Σοσιαλισμός και σταλινισμός

του Κύρκου Δοξιάδη

Τις ημέρες αυτές, που συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, ας θυμηθούμε και μιαν άλλη εκατοστή επέτειο: σε λίγους μήνες, την άνοιξη του 2018, συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη δριμύτατη κριτική που άσκησε η Ρόζα Λούξεμπουργκ στην ηγεσία της Επανάστασης.
Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: «[...] Ασφαλώς κάθε δημοκρατικός θεσμός έχει τις ατέλειές του και τις αδυναμίες του, πράγμα που συμβαίνει με όλους τους ανάλογους ανθρώπινους θεσμούς. Αλλά το φάρμακο που ανακάλυψαν ο Λένιν και ο Τρότσκυ, τη γενική κατάργηση της Δημοκρατίας [εδώ αναφέρεται συγκεκριμένα στη διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης], είναι χειρότερο ακόμη κι από την αρρώστεια που επρόκειτο να θεραπεύσουν: Καταστρέφει αυτή την ίδια τη ζωντανή πηγή, απ’ όπου μπορεί να διορθωθεί κάθε φυσική ατέλεια των κοινωνικών θεσμών: την ενεργό, ανεμπόδιστη, δραστήρια πολιτική ζωή όσο το δυνατόν πιο πλατιών λαϊκών μαζών του έθνους»(1).
Η κριτική αυτή, διατυπωμένη από ίσως την τελευταία πολιτική προσωπικότητα στην ιστορία της Αριστεράς που θα μπορούσε να κατηγορηθεί για αντεπαναστατική δράση (και που κάθε άλλο παρά ανήκει σε εκείνους που υποστηρίζουν ότι η Ρωσική Επανάσταση ήταν «πραξικόπημα»), ακόμη, ύστερα από έναν αιώνα, δεν έχει απαντηθεί επαρκώς.
Τούτο φαίνεται περίτρανα και στις απαντήσεις που έδωσε ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας στη συνέντευξη που του πήρε ο Τάσος Παππάς και δημοσιεύτηκε το περασμένο Σάββατο («Εφ.Συν.», 11-12 Νοεμβρίου 2017). Κατά τα άλλα, και οι υπόλοιπες απαντήσεις είναι περίπου οι αναμενόμενες. Για παράδειγμα, ως προς τις περιβόητες δίκες της Μόσχας: «[...] δεν μιλάμε για δίκες κάποιων “διαφωνούντων”, αλλά για ομάδες με οργανωμένη, συνωμοτική δράση ενάντια στον σοσιαλισμό, την οποία παραδέχονταν ακόμη και δυτικοί διπλωμάτες στις υπηρεσιακές τους αναφορές...» και ούτω καθεξής.
Ισως κάτι όντως καινούργιο (ή τέλος πάντων πρόσφατο – όπως επισημαίνεται στη σχετική ερώτηση, είχε διατυπωθεί και σε πρόσφατη ομιλία του Δ. Κουτσούμπα) είναι η άποψη ότι στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956 ξεκίνησε η «οπορτουνιστική στροφή» που σταδιακά οδήγησε στην ανατροπή του σοσιαλισμού κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Η διατύπωση αυτής της άποψης έχει υπό μία έννοια ιστορική σημασία.
Εκεί δηλαδή όπου επισήμως το μετασταλινικό σοβιετικό καθεστώς και τα φιλοσοβιετικά κομμουνιστικά κόμματα (του ΚΚΕ συμπεριλαμβανομένου) τοποθετούσαν την «τομή» της αποστασιοποίησης από τον σταλινισμό (έστω διαμέσου της ανεπαρκέστατης –πρακτικά, πολιτικά και θεωρητικά– περιγραφής του τελευταίου ως «λατρείας της προσωπικότητας»), για το σημερινό ΚΚΕ σηματοδοτείται η αρχή του τέλους του σοσιαλισμού και της βαθμιαίας επικράτησης της αντεπανάστασης. Με άλλα λόγια: χωρίς να χρησιμοποιεί (ακόμα τουλάχιστον) τον όρο, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας δηλώνει πλέον εμμέσως πλην σαφέστατα ότι είναι σταλινικό.
Θα ήταν ζήτημα ήσσονος σημασίας για την Αριστερά – άλλωστε, δεδομένης ακριβώς της κατάρρευσης του «υπαρκτού σοσιαλισμού», δεν θα είχε καν νόημα η άσκηση κριτικής στις αυτοπεριθωριοποιημένες εκείνες πολιτικές δυνάμεις που εξακολουθούν να ομνύουν στο όνομά του. Στην παρούσα συγκυρία, όμως, το ΚΚΕ, άθελά του σε τεράστιο βαθμό, παίζει έναν κομβικό ρόλο από πλευράς ιδεολογικής, πολιτικής και –τολμώ να πω– προπαγανδιστικής.
Για να καταστεί κατανοητό αυτό που ισχυρίζομαι, απομονώνω άλλο ένα απόσπασμα από τη συνέντευξη του Δ. Κουτσούμπα (σύνοψη του οποίου αποτελεί και τον τίτλο της συνέντευξης): «[...] Ανεξάρτητα από αδυναμίες ή λάθη που μπορούμε ιστορικά να διερευνήσουμε, η πολεμική ενάντια σε αυτή την περίοδο [του σταλινικού καθεστώτος] και η “σταλινολογία” στόχο έχουν να χτυπήσουν ακριβώς την περίοδο που μπήκαν οι βάσεις του σοσιαλισμού».
Οσο και αν κάποιοι από εμάς πεισματικά –ακόμα– διαρρηγνύουμε τα ιμάτιά μας ότι στην πραγματικότητα δεν ισχύει κάτι τέτοιο, για πολύ κόσμο ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι πλέον μια αληθινά ριζοσπαστική, δηλαδή αντικαπιταλιστική πολιτική δύναμη της Αριστεράς. Αυτό υποστηρίζει, και με το παραπάνω, το ΚΚΕ, διατυμπανίζοντας σε όλους τους τόνους ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είναι ακριβώς το ίδιο ανηλεής στις αντιλαϊκές και νεοφιλελεύθερες πολιτικές που οικειοθελώς εφαρμόζει όσο οι κυβερνήσεις Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ – αν όχι πιο πολύ κιόλας.
Οσοι πείθονται –και φαίνεται πως δεν είναι λίγοι, δυστυχώς–, καλούνται από το ΚΚΕ να πειστούν και για κάτι ακόμα: ότι, παρά τα όποια «λάθη ή αδυναμίες», ο σταλινισμός είναι οι αληθινές «βάσεις του σοσιαλισμού». Ο ταξικός αντίπαλος, ήτοι το νεοφιλελεύθερο –διεθνές και εγχώριο– καπιταλιστικό καθεστώς, αυτό ακριβώς θέλει. Να πιστέψει ο κόσμος, βαθιά μέσα του και μια και καλή αυτή τη φορά, το αντίστροφο από αυτό που διακήρυσσε ο Νίκος Πουλαντζάς: ότι ο σοσιαλισμός ή θα είναι σταλινισμός ή δεν θα υπάρξει.

[1] Ρόζα Λούξεμπουργκ, Ρωσική Επανάσταση (μτφρ.: Α. Στίνας), Αθήνα: Υψιλον, 1978, σ. 63.

* Ο Κύρκος Δοξιάδης καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών