμβολή του στο «συμμάζεμα» της αμερικανικής οικονομίας, και πάνω απ’ όλα πόσο φωτισμένος και πραγματιστής ήταν στην εξωτερική πολιτική, όντας ο πρόεδρος που βγήκε νικητής από τον Ψυχρό Πόλεμο, γκρέμισε την ΕΣΣΔ και το Σιδηρούν Παραπέτασμα και χάρισε σε όλους εμάς τους αχάριστους τη δημοκρατία και την ελευθερία, την Pax Americana της Νέας Τάξης Πραγμάτων...
Η πραγματικότητα, φυσικά, δεν έχει καμιά σχέση με το εν λόγω θρυλικό αφήγημα. Ο πρεσβύτερος Μπους υπήρξε χωρίς αμφιβολία μια από τις σκοτεινότερες προσωπικότητες του 21ου αιώνα, με τις επιλογές του να τραυματίζουν ώς και σήμερα τον αμερικανικό λαό και ολόκληρη την ανθρωπότητα. 
Αυτό, φυσικά, ισχύει για όλους ανεξαιρέτως τους Αμερικανούς προέδρους μετά τον πόλεμο, περιλαμβανομένων και των υποτίθεται «καλύτερων» περιπτώσεων, όπως ο Κένεντι, ο Κάρτερ, ο Κλίντον και ο Ομπάμα: αυτή είναι η φύση κάθε αυτοκρατορίας.
Ειδικά όμως ο συγκεκριμένος, ο νο41, ξεχωρίζει αρνητικά ακόμη και σε σύγκριση με τους χειρότερους. Και η μαύρη «κληρονομιά» του ξεκινά... πριν από τη γέννησή του το μακρινό 1924, από την ίδια του τη βαθιά «διαπλεκόμενη» οικογένεια.
Ο παππούς του και τυπικά «ιδρυτής» της δυναστείας, ο Σάμιουελ Μπους, ήταν ιδιοκτήτης χαλυβουργίας και άνθρωπος του πανίσχυρου Ροκφέλερ, που το 1917 τον έμπασε στην επιτροπή που έδωσε στη Remington το συμβόλαιο για την παραγωγή εκατομμυρίων τουφεκιών, συνδέοντας την οικογένεια με το λόμπι των όπλων.
Ομως ο πραγματικός «γενάρχης» της φαμίλιας ήταν ο συμπέθερος του Σαμ, ο μεγαλοτραπεζίτης Χέρμπερτ Γουόκερ, στην τράπεζα του οποίου δούλεψε για δεκαετίες ο γαμπρός και μετέπειτα γερουσιαστής πατέρας του Τζορτζ, ο Πρέσκοτ Μπους.
Μία από τις βασικές λοιπόν δραστηριότητες του Γουόκερ, για την οποία η τράπεζα καταδικάστηκε το 1942, ήταν η χρηματοδότηση με μεγάλα ποσά αλλά και ο εξοπλισμός με περίστροφα και αυτόματα (μέσω των ιδιόκτητων πλοίων της γραμμής Νέα Υόρκη-Αμβούργο) του ναζιστικού κόμματος της Γερμανίας και του παραστρατιωτικού τους σώματος, των SA.
Και δεν ήταν μόνον οι ναζί. Η οικογενειακή περιουσία των Μπους, χάρη στην οποία χτίστηκε (κυριολεκτικά: αγοράστηκε) η πολιτική καριέρα του γερουσιαστή Πρέσκοτ (γνωστού και με το παρατσούκλι Rubbers, ο «Καπότας», λόγω της μαλθουσιανής μονομανίας του με τα προγράμματα «εθελοντικής» στείρωσης των φτωχότερων τάξεων) και των δύο κατοπινών προέδρων Τζορτζ, βρομάει από όπου κι αν την πιάσεις.
Βέβαια, ο ίδιος ο «πορφυρογέννητος» μετέπειτα πρόεδρος δεν πέτυχε ποτέ στον ρόλο του «πετρελαιά», μετά την εθελούσια κάθοδό του στο Τέξας το 1950 και την ατυχή ενασχόλησή του με τον πετρελαϊκό κλάδο: η μετακόμιση αυτή ωστόσο στο Χιούστον και τον Κόλπο του Μεξικού τού επέτρεψε να αναμιχθεί προσωπικά στον βρόμικο πόλεμο της CIA ενάντια στην κουβανική επανάσταση μετά το 1959.
Η σχέση του με τους αιμοσταγείς Κουβανούς εξόριστους και την «Κόμπανι» υπήρξε διαρκής και κορυφώθηκε με την τοποθέτησή του ως διοικητή της υπηρεσίας εν μέσω της πιο «μαύρης» περιόδου της ιστορίας της, το 1975.
