Κωστής Γιούργος
Μια μεγάλη επανάσταση, μια κοινωνική επανάσταση που, απαντώντας στην ιστορική πρόκληση, παίρνει το ρίσκο της εξουσίας αποφασισμένη να την κατευθύνει στους δικούς της στόχους, μπορεί να αποτιμηθεί ματαιωμένη αν ο αντίπαλος υπεξαιρέσει το νόημά της, υποβαθμίζοντάς την σε απλό επεισόδιο της δικής του αφήγησης.
Η Γαλλική Επανάσταση θα μπορούσε να θεωρηθεί τυπικό παράδειγμα, στο βαθμό που το κρίσιμο πρόταγμά της για Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη αφομοιώθηκε προσχηματικά, υπεξαιρέθηκε και, μέσα από την κενόλογη επανάληψη, έχασε την ορμή του.
Γιατί δεν πρόκειται να συμβεί το ίδιο με την Οκτωβριανή Επανάσταση; Επειδή το ανατρεπτικό της πρόταγμα —η κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο— παραείναι συγκεκριμένο για να μπορέσει να υπεξαιρεθεί, να αφομοιωθεί προσχηματικά και, μέσα από την κενόλογη επανάληψη, να χάσει την ορμή του. Επειδή θα ισοδυναμούσε με αυτοαναίρεση του νικητή η όποια εκ μέρους του απόπειρα να εντάξει στο δικό του ιδεολογικό σχήμα την παραδοχή της οικουμενικότητας του επαναστατικού φαινομένου που διαπερνά την επανάσταση του Οκτώβρη. Την παραδοχή ότι «η ανθρωπότητα προχωρεί σταδιακά, και τα στάδια έχουν οριοθετηθεί από μεγάλες επαναστάσεις», όπως παρατηρεί ο Κροπότκιν στον επίλογο του μνημειώδους έργου του Η Μεγάλη Επανάσταση 1789-1793 (La Grande Revolution 1789-1793), που εκδόθηκε το 1909.*
«Είναι νόμος στην παγκόσμια ιστορία», συνεχίζει ο Κροπότκιν, «ότι η περίοδος των εκατό ή εκατόν τριάντα πάνω-κάτω ετών που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο μεγάλες επαναστάσεις προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά της από την επανάσταση με την οποία άρχισε αυτή η περίοδος … Κάθε μεγάλη επανάσταση εμπεριέχει κάτι αποκλειστικά δικό της και αυθεντικό … Η Γαλλία έστρεψε την προσοχή της στο ζήτημα εθνικοποίησης της γης και της κοινωνικοποίησης του εμπορίου και των βασικών βιομηχανιών». Με άλλα λόγια, η επανάσταση του 1789-1793 απάλλαξε βίαια τον ανερχόμενο καπιταλισμό από την τροχοπέδη της φεουδαρχίας. Όμως, αυτό το αυθεντικά δικό της, παρά την αδιαμφισβήτητη σημασία του, δεν θα αρκούσε για να την κατατάξει στις μεγάλες επαναστάσεις. Αν αυτό έγινε, είναι επειδή το κρίσιμο πρόταγμά της απλώνεται σε μια διάρκεια που ξεπερνά το σήμερα και στοχεύει στο μέλλον. Το τρίπτυχο Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη παραμένει το ανεκπλήρωτο όλων των επαναστάσεων έκτοτε…
«Ίσως η Ρωσία…»
Προεκτείνοντας το συλλογισμό του για την περίοδο που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο μεγάλες επαναστάσεις, ο Κροπότκιν διερωτάται, και απαντά: «Ποιο από τα έθνη θα αναλάβει την τρομερή αποστολή της επόμενης μεγάλης επανάστασης; Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι το έθνος αυτό είναι ίσως η Ρωσία…». Να διέκρινε, άραγε, ο επαναστάτης πρίγκιπας τη νομοτέλεια, κρυμμένη πίσω από το γεγονός ότι οκτώ χρόνια αργότερα, σχεδόν εκατόν τριάντα χρόνια από την πτώση της Βαστίλλης, Ιούλιος 1789, στη Ρωσία έπεφταν τα Χειμερινά Ανάκτορα, Οκτώβριος 1917; Δεν προκύπτει από πουθενά κάτι τέτοιο. Ούτε και για το αν στην επανάσταση του Οκτώβρη διέκρινε ή όχι την «επόμενη