Καπερναούμ

Το περασμένο σαββατοκύριακο παρακολούθησα μια από τις αμφιλεγόμενες ταινίες της χρονιάς η οποία στάθηκε αφορμή να δημιουργηθεί ένα εκρηκτικό κλίμα μεταξύ κριτικών και κοινού. Η νέα ταινία της Ναντίν Λαμπακί θάφτηκε αδίκως από τους περισσότερους εγχώριους κριτικούς ενώ την ίδια στιγμή αγκαλιάστηκε με μία δόση υπερβολής από ένα μεγάλο ποσοστό κινηματογραφόφιλων. Κατά τη γνώμη μου, θεωρώ πως η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. 

Η ταινία παρουσιάζει τη δύσκολη ζωή ενός προσφυγόπουλου από την Συρία, το οποίο μας συστήνεται σε μια δικαστική αίθουσα καθώς επιθυμεί να μηνύσει τους γονείς του. Από εκείνο το σημείο αρχίζει να ξεδιπλώνεται μια σύντομη χρονική περίοδος της παιδικής του ηλικίας όπου βρίσκεται από τις άθλιες συνθήκες του σπιτιού του στις σκληρές φυλακές του Λιβάνου. Μία απάνθρωπη οδύσσεια που σκοτώνει κάθε ίχνος παιδικότητας στο πρόσωπο του μικρού ήρωα, ο οποίος αναγκάζεται με τα αδέλφια του να κάνει δουλειές του ποδαριού για να έχουν οι δικοί του ένα κομμάτι ψωμί στο σπίτι. Όταν οι γονείς του αποφασίζουν να παντρέψουν την αδελφή του με τον παντοπώλη της γειτονιάς, ο μικρός το σκάει από το σπίτι και περιφέρεται άσκοπα προσπαθώντας να βρει κάποια δουλειά που θα του εξασφαλίσει την πολυπόθητη επιβίωση μέσα σε μια πόλη που μοιάζει με καζάνι έτοιμο να σκάσει. 

Σε ένα λούνα παρκ γνωρίζει μια μετανάστρια από την Αιθιοπία. Εκείνη τον λυπάται κι αποφασίζει να τον πάρει σπίτι της, προσφέροντάς του στέγη και τροφή με την προϋπόθεση να προσέχει τον μικρό της γιο όσο εκείνη θα βρίσκεται στη δουλειά. Για κακή της τύχη συλλαμβάνεται από τις αρχές μ' αποτέλεσμα τα δυο μικρά παιδιά να βρεθούν μόνα κι αβοήθητα για πολλές μέρες. Μετά από περιπλανήσεις αναζητώντας φαγητό και φροντίδα, ο πρωταγωνιστής παραδίδει τον μωρό που φρόντιζε σε έναν διακινητή μεταναστών κι ο ίδιος επιστρέφει σπίτι του αναζητώντας κάποιο πιστοποιητικό ύπαρξής του για να φύγει κι αυτός προς την Ευρώπη. Στο σπίτι μαθαίνει πως η μικρή του αδελφή πέθανε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνη της. Ζητώντας εκδίκηση για τον χαμό της, θα βρεθεί στη φυλακή. Εκεί θα αποφασίσει να μηνύσει τους γονείς του επειδή τον γέννησαν παρά τη θέλησή του, φέρνοντάς τον σε έναν κόσμο μιζέριας, πόνου κι εξαθλίωσης. 