Είχε προηγηθεί, το 1964, μια αποτυχημένη προσπάθειά του να μπει στη Γερουσία, κατά τη διάρκεια της οποίας έδειξε τη διάσημη «μετριοπάθειά» του κατακεραυνώνοντας τη Civil Rights Act, τον νόμο που εξίσωσε τα δικαιώματα λευκών και μαύρων, και ζητώντας τη σύλληψη και παραδειγματική τιμωρία του «επικίνδυνου κομμουνιστή» Μάρτιν Λούθερ Κινγκ!
Η μεγάλη ευκαιρία του Μπους ήρθε πάντως το 1980, όταν ο Ρόναλντ Ρίγκαν αναγκάστηκε υπό πίεση να τον ορίσει υποψήφιο αντιπρόεδρό του.
Ετσι, ο Μπους βρέθηκε από το παράθυρο στον Λευκό Οίκο όπου για τα επόμενα οκτώ χρόνια έλυνε κι έδενε από το παρασκήνιο, συμμετέχοντας ενεργά σε πλήθος «βρομοδουλειές» - από τους ακήρυχτους «μυστικούς πολέμους» στο Αφγανιστάν και τη Νικαράγουα μέχρι το σκάνδαλο Ιράν-Κόντρα, που λίγο έλειψε να καταστρέψει την πολιτική του καριέρα.
Το 1988, όταν ήρθε η σειρά του να κατέβει για πρόεδρος, βρήκε μπροστά του τον χαρισματικό Ελληνοαμερικανό Μάικλ Δουκάκη, τον οποίο τελικά νίκησε χάρη σε μια από τις πιο βρόμικες προεκλογικές εκστρατείες όλων των εποχών, γεμάτη λιβέλους και προσωπικά χτυπήματα κάτω από τη μέση.
Την ίδια χρονιά, ο μεγάλος γιος του Νιλ καταδικάστηκε για ατασθαλίες εκατομμυρίων δολαρίων στο πλαίσιο του μεγάλου σκανδάλου των ταμιευτηρίων (Savings and Loans) - μια από τις δεκάδες οικονομικές «μαύρες σελίδες» της φαμίλιας.
Ως πρόεδρος για μία και μοναδική τετραετία, ο Μπους έσπειρε πλήθος από «άνθη του κακού», που εξακολουθούν να ταλανίζουν τον πλανήτη μας. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των δορυφόρων της ήταν το μεγαλύτερο «δώρο» που του άνοιξε την όρεξη για παγκόσμια κυριαρχία.
Το χειρότερο κατόρθωμά του, φυσικά, ήταν η σκόπιμη «παγίδευση» του μέχρι τότε στενού συμμάχου των ΗΠΑ ενάντια στο Ιράν, του Σαντάμ Χουσεΐν, που πείσθηκε (από την τότε πρέσβειρα στη Βαγδάτη Εϊπριλ Γκλάσμπι, που με τη σειρά της ακολουθούσε τις εντολές του Μπους) πως μπορούσε να εισβάλει στο Κουβέιτ ατιμώρητα, δίνοντας έτσι στους Αμερικανούς το πάτημα που χρειάζονταν για να εισβάλουν και να παγιωθούν στρατιωτικά στο «βενζινάδικο του πλανήτη», τον Περσικό Κόλπο.
Εννοείται πως, αφού «απελευθέρωσε» το Κουβέιτ, ο Μπους παρότρυνε τους Ιρακινούς του Νότου και τους Κούρδους να εξεγερθούν, για να τους εγκαταλείψει στη συνέχεια στα τρομερά αντίποινα του Σαντάμ.
Την κατάκτηση του Ιράκ ολοκλήρωσε φυσικά μία δεκαετία αργότερα ο γιος του, πάλι με ψεύτικο πρόσχημα - αυτή τη φορά, τα περίφημα «άφαντα» όπλα μαζικής καταστροφής, τα οποία πράγματι είχαν δώσει Αμερικανοί και Γάλλοι στον Σαντάμ στη δεκαετία του ΄80...
Αλλά και στη δική μας, την ευρωπαϊκή γειτονιά, ο Μπους έβαλε τη σφραγίδα του επιταχύνοντας το 1990-91 τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας (με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα τα επόμενα χρόνια), υποστηρίζοντας τον Γέλτσιν μετά το πραξικόπημα-οπερέτα στη Ρωσία και πιέζοντας για την επανένωση των δύο Γερμανιών, κόντρα στις προειδοποιήσεις των Αγγλο-Γάλλων.
Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, δε, συνέχισε τόσο πιστά τα νεοφιλελεύθερα «Ριγκανόμικς», ώστε χάρη στην αγάπη του αμερικανικού λαού πήρε στις εκλογές του 1992 το χαμηλότερο ποσοστό εν ενεργεία προέδρου στην Ιστορία -μόλις 37%- και πήγε σπίτι του, με τον αντίπαλό του Κλίντον να θριαμβεύει χάρη στο απλό σύνθημα: «Είναι η Οικονομία, Ηλίθιε»!

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Βαρσοβία, μία πόλη γεμάτη πάρκα και μουσεία

Ένα στοιχείο που ζηλεύω στις ευρωπαϊκές πόλεις που επισκέπτομαι, είναι οι μεγάλες εκτάσεις πρασίνου και τα διαδραστικά τους μουσεία. Απολαύσεις που απουσιάζουν αρκετά στις δικές μας πόλεις και κυρίως στην Αθήνα. Η Βαρσοβία, παρά τους θεόρατους ουρανοξύστες και τα συμπαγή τσιμεντένια της αστικά διαμερίσματα, παραμένει μία καταπράσινη πόλη τόσο στο κέντρο της όσο και κατά μήκος του ποταμού Βίστουλα ενώ σε αρκετά σημεία της συναντά κανείς εξαιρετικά κι άκρως ενδιαφέροντα μουσεία.
Αυτή τη φορά η φωτογραφική βόλτα ξεκινάει από τις όχθες του ποταμού Βίστουλα (00:04-00:30) όπου μακρόστενες κερκίδες κατηφορίζουν κατά μήκος του ποταμού προσφέροντας μια άνεση στους περιπάτους αλλά και στις αναπαύσεις των περαστικών. Εντύπωση μου κάνει κάθε φορά που συναντάω ανθρώπους μόνους τους να ρεμβάζουν ή να αφήνονται στα απαλά χάδια του ήλιου. Μία συνήθεια που σπανίζει στη χώρα μας, καθώς έχουμε μάθει να απολαμβάνουμε την κάθε στιγμή με φίλους και συντρόφους.
Ο σχεδιασμός του σύγχρονου κομματιού της πόλης είναι πλούσιος σε πεζοδρόμους και ποδηλατοδρόμους. Οι κάτοικοι περπατούν ανέμελα κι άνετα ενώ υπάρχει άπλετος χώρος και για τους ποδηλάτες. Συνάντησα αρκετές φορές την όμορφη εικόνα γονέα και παιδιού να κάνουν ποδήλατο δίπλα δίπλα. Αυτή η αίσθηση της ελευθερίας κι η άνεση των κινήσεων δίνει ένα επιπλέον κίνητρο να βγουν οι άνθρωποι από τα σπίτια τους. Χαίρονται τις πόλεις τους και τις σέβονται κάτι που δυστυχώς απουσιάζει εντελώς από την Αθήνα.
Ένα ιδιαίτερο πάρκο που επισκεφθήκαμε είναι το Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego (00:30-00:44). Βρίσκεται από την μεριά της άλλοτε κακόφημης περιοχή Πράγας. Στην είσοδό του μας υποδέχεται ένα σοβιετικό μνημείο όπου του χει αφαιρεθεί το σφυροδρέπανο ενώ στις άκρες του φαίνονται έντονα τα υπολείμματα του συμβόλου της Εξέγερσης της Βαρσοβίας. Από κει ξεκινάει μια φαρδιά λωρίδα στρωμένη με πολύχρωμα λουλούδια που μας οδηγεί προς τη λίμνη του πάρκου. Ανάμεσα σ' αυτά τριγυρνούν ανέμελα σκιουράκια τα οποία προσεγγίζουν άφοβα και γεμάτα περιέργεια τους περαστικούς. Υπήρξαν ευχάριστη συντροφιά στις καταπράσινες και δροσερές μας περιπλανήσεις.
Λίγο πιο έξω από την παλιά πόλη βρίσκεται το Εθνικό Πάρκο (00:44-01:03). Μπορεί να είναι μικρότερο σε έκταση από τα υπόλοιπα που επισκεφθήκαμε αλλά έχει μια πλούσια συλλογή διάσπαρτων γλυπτών στους περιπάτους και διακοσμείται στο κεντρικό του σημείο με ένα τεράστιο συντριβάνι. Την προσοχή μου τράβηξε η μορφή ενός ηλικιωμένου, ο οποίος είχε επαναπαυθεί σε ένα παγκάκι και με βλέμμα στοχαστή είχε επικεντρωθεί στους υδάτινους πίδακες.
