Συρία: Τρία «μεταπολεμικά» σενάρια

του Σωτήρη Ρούσσου

Καθώς η στρατιωτική ήττα του «Ισλαμικού Κράτους» είναι πια γεγονός, ανοίγει η πραγματική συζήτηση για το μέλλον της Συρίας. Θα δούμε τρεις διαφορετικές εκδοχές συγκρότησης του συριακού κράτους μιας και όλοι, ακόμη και οι πιο στενοί σύμμαχοι του ασαντικού καθεστώτος παραδέχονται ότι δεν είναι δυνατόν η Συρία να επανέλθει στο status quo ante. Καθεμία από τις εκδοχές αυτές εξυπηρετεί τα συμφέροντα συγκεκριμένων διεθνών και περιφερειακών δυνάμεων και βρίσκει αντίθετα τα συμφέροντα άλλων.

Εκδοχή πρώτη: Ομοσπονδία

Η πρώτη εκδοχή είναι και η πιο γνωστή και ευρέως συζητούμενη, αυτή της ομοσπονδίας. Το σχήμα της ομοσπονδίας δεν μπορεί να εφαρμοστεί στη βάση της αντιστοίχισης εδαφικών περιοχών με συγκεκριμένες εθνοθρησκευτικές ομάδες όπως συνέβη στο Ιράκ. Ακόμη και οι περιοχές των Κούρδων στα βορειοανατολικά και των Αλαουϊτών στα δυτικά κατοικούνται από ένα μωσαϊκό εθνοθρησκευτικών ομάδων, κυρίως Αράβων σουνιτών μουσουλμάνων και χριστιανών αποτέλεσμα από την μια μεριά στοχευμένων πληθυσμιακών μετακινήσεων του καθεστώτος Άσαντ, και, από την άλλη, της ραγδαίας αστικοποίησης που σημειώθηκε σε όλη την Μέση Ανατολή στις δεκαετίες του 1970 και 1980.
Οι ΗΠΑ θα προτιμούσαν μια χαλαρή ομοσπονδία με πολύ μειωμένη την εξουσία της κεντρικής κυβέρνησης, ιδιαίτερα μάλιστα αν αυτή η κυβέρνηση κυριαρχείται από τον Άσαντ ή από τον ασαντικό μηχανισμό. Για τους Αμερικανούς, όπως και για τους Ισραηλινούς, το βασικό πρόταγμα είναι η μεταπολεμική Συρία να μην αποτελεί πια κρίκο στον «άξονα» Ιράν, σιιτικού Ιράκ και Χεζμπολλάχ. Μια χαλαρή ομοσπονδία, όπου τα περισσότερα καντόνια θα έχουν κυρίως σουνιτικό και κουρδικό στοιχείο θα είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθεί από την Τεχεράνη και να ενταχθεί λειτουργικά σε στρατηγικό «άξονα». Μια ισχυρή κεντρική κυβέρνηση με ασαντικό μηχανισμό θα ήταν απολύτως αποδεκτή από το Ιράν αλλά και την Ρωσία αφού η επιρροή της στην χώρα και την ευρύτερη νοτιοανατολική Μεσόγειο θα συνεχιζόταν αμείωτη. Με μια τέτοια επιτυχημένη εξέλιξη θα έχει ανακτήσει το γόητρο της στην διεθνή σκηνή και θα έχει θέσει νέους κανόνες στην λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση διεθνών ζητημάτων στην περίμετρό της.
Η ομοσπονδία είτε χαλαρή είτε με ισχυρό κέντρο είναι ανάθεμα για την Άγκυρα. Η συγκρότηση στην Συρία οιουδήποτε ομόσπονδου κράτους υπό το κουρδικό PYD, ομογάλακτο του ΡΚΚ, μόνο κακές εξελίξεις προαναγγέλλει για την Τουρκία. Οι Τούρκοι φοβούνται, όχι αβάσιμα, ότι το ομόσπονδο αυτό κρατίδιο θα καταστεί ασφαλές πολιτικό αν όχι και στρατιωτικό καταφύγιο για τους Κούρδους ακτιβιστές και αντάρτες στην Τουρκία με αποτέλεσμα την διατήρηση της χαίνουσας πληγής που ταλανίζει εδώ και 30 χρόνια το τουρκικό κράτος. Φαίνονται μάλιστα έτοιμοι να λάβουν κάθε μέτρο για την αποτροπή μιας τέτοιας εξέλιξης ακόμη και αν αυτό τους στοιχίσει μια βαθιά κρίση του εδώ και πάνω από μισό αιώνα εδραιωμένου νατοϊκού-δυτικού προσανατολισμού της χώρας.

