της Βένα Γεωργακοπούλου
Μιλάει σαν Μεσογειακός, γεμάτος συναίσθημα, υπερβολές, ατέλειωτες ιστορίες. Ο 51χρονος Ράινερ Ες είναι, όμως, ένας Γερμανός που γυρνάει τον κόσμο κηρύσσοντας τον πόλεμο σε κάθε είδους ακροδεξιές ιδέες και πρακτικές. Ενας θαυμαστός ακτιβιστής με όνομα βαρύ από αίμα. Είναι εγγονός του διαβόητου Ρούντολφ Ες, διοικητή του Αουσβιτς, υπεύθυνου για εκατομμύρια θανάτους. Καταδικάστηκε σε θάνατο στη δίκη της Νυρεμβέργης και απαγχονίστηκε (1947).
Ο Ράινερ Ες έρχεται στην Αθήνα για να συμμετάσχει στις δράσεις που συνοδεύουν την παράσταση των αγαπημένων του ελληνικού κοινού Rimini Protokoll «Adolf Hitler: Ο Αγών μου» (21-24 Απριλίου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών).
Η γερμανική κολεκτίβα, πάλι με τη μορφή του θεατρικού ντοκιμαντέρ, ασχολείται με το πιο καταραμένο μπεστ σέλερ του 20ού αιώνα, το δίτομο πόνημα του Χίτλερ, αυτοβιογραφία και πολιτικό μανιφέστο μαζί του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού. Ο Ράινερ Ες την Παρασκευή 22 Απριλίου, στις 6 μ.μ., στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, θα συζητήσει με τον ιστορικό Τάσο Σακελλαρόπουλο.
Εχει πολλά να μας πει. Και δεν είναι καθόλου «κίτρινο» να παραδεχτούμε πως η προσωπική του ιστορία είναι πιο συναρπαστική από τον αντιφασιστικό του λόγο. Γιατί, έπειτα από μια τραυματική παιδική ηλικία μέσα στα ψέματα και την καταπίεση από τον ναζί πατέρα του Χανς Γιούργκεν Ες, που είχε ζήσει αμέριμνα χρόνια στο Αουσβιτς, κατάφερε να επαναστατήσει. Εκοψε κάθε δεσμό με την οικογένειά του (εκτός από τη μητέρα του) και εντάχθηκε στο δημοκρατικό αντιφασιστικό κίνημα.
• Τι είδους ανατροφή είχατε; Ησασταν, ας πούμε, ένας μικρός ναζί;
Mετά το 1946 κάθε παιδάκι στη Γερμανία ήταν ένας μικρός σοσιαλδημοκράτης. Πώς να το εξηγήσω; Οι άνθρωποι ήταν πολύ φοβισμένοι, έτρεμαν στην ιδέα ότι είναι ίσως φακελωμένοι ως συνεργάτες των ναζί. Οσο για το δικό μου σπίτι, η ιστορία του παππού μου ήταν μυστικό στην οικογένειά μου, αλλά και σε ολόκληρη τη Γερμανία. Το 1965, που γεννήθηκα, κανείς δεν μιλούσε για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• Η συζήτηση για το Ολοκαύτωμα και η προσπάθεια να δημιουργηθεί αντιρατσιστικό ήθος πότε, δηλαδή, ξεκίνησαν;
Στη δεκαετία του ’70. Επρεπε να γίνει πρώτα ο Μάης του ‘68, να εμφανιστεί η RAF και γενικά η τρομοκρατία για να αρχίσουμε να θέτουμε ερωτήματα για το παρελθόν μας. Μέχρι τότε, να φανταστείτε, στα σχολεία η Ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν μόνο, όπως λέγαμε, «Χίτλερ, Χίμλερ, Γκέμπελς, Γκέρινγκ». Μέχρις εκεί. Το Αουσβιτς και το Νταχάου ήταν άγνωστες λέξεις.
• Πότε αρχίσατε να υποψιάζεστε ότι κάτι τρέχει με την οικογένειά σας;
Η πρώτη ένδειξη είχε να κάνει με τους Εβραίους. Ημουν γύρω στα δέκα και είχα έναν πολύ καλό φίλο, γειτονόπουλο, που περνούσαμε όλη τη μέρα μαζί. Ακόμα έχουμε γερή σχέση, ποτέ δεν χάσαμε την επαφή μας στη διάρκεια των χρόνων. Ηταν, όμως, Εβραίος, οι παππούδες του επιζώντες του Αουσβιτς. Σε εκείνη την ηλικία κανένα παιδί δεν ενδιαφέρεται για θρησκείες και τι είχε γίνει στον πόλεμο. Το μυαλό μας το είχαμε στο παιχνίδι.
Η οικογένειά του με καλοδεχόταν σπίτι του, κι ας ήξερε ποιος ήταν ο παππούς μου, δεν μετέθετε την ευθύνη σε μένα. Κάποτε ο πατέρας του με ρώτησε αν θα ήθελα να γιορτάσω μαζί τους το Πάσχα τους. «Πολύ ενδιαφέρον», απάντησα και πήγα να ρωτήσω τον πατέρα μου. Πήδηξε αμέσως από την καρέκλα του, μου έδωσε ένα δυνατό χαστούκι, σχεδόν μου έσπασε τη μύτη, και με πήγε σηκωτό να με κλειδώσει στο δωμάτιό μου.
Στεκόμουν με τη μύτη μου να τρέχει αίμα και πάσχιζα να καταλάβω τι λάθος είχα κάνει. Το βράδυ μπήκε στο δωμάτιο κραδαίνοντας τη βαριά δερμάτινη ζώνη του και μου είπε: «Με αυτά τα σκουπίδια τους Εβραίους δεν θα ξαναπαίξεις και δεν θα ξαναμιλήσεις. Σ’ το απαγορεύω». Το επόμενο πρωί είδα στην πόρτα του κήπου μια πινακίδα που ο πατέρας μου είχε τοποθετήσει το βράδυ. «Εδώ οι Εβραίοι δεν επιτρέπονται». Εξακολουθούσα να μην καταλαβαίνω τίποτα, δεν είχα και στοιχεία να βασιστώ.
• Η ζωή σας, δηλαδή, συνεχιζόταν κανονικά;
Απολύτως. Κάποια στιγμή, όπως άλλωστε όλα τα παιδιά των ναζί, πήγα σε χριστιανικό οικοτροφείο αρρένων. Εκεί είχα μία ακόμα σκληρή εμπειρία. Σε ηλικία 11-12 χρόνων, μαζί με τους συγκατοίκους μου στο δωμάτιο, στη διάρκεια του Σαββατοκύριακου κλέψαμε φαγητό από την κουζίνα. Μας έπιασαν και η τιμωρία μας ήταν να δουλέψουμε για δυο-τρεις εβδομάδες στον κήπο, δίπλα στον κηπουρό, που μας έδινε ό,τι σκληρή δουλειά είχε, μάζεμα σκουπιδιών, ξεχορτάριασμα, σκάλισμα κ.λπ.
Αυτό που δεν ήξερα ήταν ότι ο κηπουρός ήταν Εβραίος, επιζών του Αουσβιτς και ότι μάλιστα είχε δουλέψει κάτω από άθλιες συνθήκες στον κήπο του παππού μου. Υπάρχει ακόμα, τεράστιος, πάνω από τέσσερα στρέμματα, με θερμοκήπια και στάβλους. Οταν πήρε τον κατάλογο των τιμωρημένων και είδε το όνομά μου τηλεφώνησε αμέσως στη γραμματεία του διευθυντή.
"Μήπως ο πατέρας του μικρού Ες λέγεται Χανς Γιούργκεν;», ρώτησε. Και όταν βεβαιώθηκε ότι ήμουν μέλος αυτής της κακούργας, εγκληματικής οικογένειας, αποφάσισε να με ταλαιπωρήσει. Με χτυπούσε, με διέταζε και ενώ η τιμωρία των φίλων μου τελείωσε, εμένα με κράτησε πάνω από τρεις μήνες.
Εκανα κάποια αρχή. Με βοήθησε ένας δάσκαλός μου, στον οποίο κατέφυγαν απορημένοι οι άλλοι τιμωρημένοι, «ο Ράινερ έχει πρόβλημα, εμείς τελειώσαμε κι αυτός ακόμα δουλεύει, μπορείτε να δείτε τι γίνεται;».
Κι αυτός, που δίδασκε γερμανική ιστορία και ήξερε πολύ καλά ποια ήταν η οικογένειά μου, κατήγγειλε την αντιμετώπισή μου στον διευθυντή. Ο κηπουρός ισχυρίστηκε ότι «ο μικρός Ες δεν ήταν υπάκουος και ερχόταν αργοπορημένος». Είχε, δηλαδή, την ίδια ακριβώς απάνθρωπη συμπεριφορά με τους παππούδες μου απέναντι στους δικούς τους κηπουρούς.
• Σας ακούω θυμωμένο μαζί του. Γιατί δεν σκέφτεστε τι είχε τραβήξει ο Εβραίος κηπουρός στο Αουσβιτς;
Μα ήμουν κι εγώ, όπως κι αυτός, εντελώς αθώος και επιπλέον δεν ήξερα τίποτα για το Αουσβιτς... Δυο βδομάδες αργότερα ο ίδιος καθηγητής μού είπε: «Θέλεις να ’ρθεις μαζί μου σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης; Θα βρεις μερικές από τις απαντήσεις που ψάχνεις». Με πήγε στο Νταχάου.
Και τότε είδα για πρώτη φορά γραμμένο το όνομα του παππού μου σε μια πινακίδα που έλεγε: «Ο Ρούντολφ Ες ξεκίνησε εδώ την καριέρα του και στη συνέχεια έγινε ο διοικητής του μεγαλύτερου στρατοπέδου μαζικής εξολόθρευσης του 20ού αιώνα».
Επαθα σοκ και με την προτροπή του καθηγητή μου («έχεις δικαίωμα να μάθεις»), τηλεφώνησα στον πατέρα μου και τον ρώτησα.
Και αυτός μού είπε: «Παιδί μου, ήταν μάλλον ορθογραφικό λάθος. Θα εννοούσαν τον Ρούντολφ Ες (Hess), τον υπαρχηγό του Χίτλερ. Το δικό μας επίθετο γράφεται Hoss». Δεν είχα άλλη διέξοδο, όπως κάθε παιδί σ’ αυτή την ηλικία εμπιστεύτηκα τον πατέρα μου.
• Πότε κάνατε την επανάστασή σας απέναντι στην οικογένειά σας;
Οταν τελείωσα το σχολείο και άρχισα να εκπαιδεύομαι ως σεφ. Ενα Σαββατοκύριακο, που επέστρεψα σπίτι, ανακάλυψα στη βιβλιοθήκη, που κάλυπτε όλους τους τοίχους της σκάλας (η μητέρα μου αγαπούσε να διαβάζει) δύο βιβλία: «Ο διοικητής του Αουσβιτς», τα απομνημονεύματα, δηλαδή, του παππού μου, κι ένα άλλο που λεγόταν «People at Auschwitz». Θεέ μου, σκέφτηκα, πάλι το ίδιο μπέρδεμα μεταξύ Hess και Hoss.
Οταν πήγα να τα πάρω από το ράφι ο πατέρας μου όρμησε, με χτύπησε στο κεφάλι, «αυτά τα βιβλία δεν είναι για σένα», μου είπε, και τα πήρε στο γραφείο του, που ήταν για όλους άβατο. «Γιατί δεν μπορώ να τα διαβάσω;», ρώτησα τη μητέρα μου. Ηταν η πρώτη φορά που τολμούσα ένα «γιατί;».
Κι αυτή, επίσης για πρώτη φορά, μου είπε: «Υπάρχει ένα μυστικό στην οικογένειά μας, τώρα που ο πατέρας σου θα λείψει μερικές μέρες στη Σουηδία για δουλειές, θα σε αφήσω να τα διαβάσεις».
Θυμάμαι πόσο φοβισμένος ήμουν μέχρι να τα πάρω στα χέρια μου, εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν κινητά, έπρεπε να είμαι βέβαιος ότι είχε μπει στο αεροπλάνο και δεν υπήρχε περίπτωση να γυρίσει ξαφνικά. Τα διάβασα μονορούφι, μάζεψα όλα τα πράγματά μου και έφυγα από το σπίτι. Δεν επέστρεψα ποτέ.
• Μεγάλη απόφαση για έναν 17χρονο να φύγει από το σπίτι του.
Το μόνο που με ενδιέφερε ήταν να ξεφύγω από το... Δ’ Ράιχ και τους ναζί συγγενείς μου. Ο σεφ στον οποίο εκπαιδευόμουν, είχε μεγαλώσει σε ορφανοτροφείο την περίοδο του πολέμου, ήταν απόλυτα ενημερωμένος για όλα και προοδευτικός.
Μου έδωσε άσυλο, στέγη, έγινε ο μέντοράς μου, αυτός με έκανε ό,τι είμαι σήμερα. Δεν θα λεγα, όμως, ότι πέρασα εύκολα.
Οταν έφυγα από το σπίτι μου άρχισα να πίνω υπερβολικά, να παίρνω ναρκωτικά. Εγινα και πατέρας στα 17 μου, ήμουν ανήλικος και ο πατέρας μου δεν έδινε την άδειά του να παντρευτώ, έλεγε το παιδί μου «ένα μπασταρδάκι, που ποτέ δεν θα χρησιμοποιήσει το όνομα των Ες».
Από όλο αυτό το χάος με έβγαλε ο μέντοράς μου. «Δεν είναι αυτή η λύση», μου είπε, «χρειάζεσαι καθαρό μυαλό για να συνεχίσεις». Μου έδωσε και κατεύθυνση ζωής. «Αυτό το κομμάτι της Ιστορίας δεν πρέπει να ξεχαστεί», μου είπε, «κάνε ό,τι μπορείς για να μην ξανασυμβεί».
• Ο ακτιβισμός σας είναι κι ένα είδος εξιλέωσης;
Οποιος έχει μιλήσει έστω και μία φορά στη ζωή του με επιζώντα του Αουσβιτς δεν έχει άλλο δρόμο. Πρέπει να πάρει θέση, να αγωνιστεί. Οσο πιο μέσα έμπαινα στην ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τόσο πιο πολύ παθιαζόμουν.
Κι ας ήταν δύσκολα τα πράγματα όταν ξεκίνησα την έρευνά μου. Τότε δεν υπήρχε ίντερνετ, πήγαινα σε αρχεία και βιβλιοθήκες και όταν έδινα την ταυτότητά μου συχνά άκουγα, «δεν έχουμε τίποτα για σας».
• Το νέο ακροδεξιό κόμμα στη Γερμανία, το AfD, θα έχει διάρκεια ή είναι η άνοδός του μια αντίδραση στην εισροή προσφύγων;
Βεβαίως θα διαρκέσει. Στο AfD παριστάνουν τους ήρεμους, καθωσπρέπει, πολιτισμένους, ενώ η αλήθεια είναι ότι τα συνθήματα και η πολιτική τους σκέψη είναι ίδια με των νεοναζιστών. Αυτοί δεν είπαν ότι είναι απολύτως λογικό να πυροβολούμε τους πρόσφυγες στα σύνορα;
Πώς γίνεται να ακούγονται τέτοια πράγματα στην εποχή μας ή να υψώνονται φράχτες; Εντάξει, ας είμαστε ειλικρινείς, οι άνθρωποι που θέλουν να έρθουν στη Γερμανία δεν είναι όλοι πρόσφυγες. Υπάρχουν ανάμεσά τους και εγκληματίες που εκμεταλλεύονται την κατάσταση.
Ομως, οι πρόσφυγες από τη Συρία πληρώνουν τις συνέπειες των δικών μας πράξεων, είναι προϊόν της δικής μας πολιτικής για τη χώρα τους.
• Πιστεύετε ότι η μόνη λύση ήταν η πολιτική της Μέρκελ για ανοιχτά σύνορα;
Φυσικά. Τη στήριζα με πάθος. Οι Γερμανοί ξεχνάμε εύκολα. Τι θα γινόμασταν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αν δεν είχαμε τους Αμερικανούς και τους Αγγλους να μας βοηθήσουν να σταθούμε στα πόδια μας; Η βοήθεια στους πρόσφυγες από τη Συρία θα έπρεπε να είναι μια αυθόρμητη ανθρώπινη αντίδραση.
Δεν σημαίνει ότι θα ζήσουν για πάντα στη χώρα μας, μίλησα σε πολλούς που ήρθαν στην περιοχή μου, στη Νότια Γερμανία και μου είπαν: «Τι να κάναμε σε μια χώρα όπου δεν είχαμε ζωή, πεθαίναμε της πείνας και εμφανίστηκαν κι αυτοί οι ηλίθιοι του ISIS και άρχισαν να μας σκοτώνουν;
Δεν πιστεύουμε στη θρησκεία τους, είναι λάθος». Βρίσκω, άλλωστε, τρομερές ομοιότητες μεταξύ της άποψης για την Αρία φυλή των ναζί και της ιδεολογίας του ISIS. Ενας λόγος παραπάνω για να βοηθήσουμε τους πρόσφυγες.
• Στην Ελλάδα, ξέρετε, οι πρόσφυγες ζουν ακόμα σε άθλιες συνθήκες και ονειρεύονται πάντα να φύγουν για άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ναι, αλλά εσείς τουλάχιστον τους φέρεστε ανθρώπινα σε αντίθεση με τους Ούγγρους, τους Σέρβους, τους Κροάτες. Αυτοί κι αν έπρεπε να καταλαβαίνουν καλύτερα τους πρόσφυγες, δεν πάει πολύς καιρός που έζησαν έναν φρικτό πόλεμο.
Η πολιτική των κλειστών συνόρων δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα. Οι πρόσφυγες αρχίζουν να χάνουν τον έλεγχο των πράξεών τους, συγκρούονται μεταξύ τους, δημιουργούν εντάσεις στη χώρα που τους φιλοξενεί, αρνούνται να ακολουθήσουν οδηγίες και υποδείξεις.
Και από την άλλη, έχεις τον Ερντογάν, που οδηγεί σε φυλακές όσους επαναπροωθούνται στην Τουρκία, ανθρώπους αθώους, που δεν έχουν κάνει κανένα κακό στη ζωή τους. Και χρησιμοποιεί το προσφυγικό ως μια ευκαιρία να πιέσει τη Μέρκελ και την Ε.Ε., «κάντε μας πλήρες μέλος στην Ε.Ε. και θα τα βρούμε».
• Τι θα μας πείτε στην ομιλία σας στην Αθήνα;
Θα μιλήσω για το παρελθόν, αλλά και για το παρόν, στο οποίο οι παλιές ιδέες εμφανίζονται με πολύ μεγαλύτερη δύναμη από όση ποτέ περιμέναμε. Οταν προειδοποιούσα εδώ και χρόνια την Ε.Ε. ότι οι ακροδεξιές ιδέες θα ξανανθίσουν, όλοι μου έλεγαν: «Μα, κύριε Ες, μια μειοψηφία είναι μόνο».
Και τώρα η Λεπέν, το UKIP, το AfD και το NPD στη Γερμανία, αλλά και άλλα κόμματα σε Δανία, Νορβηγία και η δική σας Χρυσή Αυγή έχουν 172 θέσεις στις 761 του Ευρωκοινοβουλίου. Τι θα γίνει αν αποκτήσουν τις μισές έδρες στις επόμενες εκλογές; Θα τους λέμε ακόμα μειοψηφία; Οι δικοί σας τόλμησαν να δείξουν την Ανγκελα Μέρκελ με στολή ναζί. Σοκαρίστηκα όταν είδα τη φωτογραφία, αηδιαστική ήταν.
• Τη σύνδεση Μέρκελ και ναζισμού την έκαναν και αριστεροί στην Ελλάδα.
Το ξέρω. Αν θέλετε, λοιπόν, τη γνώμη μου για τον Τσίπρα, πιστεύω ότι είναι ένας πραγματικά καλός πρωθυπουργός. Νομίζω ότι έχει την ευκαιρία να αντιμετωπίσει τρομερά προβλήματα, όπως τη διαφθορά. Δεν είναι και εύκολη δουλειά. Αλλά η σκέψη του, κυρίως όσα «ψέλνει» στην Ευρωπαϊκή Ενωση, και η στάση του στο προσφυγικό μού αρέσουν πολύ. Υποστηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, κάτι που οι Ευρωπαίοι ξεχνάνε.
Πηγή:
Εφημερίδα των Συντακτών