Όμως το κυρίαρχο πάρκο της Βαρσοβίας κι ένα από τα ομορφότερα και μεγαλύτερα που έχω επισκεφθεί στα μέχρι τώρα ταξίδια μου είναι το πάρκο Łazienki (01:04-02:50). Οι παλιοί βασιλικοί κήποι απλώνονται στο νότιο κομμάτι της πόλης και είναι γεμάτοι μονοπάτια και υδάτινα κανάλια. Μικρές λιμνούλες ξεπετάγονται σε ξέφωτα ενώ σε αρκετά σημεία συναντάμε υπέροχα παλάτια, άλλα πάνω σε λόφους κι άλλα να πλέουν σε τεχνητά νησάκια μέσα στα κανάλια. Το πάρκο μας καλωσόρισε με το επιβλητικό μνημείο του Σοπέν. Αφού ξαποστάσαμε σε ένα παγκάκι απολαμβάνοντας το τοπίο γύρω μας, μια μελωδία έφτασε γεμάτη χάρη ως τα αυτιά μας. Ένα από τα γνωστά "Νυχτερινά" του σπουδαίου Πολωνού συνθέτη ξεπηδούσε πίσω από κάποιους θάμνους. Κινήσαμε προς τα κει για να βρούμε την πηγή της γλυκιάς μελωδίας. Προς μεγάλη μας έκπληξη συναντήσαμε ένα από τα μουσικά παγκάκια της πόλης. Μια πολύ έξυπνη πρωτοβουλία που γέμισε ολόκληρη τη Βαρσοβία με μουσικά παγκάκια πάνω στα οποία υπάρχουν πληροφορίες για τη ζωή του Σοπέν κι ανάλυση του μουσικού κομματιού το οποίο μπορεί να απολαύσει κανείς πατώντας ένα κουμπί. Στην καρδιά του πάρκου βρίσκεται το Ανάκτορο Λαζένκι γνωστό κι ως "Ανάκτορο των Νερών" καθώς βρίσκεται στο κέντρο της λίμνης. Δυο στενά περάσματα ενώνουν το υπέροχο αυτό κτίσμα με τις δύο όχθες, γεμάτο γλυπτά που μπλέκουν παιχνιδιάρικα με τα κρεμαστά φυλλώματα των ιτιών. Λίγο πιο πέρα, βρίσκεται χωμένο μέσα στην πυκνή βλάστηση το αμφιθέατρο του πάρκου. Η σκηνή βρίσκεται μέσα στη λίμνη γεμάτη εγκαταστάσεις που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια αίσθηση αρχαίου ρωμαϊκού θεάτρου. Οι κερκίδες που είναι χτισμένες στην όχθη επιβλέπονται από τις γλυπτές μορφές Αρχαίων Ελλήνων που δε μπορέσαμε να διακρίνουμε ποιοι είναι, να στέκονται ανάμεσα σε μεταγενέστερους θεατρικούς συγγραφείς για τους οποίους ούτε εκεί αναγνωρίσαμε τα πρόσωπά τους. Οι περιπλανήσεις μας σ' αυτό το πάρκο κράτησαν πολύ ώρα κι η αλήθεια είναι πως χρειαστήκαμε τον ηλεκτρονικό πλοηγό στα κινητά μας για μπορέσουμε να βγούμε από την έξοδο που επιθυμούσαμε.