Εκδοχή δεύτερη: Θεσμικά αντίβαρα

Η δεύτερη εκδοχή είναι αυτή των θεσμικών αντίβαρων, στο μοντέλο του Λιβάνου, όπου κάθε εθνοθρησκευτική κοινότητα λαμβάνει συγκεκριμένες θέσεις και ποσοστώσεις στον κυβερνητικό και κρατικό μηχανισμό και στην κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση έτσι ώστε να μην κυριαρχήσει μία κοινότητα επί των άλλων. Στην περίπτωση, όμως, της Συρίας οι Άραβες σουνίτες μουσουλμάνοι ξεπερνούν το 50% και θα είναι πολύ δύσκολο να αποδεχθούν μια μειωμένη σε σχέση με το μέγεθος της κοινότητάς τους επιρροή στο κράτος. Ιδιαίτερα μάλιστα αν αναλογιστεί κανείς ότι τα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια βρίσκονται εκτός κρατικού νυμφώνος από την πολιτικά κυρίαρχη αλαουϊτική κοινότητα που δεν ξεπερνά το 15% του συριακού πληθυσμού. Η Ουάσιγκτον και το Τελ Αβίβ δεν θα ήταν αρνητικές σε ένα τέτοιο σύστημα αφού με την συνεχή ανάγκη για consensus θα αποδυνάμωνε πλήρως τον ασαντικό μηχανισμό και θα διέλυε τον ιρανικό άξονα. Για την Τεχεράνη ένα τέτοιο σύστημα ενώ είναι ευπρόσδεκτο στον Λίβανο μιας και ενισχύει την σύμμαχό της Χεζμπολλάχ, είναι προβληματικό για τη Συρία γιατί αποδυναμώνει τον ασαντικό μηχανισμό. Για την Άγκυρα η λύση αυτή είναι αποδεκτή αν δεν οδηγεί στην ομοσπονδοποίηση και το ίδιο ισχύει και για την Μόσχα αν ο Άσαντ παραμείνει τυπικά στην προεδρία και αν δεν χάσει την παρουσία της στην νοτιονατολική Μεσόγειο. Τέλος, η Σαουδική Αραβία, που επιθυμεί να παίξει τον ρόλο της προστάτιδας δύναμης των σουνιτών στην περιοχή θα δυσαρεστηθεί αν για μια ακόμη φορά μετά τα Ιράκ οι σουνίτες υποβαθμιστούν πολιτικά.

Εκδοχή τρίτη: Ζώνες πολιτικής επιρροής

Η τρίτη εκδοχή είναι αυτή των ζωνών πολιτικής επιρροής, δηλαδή μια ζώνη ελεγχόμενη από τον Άσαντ, μια ζώνη ελεγχόμενη από τις κουρδικές οργανώσεις και μια ζώνη από πολέμαρχους. Η χώρα θα έχει μια διεθνή προσωπικότητα και θα εκπροσωπείται από μια κυβέρνηση (πιθανόν της Δαμασκού), η οποία όμως δεν θα ασκεί εσωτερική κυριαρχία, κάτι που έχουμε δει να συμβαίνει κατά καιρούς στην Κεντρική και την Υποσαχάρια Αφρική. Στην περίπτωση αυτή θα εναλλάσσονται διαστήματα ηρεμίας και χαμηλής έντασης και τόσο η Τουρκία όσο και το Ισραήλ θα μπορούν να επεμβαίνουν κατά βούληση, η πρώτη κατά των Κούρδων και το δεύτερο κατά των κινήσεων των Ιρανών και της Χεζμπολλάχ στην χώρα. Μια τέτοια όμως κατάσταση θα επιτρέπει την μόνιμη παρουσία των Ιρανών και της Χεζμπολλάχ στο συριακό έδαφος δημιουργώντας αίσθηση απειλής και πονοκεφάλους στην ισραηλινό στρατηγικό σχεδιασμό. Επίσης μια τέτοια κατάσταση αστάθειας, ανομίας και χαμηλής έντασης θα αποτρέψει οποιαδήποτε ανοικοδόμηση σε πολλές περιοχές της Συρία και θα δημιουργήσει συνθήκες για αναβίωση φαινομένων ανάλογων προς το «Ισλαμικό Κράτος». Τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν απεύχονται μια τέτοια κατάσταση μιας και θα σήμαινε την συνεχή παραμονή τους στην χώρα και στρατιωτική/οικονομική αιμορραγία για την στήριξη του καθεστώτος Άσαντ σε μια παρατεταμένη διένεξη χωρίς διαφαινόμενο τέλος. Αλλά και άλλες χώρες όπως η Ιορδανία και ο Λίβανος βλέπουν πολύ πιθανή την επέκταση της αποσυνθετικής αυτής κατάστασης στο έδαφος τους, ενώ για τις χώρες της μεσογειακής περιμέτρου τα προσφυγικά ρεύματα θα συνεχίζονται.

* Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr.

Πηγή: Εποχή