Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά

Κάθε χρόνο στις 2 Αυγούστου τιμάται η Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά (Τσιγγάνων), με πρωτοβουλία μη κυβερνητικών οργανώσεων, για να υπενθυμίσει στους πολίτες όλου του κόσμου τον αφανισμό που υπέστησαν οι Ρομά (Porrajmos στη γλώσσα τους) στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Αφορμή για τη σημερινή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά είναι η τελευταία εντολή εξολόθρευσής τους, που δόθηκε από τους Γερμανούς ναζιστές στις 2 Αυγούστου 1944. Τη νύχτα της 2ας προς 3η Αυγούστου, 2.897 γυναικόπαιδα Ρομά εκτελέστηκαν στους θαλάμους αερίων του ναζιστικού στρατοπέδου Άουσβιτς-Μπίρκεναου.
Η Μ. Γιαννακάκη, γενική γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αναφέρει για τη σημερινή Ημέρα Μνήμης:
Η 2α Αυγούστου αποτελεί την Ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ρομά και των Σίντι από το ναζιστικό καθεστώς κατά το Β΄ Παγκόσμιο, στο Άουσβιτς. Η πορεία των Ρομά στην Ευρώπη είναι γεμάτη με ιστορίες εθνοκάθαρσης, εξευτελισμού, βασανιστηρίων, απαγωγών παιδιών, καταναγκαστικής εργασίας. Αιώνες οι Ρομά είναι στιγματισμένοι σαν εγκληματίες, κοινωνικά απόβλητοι και αγύρτες. Η πληθυσμιακή αυτή ομάδα (Ρομά, Σίντι και Μανούς) πλήρωσε το μεγαλύτερο φόρο αίματος αναλογικά κατά τη διάρκεια του β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το 25-50% του πληθυσμού των Τσιγγάνων δολοφονήθηκε, δηλαδή πάνω από 220.000 άνθρωποι. Η γενοκτονία τους παραμένει άγνωστη ακόμη και σήμερα στους πολλούς, ίσως επειδή οι Ρομά είναι διεσπαρμένοι και ανοργάνωτοι, χωρίς κρατική οντότητα για να υποστηρίξει την υπόθεσή τους ενώ εξακολουθούν να θεωρούνται από την "πολιτισμένη" Ευρώπη ως άνθρωποι β′ κατηγορίας.
Ένα κεφάλαιο ιστορίας που ακόμη δεν έχει λάβει, πανευρωπαϊκά, τη θέση που του αρμόζει στα σύγχρονα ιστορικά βιβλία, πολλές φορές ούτε ως απλή αναφορά, με τις ανάλογες συνέπειες στην κοινωνία. Μνήμες θαμμένες στην πιο σκοτεινή γωνιά της ανθρώπινης συνείδησης και της ευρωπαϊκής ιστορίας, μια επιλεκτική αμνησία που δεν αίρεται και που διαιωνίζει στερεότυπα, που αφήνει ανερυθρίαστα να αναπαράγονται λόγος και εγκλήματα μίσους κατά των Ρομά. Το έργο της κοινοτοπίας του κακού παίζεται 70 συναπτά έτη, σε βάρος ενός πληθυσμού που μετρά σήμερα πάνω από 8 εκατομμύρια ανθρώπους και που αδυνατεί να διεκδικήσει και να υπερασπιστεί βασικά Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Για την περίπτωση της Ελλάδας δεν έχουμε μια επίσημη διερεύνηση αρχείων της εποχής. Οι όποιες καταγραφές στηρίζονται σε προσωπικές μαρτυρίες. Τσιγγάνοι εκτελέστηκαν μαζί με άλλους Έλληνες πολίτες λόγω των αντιποίνων που εφάρμοζαν οι Γερμανοί κατά του πληθυσμού. Κάτι τέτοιο φαίνεται να συνέβη και στη συνοικία των Κάτω Πετραλώνων της Αθήνας το 1944, όταν μετά από συμπλοκή μεταξύ Γερμανών και ανταρτών σκοτώθηκε ένας Γερμανός στρατιώτης. Οι Γερμανοί συνέλαβαν στην ίδια συνοικία αδιακρίτως 20 Έλληνες πολίτες, τους οποίους εκτέλεσαν.
Μεταξύ αυτών ήσαν και Τσιγγάνοι κάτοικοι της περιοχής. Αυτό μαρτυρεί εξάλλου και η επιτύμβιος πλάκα στο Γ' Νεκροταφείο, όπου αναγράφεται ότι 12 Τσιγγάνοι εκτελέστηκαν μαζί με άλλους Έλληνες λόγω αντιποίνων από τους Γερμανούς κατά την περίοδο της Κατοχής.
Το 2014, με την ευκαιρία των 70 χρόνων από το Ολοκαύτωμα των Ρομά η Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ για μειονοτικά θέματα Rita Izsák και η Ειδική Σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την Πρόληψη των Γενοκτονιών Adama Dieng κάλεσαν τις κυβερνήσεις να διασφαλίσουν το δικαίωμα στη μνήμη για τους Ρομά και να καθιερώσουν τη 2 Αυγούστου ως επίσημη ημέρα μνήμης για τα θύματα. Παράλληλα κάλεσαν τη διεθνή κοινότητα να διασφαλίσει την ένταξη αναφοράς στο μαρτύριο των Ρομά στην εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα και στις εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα.