Μνήμες

Την περασμένη βδομάδα, παρακολουθώντας τα προσεχώς στον κινηματογράφο Ιντεάλ, έπεσα πάνω στο τρέιλερ του ντοκιμαντέρ "Μνήμες". Η μεγάλη οθόνη του κινηματογράφου γέμισε από φωτογραφίες και ντοκουμέντα που κάλυπταν την χρονική περίοδο μεταξύ 1936 με 1952. Μία περίοδο που άλλαξε το ρου της νεοελληνικής ιστορίας με τις συνέπειές της να είναι μέχρι σήμερα αισθητές τόσο στη κοινωνία μας όσο και στο πολιτικό καθεστώς της χώρας μας. 

Η πρώτη απορία που σχηματίστηκε στο μυαλό μου παρακολουθώντας το τρέιλερ ήταν τι καινούργιο μπορεί να προσφέρει ένα ακόμη ντοκιμαντέρ για την περίοδο αυτή. Όμως το όνομα του Νίκου Καβουκίδη, ο οποίος με είχε συγκλονίσει με ένα παλιότερο ντοκιμαντέρ του "Μαρτυρίες", με έπεισε να το τιμήσω. 

Καθώς περνούσαμε από το γκισέ των εισιτηρίων, ένας ευγενέστατος κύριος μας έπιασε τη κουβέντα στα σκαλιά του κινηματογράφου Ιντεάλ. Χαιρόταν που το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ τραβούσε αρκετό κόσμο, πόσο μάλλον για τις νεαρότερες ηλικίες. Στη σύντομη συζήτηση που είχαμε, μου δόθηκε η ευκαιρία να τον ρωτήσω τι το καινούργιο έχει να μας προσφέρει αυτή η ταινία. "Ο Καβουκίδης έκανε μεγάλη δουλειά γι' αυτό το ντοκιμαντέρ. Θα δεις υλικό που δεν έχει δημοσιευθεί ξανά. Όσοι έχουν έρθει να το δουν φεύγουν εκστασιασμένοι". 

Ο δημιουργός από το ξεκίνημα δείχνει πως θέλει να κρατήσει μία ουδέτερη στάση απέναντι στα γεγονότα κι αυτό με ενόχλησε κάπως καθώς περνάει επιδερμικά την δικτατορία του Μεταξά. Έπειτα ξεκινάει ο πόλεμος, το ιταλικό τελεσίγραφο κι η ελληνική επέλαση στα εδάφη της Β. Ηπείρου. Η οθόνη γεμίζει με εικόνες που έχουμε δει πολλές φορές. Όμως η παρουσίασή τους εδώ διαφέρει. Λείπει η προφορική περιγραφή των γεγονότων καθώς ο δημιουργός γεμίζει τα ντοκουμέντα με ηχητικά εφέ και διαλόγους, περνώντας μας τις πληροφορίες με γραπτό τρόπο. Έτσι σιωπηλά και ταπεινά γινόμαστε κομμάτι της ιστορίας.

Η συγκίνηση ξεκινάει με την Αντίσταση και την Απελευθέρωση. Οι πανηγυρισμοί στους δρόμους της Αθήνας, οι ελληνικές σημαίες ανακατεύονται με τις σημαίες των συμμάχων και τα χαμογελαστά πρόσωπα προσδίδουν περισσότερη λάμψη στη συγκεκριμένη μέρα. Εκτίμησα βαθύτατα το θάρρος του Καβουκίδη να δείξει πως πρώτοι που σήκωσαν την γαλανόλευκη σημαία πάνω στον Ιερό Βράχο ήταν οι Ελασίτες. Κι ενώ η σημαία κυματίζει περήφανη στον αττικό ουρανό, η κάμερα παίρνει μία ομάδα ανταρτών που γιορτάζει από κάτω, όπου ένας απ' αυτούς χαμογελάει στο φακό και γνέφει στον κάμεραμαν να δείξει προς τη σημαία κι όχι αυτούς. Γι' αυτήν πολέμησαν, γι' αυτήν σκοτώθηκαν και γι' αυτήν στέκονται τώρα από κάτω της, γεμάτοι χαρά και την καμαρώνουν. Επίσης οι Ελασίτες ήταν οι πρώτοι που κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.

Στη συνέχεια έρχονται τα Δεκεμβριανά. Η έλευση των Βρετανών μαζί με τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον διοικητή Σκόμπυ. Τόσο η μαριονέτα από την Αίγυπτο όσο κι ο χειριστής της από την Αγγλία, καταφθάνουν μαζί στον Πειραιά. Νέες εκδηλώσεις σε Ακρόπολη και πλατεία Συντάγματος. Αυτές προτίμησε να καταγράψει η επίσημη ιστορία κι αυτά επίλεξαν να διδάσκουν για δεκαετίες στα σχολεία μας. Ακολουθεί ο σκληρός Νοέμβρης με τις διαπραγματεύσεις και τους λάθος χειρισμούς της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε., κάτι που οδήγησε στον πόλεμο που διαδραματίστηκε στους δρόμους της Αθήνας αλλά κι ο βομβαρδισμός της πόλης από τα βρετανικά αεροσκάφη, ένα γεγονός που μέχρι τα τέλη του '90 αρκετοί δεξιοί βουλευτές δήλωναν πως δε συνέβη ποτέ. Όπως αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ, ο βομβαρδισμός αυτός ήταν το πιο καταστροφικό συμβάν για την Αθήνα από το 1830. 

Κι έπειτα ακολουθεί ο εμφύλιος. Εντυπωσιακά πλάνα από τις ηρωικές βουνοκορφές που την περίοδο της Κατοχής παρέμεναν ελεύθερες, χάρις στις θυσίες των Ελλήνων ανταρτών. Αυτές οι πλαγιές φιλοξένησαν ξανά τους ήρωες του Δημοκρατικού Στρατού. Όμως το πάθος τους για Ελευθερία και Δικαιοσύνη καρβουνιάστηκε από τις βόμβες ναπάλμ που έριξαν οι "σύμμαχοι" σε Γράμμο και Βίτσι. Ένα έγκλημα πολέμου που δυστυχώς έχει αποσιωπηθεί. 

Τέλος έχουμε την Μακρόνησο με τα πρώτα τάγματα στρατιωτών, οι οποίοι είχαν κομμουνιστικά πιστεύω. 

Ενώ τα περισσότερα βίντεο μας είναι γνωστά, ο Νίκος Καβουκίδης τα τοποθετεί σε χρονολογική σειρά και μας τα παρουσιάζει με τέτοιο τρόπο που τα μετατρέπει σε ζωντανή δράση, δίνοντάς τους έτσι έναν ιδιαίτερο δυναμισμό. 

Έπειτα βρήκα πανέξυπνη την πρωτοποριακή του έμπνευση να δέσει τα ιστορικά γεγονότα με αποσπάσματα από έργα του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιώργου Σεφέρη, του Τάσου Λειβαδίτη, της Μέλπως Αξιώτη κι άλλων πολλών. Μ' αυτόν τον τρόπο ο δημιουργός κρατάει μία ουδετερότητα στην ιστορία αφήνοντας πρόσωπα που την έχουν βιώσει, να εκφράσουν με τον δικό τους τρόπο όλα αυτά που έζησαν τότε.

Σχεδόν σ' όλη τη διάρκεια της ταινίας επικρατεί ένα ρίγος τόσο από τα γεγονότα όσο κι από τα εμβατήρια που γεμίζουν τη σκοτεινή αίθουσα, δίνοντας περισσότερη ζωντάνια σε ένα όχι και τόσο συνηθισμένο ντοκιμαντέρ.

«Η απώλεια της ιστορικής μνήμης σημαίνει απώλεια της ικανότητας να κατανοήσουμε το παρόν και να προβλέψουμε το μέλλον», σημειώνει ο Νίκος Καβουκίδης στο ξεκίνημα του ντοκιμαντέρ κι αυτός θεωρώ πως είναι ο βασικότερος λόγος για να παρακολουθήσουμε το συγκεκριμένο έργο, το οποίο όχι μόνο θα μας ταξιδέψει στο παρελθόν αλλά θα μας προσφέρει πληροφορίες και προβληματισμούς, δίνοντάς μας μια άλλη οπτική για τα γεγονότα που ακολούθησαν από το 1953 και μετά. 

Αξίζει λοιπόν να το δείτε διότι είναι ένα εξαιρετικό, συγκινητικό κι αξιοπρεπέστατο ντοκιμαντέρ-δοκίμιο. Ένα σκληρό μάθημα Ιστορίας.