Το λάθος και οι άνθρωποί του

Του Θεοδόση Ν. Πελεγρίνη

Στην εποχή του Κρόμγουελ, σύμφωνα με την απίστευτη όσο και ανατριχιαστική ιστορία που παραθέτει ο Βολτέρος, μια Ιρλανδή κηροπώλης πουλούσε κεριά παρασκευασμένα από το λίπος Αγγλων -των πλέον μισητών, ως γνωστόν, στους Ιρλανδούς ανθρώπων.
Επρόκειτο, μάλιστα, για εξαιρετικής ποιότητος κεριά. Υπάρχει δε σχετική μαρτυρία γι' αυτό. Οταν κάποτε ένας από τους τακτικούς πελάτες της Ιρλανδής κηροπώλου παραπονέθηκε ότι τα κεριά της δεν ήταν τόσο καλά, εκείνη δικαιολογήθηκε λέγοντας ψύχραιμα: «είναι που τον μήνα αυτόν μας έλειψαν οι Αγγλοι».
Ποιος, διερωτάται ο Βολτέρος, ήταν περισσότερο ένοχος: εκείνοι που έσφαζαν τους Αγγλους ή η κηροπώλης που χρησιμοποιούσε το λίπος τους για τα κεριά της; Γενικώς, το ερώτημα τίθεται ως εξής: ποιος φέρει μεγαλύτερη ευθύνη: εκείνος που διαπράττει ένα λάθος ή ο άλλος που το εκμεταλλεύεται; Πρόκειται, ασφαλώς, για ένα διαχρονικής ισχύος ερώτημα. Στον τόπο μας δε σήμερα, στις δύσκολες μέρες που περνάμε, αποτελεί ένα από τα κύρια ζητούμενα.
Η ελληνική κυβέρνηση, λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασής της, αποφάσισε, το 2011, να εντάξει τη χώρα μας στον μηχανισμό στήριξης της Ευρωπαϊκής Ενωσης υπογράφοντας μνημόνιο με τις υποχρεώσεις της έναντι της υπό τύπον δανείου βοήθειας που θα ελάμβανε, προκειμένου να ξεπεράσει την κρίση. Το μνημόνιο αποτέλεσε αντικείμενο σφοδρής αντιπαράθεσης μεταξύ της κυβέρνησης, που το θεωρούσε αναγκαίο για τη σωτηρία της χώρας, και της αντιπολίτευσης, που υποστήριζε ότι ήταν η καταστροφή της. Ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης έλεγε χαρακτηριστικά ότι ενδεχόμενη συμφωνία προς το μνημόνιο θα σήμαινε σύμπραξη στο λάθος. 
Καθώς, όμως, τα πράγματα αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης έγινε κυβερνήτης της χώρας και από εχθρός του μνημονίου εξελίχθηκε σε υπέρμαχό του. Οχι ότι ο ίδιος, όπως υποστήριξε, έπαψε να θεωρεί άστοχη την επιλογή του μνημονίου από την τότε κυβέρνηση, αλλά θα έπρεπε τώρα, μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας, αναλογιζόμενος το συμφέρον της χώρας, να τηρήσει τις δεσμεύσεις του, οι οποίες, όσο κι αν οδηγούν στην εξαθλίωση των πολιτών, θα μπορούσαν, ωστόσο, να βγάλουν τον τόπο έξω από τη σήραγγα της κρίσης. 
Δικαιούται κανείς, ωστόσο, να εξαρτήσει την επιτυχία μιας επιλογής του εκμεταλλευόμενος το λάθος που διέπραξε άλλος; Πρόκειται για ηθικής τάξεως ζήτημα ανάλογο προς το ερώτημα Βολτέρου αναφορικά προς την Ιρλανδή κηροπώλη. Τι διαφορά, αλήθεια, υπάρχει μεταξύ της Ιρλανδής κηροπώλου αφ' ενός, η οποία, βγάζοντας από πάνω της την ευθύνη για τη σφαγή των Αγγλων, μια και άλλος τη διέπραττε, χρησιμοποιούσε το λίπος των τελευταίων αυτών για να προσφέρει καλύτερης ποιότητος κεριά στους πελάτες της, και του Ελληνα πρωθυπουργού αφ' ετέρου, ο οποίος επιχειρεί να επιτύχει την έξοδο της χώρας από την κρίση στηριζόμενος σε ένα λάθος που διέπραξε άλλος έτσι, ώστε να μπορεί να λέει ότι ο ίδιος δεν είναι υπεύθυνος γι' αυτό; Θα μπορούσε κανείς, ωστόσο, ξεφεύγοντας από το πεδίο της ηθικής, πάνω σε καθαρά πρακτική βάση, να πει ότι η Ιρλανδή κηροπώλης πέτυχε τον στόχο της: ήθελε καλύτερης ποιότητος κεριά, και τα εξασφάλιζε παρασκευάζοντάς τα με λίπος από πτώματα Αγγλων. Τα γεγονότα είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες της δικαίωσης ή της αμφισβήτησης των πράξεών μας. Εν ονόματι αυτών, λοιπόν, μόνο μπορεί να κριθεί και τώρα και στο μέλλον το εγχείρημα του Ελληνα πρωθυπουργού να βγάλει τη χώρα από την κρίση. 
Σε ό,τι αφορά στο παρόν, η συνεχιζόμενη, και εν πολλοίς επιτεινόμενη, εξαθλίωση των Ελλήνων πολιτών από την τήρηση των δεσμεύσεων του μνημονίου κάθε άλλο παρά φαίνεται να δικαιώνει την επιλογή του Ελληνα πρωθυπουργού. Ως προς το μέλλον, όμως; Ουδείς μπορεί, ασφαλώς, να αποφανθεί μετά βεβαιότητος γι' αυτό. Ποιος μπορεί να στερήσει από κάποιον το δικαίωμα να ελπίζει ότι ενδέχεται κατά τρόπον ανέλπιστο να έρθουν τα πάνω κάτω, κι αυτό που τώρα μοιάζει αδύνατο να καταστεί εφικτό; Ας έχει μόνο υπόψη του αυτός, μέσα στο κύμα αισιοδοξίας που δείχνει να τον κατακλύζει, και την επισήμανση του Γάλλου φιλόσοφου του 17ου αιώνα Πιέρ Μπέιλ. Αναγνωρίζοντας ο τελευταίος αυτός τον κίνδυνο που διατρέχομε να αποτύχομε αν ξεκινάμε από εσφαλμένες προϋποθέσεις, παρατήρησε πως ένα κακό ένζυμο μπορεί να χαλάσει ολόκληρη τη μάζα. Το λάθος του μνημονίου, όπως υποστήριζε και εξακολουθεί να λέει ο Ελληνας πρωθυπουργός, παραμένει λάθος, ένα κακό ένζυμο στην καρδιά του εγχειρήματός του για την έξοδο της χώρας από την κρίση.
Οι φιλόσοφοι λένε: όταν πάρεις έναν δρόμο και δεις ότι σε πάει στραβά, μην προσπαθείς να διορθώσεις την πορεία σου συνεχίζοντας να βαδίζεις σε αυτόν. Πήγαινε καλύτερα στην αφετηρία του δρόμου και ξεκίνα πάλι από την αρχή παίρνοντας άλλη κατεύθυνση.