Πέρα από τα πάρκα, λατρέψαμε ιδιαίτερα και τα μουσεία που επισκεφθήκαμε. Προσωπικά ενθουσιάστηκα με το μουσείο που είναι αφιερωμένο στη θρυλική Εξέγερση της Βαρσοβίας (02:53-03:34). Από τη πρώτη στιγμή που μπαίνεις μέσα σ' αυτό, ένας ρυθμικός χτύπος καρδιάς σου προϊδεάζει γι' όσα αναμένεται να συναντήσεις. Στη πορεία ένα βίντεο με τον χάρτη της Πολωνίας, εξιστορεί το μοίρασμα της χώρας μεταξύ Γερμανών και Σοβιετικών. Με σημαντικές πληροφορίες και διαδραστική παρουσίαση, περιγράφει το Εβραϊκό γκέτο, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και την ηρωική αντίσταση των Εβραίων της πόλης. Στη συνέχεια μπαίνουμε σιγά σιγά στο κλίμα της πολωνικής αντίστασης. Ένα γερμανικό βομβαρδιστικό χάσκει πάνω από τα κεφάλια μας προσπαθώντας να αποδώσει το φόβο που προκαλούσε με την παρουσία του στους ουρανούς της πόλης. Ένα ντοκιμαντέρ που προβάλλεται σ' ένα αμφιθέατρο περιγράφει την οργάνωση και τις πρώτες επιτυχίες της Εξέγερσης. Την εντυπωσιακή τους αντίσταση απέναντι στους Γερμανούς και την μαρτυρική τους πτώση αφού έμειναν μόνοι κι αβοήθητοι απέναντι στους κατακτητές καθώς οι Σοβιετικοί που είχαν φτάσει έξω από την πόλη, δεν έκαναν απολύτως τίποτα για να τους βοηθήσουν. Σε αντίποινα αυτής της αξιομνημόνευτης Εξέγερσης, ο Χίμλερ έδωσε εντολή να ισοπεδωθεί ολόκληρη η πόλη και να εκτελεστούν οι κάτοικοί της. Σε μια κλειστή αίθουσα παρακολουθήσαμε σε 3D προβολή την ισοπεδωμένη όψη της Βαρσοβίας. Έχοντας ήδη περιπλανηθεί στην πολωνική πρωτεύουσα, βρίσκαμε αδιανόητη την καταστροφή που παρακολουθούσαμε στην οθόνη και παράλληλα ένας σεβασμός αναδυόταν για τους εναπομείναντες κατοίκους που αποφάσισαν να ξαναχτίσουν τον τόπο τους όπως ακριβώς ήταν πριν την λαίλαπα των ναζί.
Κι ενώ το μουσείο Εξέγερσης της Βαρσοβίας κέρδισε τον ενθουσιασμό και την εκτίμησή μου για τον πολωνικό λαό, το κομμουνιστικό μουσείο που βρίσκεται στην περιοχή της Πράγας κέρδισε την καρδιά μου (03:36-03:50). Χωμένο πίσω από μικρά συνεργεία αυτοκινήτων και κρυμμένο μέσα σε ένα παλιό σοσιαλιστικό κτίριο, εισχωρήσαμε σ' ένα μικρό χώρο που σε γυρνάει στην εποχή του υπαρκτού σοσιαλισμού με αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αναπαράσταση ιδιωτικών διαμερισμάτων και κυβερνητικών γραφείων καθώς και μιας βίνταζ καφετέριας με προϊόντα εκείνης της εποχής. Το όμορφο σ' αυτό το μουσείο είναι πως μπορούσες να γίνεις κι εσύ ένα κομμάτι με τα εκθέματα. Μπορούσες να κάτσεις στο γραφείο ή να χρησιμοποιήσεις την γραφομηχανή, να μπεις σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο ή να δεις αν το φαγητό στη κουζίνα είναι έτοιμο. Το μουσείο για την καθημερινή ζωή την περίοδο του κομμουνισμού δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό αλλά αξίζει οπωσδήποτε να το επισκεφθείτε.
Τέλος επισκεφθήκαμε το σύγχρονο μουσείο για τη ζωή των Εβραίων της πόλης (03:53-04:30). Φορτωμένο με πάρα πολλές πληροφορίες και ιστορίες, οι οποίες είναι στημένες με έναν αρκετά έξυπνο τρόπο, σε περνάει από εποχή σε εποχή και σου δίνει τη δυνατότητα να ζήσεις την έλευση, την εδραίωση, την άνοδο και τον αφανισμό του εβραϊκού πληθυσμού. Σε κάποια σημεία αισθάνεσαι πραγματικά πως βρίσκεσαι σε μια αληθινή συνοικία γεμάτη μπαρ, σινεμά, μαγαζιά και διαμερίσματα. Αυτό όμως που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν το φουτουριστικό σχέδιο του κτιρίου.
Τέλος για τους μικρούς επισκέπτες αλλά και σε όσους δυσκολευόμαστε να κρύψουμε το παιδί που κουβαλάμε μέσα μας, υπάρχει το Ινστιτούτο Κοπέρνικος. Μέσα εκεί με την εφαρμογή πολύ ευχάριστων τρόπων επιβεβαιώνονται όλοι οι νόμοι της φυσικής κι ερχόμαστε σε επαφή με τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Η επίσκεψή μας στο Κοπέρνικος ήταν ένα ιδιαίτερα ευχάριστο δίωρο.
Η Βαρσοβία δεν εντυπωσιάζει μόνο για την παλιά της πόλη και την ιστορία της αλλά και για την όμορφη σχέση που έχει συνάψει με τους κατοίκους της. Τα πάρκα και τα μουσεία μαρτυρούν μια εξαιρετική παιδεία κι έναν σεβασμό τόσο προς αυτούς που μένουν στην πόλη όσο και σ' αυτούς που την επισκέπτονται.