Αν τα βάλουμε όλα κάτω θα βρούμε άπειρες αναποδιές στη ζωή αυτού του παιδιού. Με την οικογένειά του βρέθηκαν πρόσφυγες σε μια ξένη χώρα. Ζουν σε άθλιες συνθήκες, οι οποίες περιγράφονται παραστατικότατα στη ταινία. Με τεχνάσματα αγοράζουν συγκεκριμένα φάρμακα και μετά από ειδική επεξεργασία τα μεταφέρουν στους φυλακισμένους συγγενείς τους για να κάνουν διακίνηση ναρκωτικών στις φυλακές που βρίσκονται. Ο μικρός δουλεύει ως χαμάλης βλέποντας κάθε πρωί το σχολικό να μεταφέρει μαθητές στη γειτονιά. Άλλες φορές πουλάει χυμούς στο δρόμο για να μαζέψει χαρτζιλίκι. Στο σπίτι επικρατεί ένα βίαιο κλίμα με απανωτά ξεσπάσματα των γονιών στα παιδιά τους. Απόγειο αυτής της βιαιότητας είναι η στιγμή που δίνουν την κόρη τους για παντρειά στον παντοπώλη. Με αφορμή αυτήν την πράξη ο μικρός το σκάει και βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι της μετανάστριας από την Αιθιοπία. Εκεί αρχίζει το ξετύλιγμα ενός άλλου γολγοθά. Η γυναίκα αυτή δούλευε ως οικιακή βοηθός μέχρι που έμεινε έγκυος και το έσκασε για να γλιτώσει την απέλαση. Έπειτα ζούσε ως καθαρίστρια σε ένα λούνα παρκ και φύλακας σε τουαλέτες, όπου σε μια απ' αυτές φύλαγε τον μικρό της γιο για να μην τον αφήσει μόνο στο σπίτι. Από την άλλη το σπίτι της ήταν μια τρώγλη σε μια βρώμικη φαβέλα όπου ανάμεσα σε κουρέλια και λαμαρίνες μεγαλώνει τον μικρό της. Όμως παρά την επικρατούσα αίσθηση της βρωμιάς, εκείνη διατηρεί την καθαρότητα του σπιτικού της. Μετά τη σύλληψή της από την αστυνομία, ο μικρός προσπαθεί να βρει τρόπους να επιβιώσει με τον μπόμπιρα. Σαν λύση σκέφτεται να πουλήσει ναρκωτικά. Αν κι η προσπάθεια του ξεκινάει καλά, τελικά καταλήγει να πέσει θύμα μπούλινγκ από χρήστες. Επίσης όσα λεφτά είχε προλάβει να βγάλει τελικά τα χάνει καθώς το σπίτι στο οποίο έμενε με τον μικρό, σφραγίζεται ξαφνικά από τον ιδιοκτήτη, ο οποίος δεν εμφανίζεται ποτέ. Ο μικρός παραδίδει τον μικρό στον διακινητή κι επιστρέφοντας σπίτι μαθαίνει τον θάνατο της αδελφής του. Οι άθλιες συνθήκες των φυλακών όπου καταλήγει δε διαφέρουν με τη ζωή που κάνει στον έξω κόσμο. 

Συγχωρήστε μου το παραπάνω κατεβατό αλλά προσπάθησα να γράψω όσο πιο περιεκτικά γινόταν αυτό που παρακολούθησα στη συγκεκριμένη ταινία. Κατανοώ απόλυτα την ευαίσθητη ματιά της δημιουργού κι είναι αλήθεια πως πολλά σημεία της ιστορίας με άγγιξαν και μου 'σφιξαν την καρδιά αλλά αυτός ο καταιγισμός των παραπάνω συμβάντων δημιουργεί κατά τη γνώμη μου αντίστροφα αποτελέσματα από τις προσδοκίες της δημιουργού. Κι εδώ έρχομαι να συμφωνήσω με αρκετούς κριτικούς που δήλωσαν πως η ταινία είναι ένα συναισθηματικά εκβιαστικό έργο που περιγράφει με υπερβολή την επιβίωση δυο μικρών παιδιών. 

Σίγουρα η ζωή των προσφύγων είναι μία κόλαση που πολλοί από μας δεν θα καταφέρουμε ποτέ να κατανοήσουμε. Είμαι βέβαιος πως όλα όσα έδειξε η ταινία έχουν συμβεί. Όπως είχα διαβάσει σε ένα άλλο άρθρο, είχε προηγηθεί μεγάλη έρευνα για τη ζωή των προσφύγων πριν γυριστεί η ταινία ενώ η δημιουργός είχε δηλώσει σε συνέντευξή της πως απ' αυτά που έμαθε διαπίστωσε πως η ζωή των προσφυγόπουλων είναι πολύ πιο δύσκολη κι απάνθρωπη απ' αυτό που η ίδια έδειξε μέσα από το έργο της. Θα συμφωνήσω απόλυτα μαζί της, όμως θεωρώ πως η υπερβολή της συγκεκριμένης ταινίας δημιουργεί έναν έντονο ενοχικό αίσθημα για το οποίο δε ξέρω κατά πόσο βγαίνει σε καλό. 

Όμως η ταινία είχε αρκετά σημεία τα οποία θεωρώ αξιοσημείωτα καθώς την κάνουν να ξεχωρίζει. Πρώτα απ' όλα οι ερμηνείες όλων των προσώπων είναι εκπληκτικές, ειδικά των δυο μικρών παιδιών. Κανένα απ τα πρόσωπα που έπαιξαν δεν είναι ηθοποιός. Αντιθέτως όλοι τους έχουν ένα βαρύ προσφυγικό και μεταναστευτικό ιστορικό, κάτι που τους πρόσθετε μια αυθεντικότητα στις ερμηνείες τους καθώς όλοι τους έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις με αυτες που παρουσιάζει η ταινία. Κι εκεί παραδέχομαι την δημιουργό γι' αυτό που κατάφερε να πετύχει. 

Επίσης κρατάω τον συγκλονιστικό μονόλογο του μικρού. Το τηλεφωνικό του ξέσπασμα μέσα από την φυλακή μετατρέπεται σε ένα συνταρακτικό κατηγορώ ενάντια στο σύστημα, την κοινωνία και την ίδια του την οικογένεια. Σε κείνο το σημείο ρούφηξα λέξη-λέξη τα γεμάτα συναισθήμα λόγια του. Ίσως όλη η ουσία της ταινίας να βρίσκεται σ' αυτό το φορτισμένο πεντάλεπτο.

Τέλος είναι το άκρως συγκινητικό κι ελπιδοφόρο φινάλε του έργου. Μια ανάσα ανακούφισης και ένα δάκρυ χαράς που σε βοηθάει να βγεις λιγότερο βαρύς από την σκοτεινή αίθουσα. 

Το "Καπερναούμ" είναι μια αξιόλογη κι ενδιαφέρουσα προσπάθεια στο να 'ρθουμε πιο κοντά στον κόσμο των προσφύγων. Να συνειδητοποιήσουμε τι είναι αυτό που συμβαίνει στη Μέση Ανατολή, οδηγώντας πολλές βασανισμένες ψυχές προς την Ευρώπη για καλύτερες συνθήκες ζωής κι ένα μέλλον πιο ανθρώπινο κι αξιοπρεπές. 

Σίγουρα αυτού του είδους οι ταινίες είναι ένα ισχυρό όπλο κατά της ξενοφοβίας και του μίσους. Κι αυτός είναι ο βασικότερος λόγος που τις κάνει σημαντικές κι απαραίτητες στους σκοτεινούς καιρούς που διανύουμε. Όμως κατά τη γνώμη μου καλό είναι να πιάνονται μια μια οι πτυχές και να αναλύονται λίγο πιο εξονυχιστικά τα προβλήματα που υπάρχουν κι όχι να προσφέρονται όλα μαζεμένα στο πιάτο του θεατή, διότι μ' αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια περίεργη σαλάτα αναφορών που δεν καταφέρνουν να εστιάσουν στα βαθύτερα προβλήματα αυτών των ανθρώπων αλλά και να απαντήσουν στα δικά μας ερωτήματα για την φλεγόμενη κατάσταση της Μέσης Ανατολής. 

Για μένα σημασία δεν έχει να επιτευχθεί η συμπόνοια των συνειδητοποιημένων κι ευαίσθητων πολιτών του δυτικού κόσμου αλλά να δημιουργηθούν οι βάσεις για έναν εποικοδομητικό διάλογο μεταξύ των κοινωνιών που είναι τελείως διαφορετικές μεταξύ τους μ' αποτέλεσμα να τις χωρίζει ένα μεγάλο κι επικίνδυνο χάσμα. 

Βαθμολογία: 6/10