μεγάλη επανάσταση». Τον πρόλαβε ο θάνατος, Φεβρουάριος 1921. Δεν μπόρεσε, έτσι, να δει να ολοκληρώνεται καν το πρώτο της κεφάλαιο, που έκλεισε με το θάνατο του Λένιν τρία χρόνια αργότερα, Ιανουάριος 1924. Θα υπάρξει, στο μέλλον, ο ιστορικός που, όπως ο συγγραφέας της Μεγάλης Επανάστασης 1789-1793, θα επικεντρωθεί αποκλειστικά σε αυτό το κεφάλαιο και θα συγγράψει τη Μεγάλη Επανάσταση 1917-1924. Μέχρι τότε ο Οκτώβρης του 1917 θα διαβάζεται ως το πρώτο κεφάλαιο της Ιστορίας της Σοβιετικής Ένωσης 1917-1991. Και οι μικρόνοες θα του χρεώνουν ό,τι τους εξυπηρετεί, όπως άλλοι ομότεχνοί τους στην επιλεκτική ανάγνωση της Ιστορίας χρεώνουν στην επανάσταση του 1789-1793, από τους Ναπολεόντειους Πολέμους και την Παλινόρθωση, μέχρι το καθεστώς του Βισύ και τη γαλλική αποικιοκρατία, αδιακρίτως. Συμφωνώντας ότι για τη «νηφάλια αποτίμηση της Οκτωβριανής Επανάστασης και του κομμουνιστικού κινήματος» θα χρειαστεί «μεγαλύτερη χρονική απόσταση», καθώς «προς το παρόν κυριαρχεί η εικόνα της κατάρρευσης και όσων προηγήθηκαν», με κυριότερο τη «διάψευση της προσδοκίας για μια αταξική κοινωνία»,** δεν θα ασχοληθούμε, π.χ., με τη μεταχείριση την οποία επιφυλάσσουν στα ιστορικά δεδομένα η επιχειρηματολογία και τη στόχευση ενός ενδιαφέροντος άρθρου που διαβάσαμε πρόσφατα στον ημερήσιο Τύπο.*** Το συνιστούμε θερμά επειδή προσφέρεται ως αντιπαράδειγμα στην ανάγκη ο Οκτώβρης, και η πλημμυρίδα των ελπίδων που εξαπέλυσε, να αποτιμηθούν ολιστικά, ιδωμένα στο κάδρο των συγκεκριμένων συνθηκών, κάτω από το φως της ορμητικής εισόδου των μαζών στο ιστορικό προσκήνιο. Στην ανάγκη η Οκτωβριανή Επανάσταση να ιδωθεί ως αυτό που πραγματικά είναι. Ως το κορυφαίο συμβάν ανάμεσα στα σφαγεία δύο παγκόσμιων πολέμων. Ως η απάντηση της «επόμενης μεγάλης επανάστασης» στα αδιέξοδα ενός κόσμου —του καπιταλιστικού— τον οποίο είχε εγκαινιάσει ενάμιση αιώνα νωρίτερα η «προηγούμενη μεγάλη επανάσταση», η γαλλική.
Ως μια απάντηση που δεν θα μπορούσε παρά να είναι ανάλογη, σε κλίμακα μεγέθους, με το ερώτημα. Η επανάσταση του Οκτώβρη ήταν —δεν θα μπορούσε παρά να είναι— επανάσταση οικουμενικών διαστάσεων, όπως οικουμενικών διαστάσεων ήταν η πρόκληση την οποία αντιμετώπιζε. Ποιος θα το αρνηθεί, όταν ο απόηχός της εξακολουθεί να διαπερνά επίμονα την οικουμένη;
«Η Οκτωβριανή επανάσταση είχε πολύ πιο βαθιές και παγκόσμιες συνέπειες από την πρόγονό της, διότι αν οι ιδέες της Γαλλικής επανάστασης επέζησαν πέραν του Μπολσεβικισμού, όπως είναι φανερό σήμερα, οι πρακτικές συνέπειες του 1917 ήταν πολύ πιο μεγάλης έκτασης και διάρκειας απ’ αυτές του 1789».****
Σημειώσεις:
* Στα ελληνικά: Πιοτρ Αλεξέγιεβιτς Κροπότκιν, Η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση 1789-1793, εκδ. Κουκκίδα, Αθήνα 2015.
** Τάσος Τρίκκας, Οκτωβριανή Επανάσταση 1917-2017. Από το όραμα στην πράξη. ΘΕΜΕΛΙΟ, Αθήνα 2017.
*** «Η ΑΥΓΗ», Σάββατο 14 Οκτωβρίου 2017, σελ. 26: «Η Οκτωβριανή Επανάσταση και το ατύχημα του 20ού αιώνα».
**** Eric Hobsbawm, Η Εποχή των Άκρων. Ο Σύντομος Εικοστός Αιώνας 1914-1991. Για την ελληνική γλώσσα, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 2004.
Πηγή: Εποχή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου