Πόλεις ασύλου

του Κώστα Δουζίνα

Το άσυλο και η προστασία στους κατατρεγμένους έρχονται από παλιά. Ανέκαθεν ναοί και πόλεις αποτελούσαν χώρους προστασίας. Η παράδοση ξεκινάει με τις έξι «πόλεις-καταφύγια» στο Δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης και τις τελετουργίες ικεσίας της Αρχαίας Ελλάδας. Στις εβραϊκές πόλεις ασύλου μπορούσαν να καταφύγουν όσοι διώκονταν για αδικήματα, συνήθως ανθρωποκτονία.
Οι ιερείς ανέκριναν τον ικέτη και αν η πράξη δεν ήταν δόλια, η πόλη τον προστάτευε από τους συγγενείς του θύματος που ήθελαν να ασκήσουν το αρχέγονο lex talionis - οφθαλμόν αντί οφθαλμού.
Ανάλογος θεσμός υπάρχει και στην Αρχαία Ελλάδα. Κάποιος που είχε διαπράξει αδίκημα ή διωκόταν μπορούσε να ζητήσει α-συλο, ετυμολογικά μη σύληση, προστασία από βλάβη. Το αίτημα γινόταν σε ναό ή πόλη, ο ικέτης ακολουθούσε ορισμένη τελετουργία και έμπαινε υπό την προστασία του Ικέσιου Δία. Παραδείγματα ικεσίας υπάρχουν στον Ομηρο, ενώ οι Ικέτιδες, το αριστούργημα του Αισχύλου, περιγράφει τις συνθήκες του θεσμού.
Οι πενήντα κόρες του Δαναού ζητούν άσυλο στο Αργος από τον βασιλιά Πελασγό για να αποφύγουν αιμομικτικό γάμο με τους γιους του Αιγύπτου. Ο φρόνιμος βασιλιάς διστάζει αρχικά φοβούμενος επίθεση των βαρβάρων για να απαγάγουν τις κόρες. Αλλά αν τις διώξει θα ασεβήσει στον Ξένιο Δία φέρνοντας κατάρα στο Αργος. Ο βασιλιάς βάζει το ερώτημα στη συνέλευση του δήμου, ο οποίος ψηφίζει να δώσει άσυλο. Η πόλη αποδέχεται τις Δαναΐδες, τις προστατεύει από το κακό και ο Θεός την ευλογεί.
Μετά την παγίωση της κρατικής κυριαρχίας στη νεωτερικότητα, το άσυλο, ως πολιτικό τώρα, γίνεται προνόμιο και ένδειξη της μεγαλοθυμίας του κράτους. Στην πραγματικότητα αλλάζει από ηθική υποχρέωση σε εργαλείο ιδεολογικών αντιπαλοτήτων. Η περίφημη Συνθήκη της Γενεύης για το πολιτικό άσυλο του 1951 ήταν κλασικό δημιούργημα του Ψυχρού Πολέμου.
Ισχυε μόνο για πρόσφυγες από την Ευρώπη (επεκτάθηκε στην υφήλιο μόλις το 1967) και είχε σαφές ιδεολογικό πρόσημο. Εισάγεται για να επιτραπεί η είσοδος στη Δύση των διωκομένων από τα νεοσύστατα κομμουνιστικά καθεστώτα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι προβλέψεις της συνθήκης αναφέρουν ως λόγο απόδρασης από το κράτος της ιθαγένειας τις πολιτικές, θρησκευτικές ή ρατσιστικές διώξεις του αιτουμένου άσυλο.
Η συνθήκη προβλέπει την ατομικευμένη διαδικασία εξέτασης της αίτησης, αποκλείοντας έτσι οποιονδήποτε φεύγει από τη χώρα του για λόγους που δεν προβλέπονται (π.χ. σεξουαλικός προσανατολισμός) ή για να βελτιώσει τη ζωή του. Γίνεται λοιπόν το άσυλο νομικός θεσμός, αλλά περιορίζεται ως προς την έκταση και την έντασή του.

Μια νέα Διεθνής

Ανέκαθεν ήταν οι πόλεις που αποτέλεσαν τον ουσιαστικό χώρο ασύλου και προστασίας των διωκομένων. Πριν από την εμπέδωση της κρατικής κυριαρχίας οι ιταλικές πόλεις και αργότερα οι χανσεατικές στη Βόρεια Θάλασσα, μήτρες της ευρωπαϊκής αστικοποίησης, έδιναν άσυλο σε διωκομένους.
Πιο πρόσφατα, μεγάλοι διανοούμενοι, όπως ο Ντεριντά, ο Μπουρντιέ, η Τόνι Μόρισον και ο Σάλμαν Ρούσντι, ίδρυσαν στο Στρασβούργο ένα νέο δίκτυο «πόλεων ασύλου» το 1994. Αφορούσε κυνηγημένους από την εξουσία διανοουμένους, ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Η έγνοια αυτή είχε να κάνει με τις διώξεις καλλιτεχνών και συγγραφέων από το ισλαμικό καθεστώς που μόλις είχε επιβληθεί στην Αλγερία.
Σύντομα μεγαλοπόλεις, όπως η Βαρκελώνη, το Αμβούργο και το Λίβερπουλ, προστέθηκαν στην πρωτοβουλία. Ετσι δημιουργήθηκε ένα δίκτυο πόλεων υποδοχής και φιλοξενίας των κατατρεγμένων διανοουμένων. Σήμερα υπάρχει μια διεθνής οργάνωση των πόλεων αυτών. Αλλά οι πρωτοβουλίες τους έχουν ατονήσει και σκοπός τους παραμένει αποκλειστικά η προστασία ανθρώπων της τέχνης. 
Αυτή την ιδέα πρέπει να καλλιεργήσουμε και να «ανοίξουμε» ώστε να συμπεριλάβει τους κυνηγημένους της εποχής μας, ανεξαρτήτως ιδιότητας, μορφωτικού επιπέδου, κοινωνικής τάξης. Πρέπει λοιπόν να πάρουμε πρωτοβουλίες για να δημιουργήσουμε ένα νέο δίκτυο ευρωπαϊκών πόλεων ασύλου, που θα υποδεχτούν έναν αριθμό προσφύγων ανά πόλη και θα τους δώσουν στέγη, τροφή και πρόνοια για τις βασικές τους ανάγκες.
Η πόλη-άσυλο έχει λοιπόν ιστορική και υλική σημασία. Φέρνει ξανά στο προσκήνιο την αρχαία παράδοση της πόλης-καταφυγίου και απομακρύνεται από τους υπολογισμούς του raison d’ État, μόνιμη πηγή έντασης με τοπικές κοινωνίες.
Η πόλη-άσυλο αναγνωρίζει ότι η εγκατάσταση και αφομοίωση των ξένων γίνεται κυρίως στον αστικό ιστό, εκεί όπου η ανωνυμία και η προστασία της ιδιωτικότητας επιτρέπουν στους τραυματισμένους πρόσφυγες να αποκτήσουν σταδιακά τα απαραίτητα εφόδια για μια ζωή στην ξενιτιά που προορίζεται να γίνει δεύτερη πατρίδα.
Η Ευρώπη γερνάει και το συνταξιοδοτικό της σύστημα δεν είναι βιώσιμο. Πολλοί λόγοι δημιουργούν τις τεράστιες δημογραφικές ανάγκες. Πρώτον, η υπογεννητικότητα: 1,5 γέννηση για κάθε Ευρωπαία σε ηλικία τεκνοποίησης και 1,3 για τις Ελληνίδες - ενώ χρειάζονται 2,1 γεννήσεις για την αναπαραγωγή του πληθυσμού. Δεύτερον, η μεγάλη αύξηση του προσδόκιμου ηλικίας.
Τρίτον, η μείωση της σχέσης μεταξύ εργαζομένων των οποίων οι εισφορές πληρώνουν συντάξεις και πρόνοια και του μη εργαζόμενου πληθυσμού. Η Ε.Ε. προβλέπει ότι η Ευρώπη χρειάζεται γύρω στα 60 εκατομμύρια νέους μετανάστες τα επόμενα 30 χρόνια για να διατηρήσει τον ενεργό πληθυσμό της.
Η Ανγκελα Μέρκελ το κατάλαβε και χωρίς μεγαλοστομίες δέχεται τα δύο εκατομμύρια νέους εργαζομένους που οι ειδικοί λένε ότι χρειάζεται η Γερμανία. Χωρίς νέους μετανάστες ο ελληνικός πληθυσμός θα μειωθεί στα επτά εκατομμύρια το 2050.
Εχουμε λοιπόν ανάγκη νέου αίματος και νέων ιδεών. Οι πρόσφυγες που χτυπούν την πόρτα της Ευρώπης είναι μορφωμένοι, δυναμικοί – και μόνο τέτοιοι μπορούν να είναι άνθρωποι που επιμένουν με τρικυμίες, καταιγίδες και στερήσεις στον δρόμο για το Αργος της φαντασίας τους. Η απώθηση, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός εκτός από ανηθικότητα δείχνουν μικρόνοια και άγνοια της δύσκολης κατάστασης.
Οι σύγχρονοι ικέτες πρέπει να φιλοξενηθούν λοιπόν όπως αρμόζει σε ανθρώπους που δραπετεύουν από την καταπίεση, τον θάνατο και τους βομβαρδισμούς και είναι έτοιμοι να αγωνιστούν για να φτιάξουν μια νέα ζωή ποτίζοντας με τον ιδρώτα τους τους δρόμους της πόλης.
Πρέπει οι πόλεις της Ευρώπης και της Ελλάδας να γίνουν καταφύγια και χώροι εγκατάστασης των νέων Δαναΐδων. Η φιλοξενία δεν πρέπει να σημαίνει φροντίδα για προσωρινή διαμονή, αλλά να προβλέπει ένταξη, συνύπαρξη και αφομοίωση, όπως ορίζουν οι αξίες της αλληλεγγύης και η πραγματικότητα της δημογραφικής παρακμής.
Καλούμε λοιπόν δημάρχους και δημοτικά συμβούλια πόλεων που γνώρισαν στο παρελθόν και ζουν και σήμερα το δράμα της προσφυγιάς και της ικεσίας να συμμετάσχουν σε πρωτοβουλία υποδοχής των νέων ικέτιδων. Η Λέσβος, η Κως, το Πέραμα, η Νέα Σμύρνη, ο Πειραιάς, η Κοζάνη, η Καβάλα μπορούν να πάρουν πρωτοβουλίες και να καλέσουν τις πόλεις της Ευρώπης σε μια νέα Διεθνή Πόλεων Ασύλου εισάγοντας τον σύγχρονο δήμο στην παράδοση του Αργους.
Το θέμα δεν είναι μόνο ανθρωπιστικό, φιλανθρωπία ή αλληλεγγύη. Το άσυλο αποτελεί το θεμέλιο κάθε μορφής ηθικής, θρησκευτικής, δεοντολογικής ή ωφελιμιστικής. Το πρόσωπο του άλλου που υποφέρει βρίσκεται πίσω από την ταυτότητα καθενός μας.
Αλλά γι’ αυτό, στο επόμενο.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών