Η Χάρτα των Βαλκανίων

Νιώθω τυχερός που έχω επισκεφθεί τις περισσότερες χώρες των Βαλκανίων. Από τα περάσματά μου σε πόλεις και χωριά αισθάνθηκα από τους ντόπιους την ίδια αγάπη που έχουμε κι εμείς για τον τόπο μας, τα έθιμά μας και την ιστορία μας. Παράλληλα απόλαυσα την ίδια ζεστασιά και φιλοξενία και πουθενά δεν ένιωσα πως κινδυνεύω. Κι όμως η όμορφη αυτή αίσθηση τραμπαλίζεται επικίνδυνα σε ένα τεντωμένο σχοινί, έχοντας από κάτω της το χάος του εθνικισμού. Ενός εθνικισμού που εξακολουθεί να θρέφεται από «Μεγάλες Ιδέες».
Οι χώρες των Βαλκανίων, δημιουργήματα των Μεγάλων Δυνάμεων που είχαν σκοπό τον διαμελισμό της Οθωμανικής κι αργότερα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, γεννήθηκαν έχοντας ήδη μέσα τους το καρκίνωμα του μεγαλοϊδεατισμού. Ως τότε οι λαοί των Βαλκανίων συνυπήρχαν αρμονικά κάτω από την κυριαρχία των Οθωμανών. Βρίσκουμε Έλληνες σε όλες τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και Σλάβους μέχρι την Πελοπόννησο. Η ειρηνική συνύπαρξη λαών και θρησκειών έχει γραφτεί σε αρκετά βιβλία αρχών του περασμένου αιώνα ενώ μέχρι σήμερα παραμένουν έντονα τα απομεινάρια της σε μέρη που υπήρξαν σταυροδρόμι πολυπολιτισμικότητας όπως το Σαράγεβο και το Μόσταρ.
Κι όμως η δημιουργία των τεχνητών κρατών εξαφάνισε αυτό το ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτισμικό μοντέλο. Χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, εκκλησίες λεηλατήθηκαν, τζαμιά πυρπολήθηκαν, πόλεις βομβαρδίστηκαν, ολόκληρα μνημεία ισοπεδώθηκαν και άσβεστα μίση δηλητηρίασαν για πάντα τους λαούς. Το όραμα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου που οραματιζόταν ένα ενιαίο βαλκανικό κράτος έσβησε μια για πάντα.
Έκτοτε επικράτησαν οι Μεγάλες Ιδέες κι οι αλυτρωτισμοί. Ο Γιουγκοσλαβικός πόλεμος προκλήθηκε από Κροατία και Σερβία που επιθυμούσαν την ύπαρξη των μεγάλων τους κρατών μετά τον θάνατο του Τίτο. Οι Ρουμάνοι με τους Ούγγρους τσακώνονται για εδαφικές διαφορές κι εθνικές μειονότητες. Οι Σκοπιανοί αναζητούν μία εθνική ταυτότητα έχοντας να αντιμετωπίσουν τις επεκτατικές βλέψεις Αλβανών και Βουλγάρων. Στους Αλβανούς έχει ανοίξει η όρεξη για την Μεγάλη Αλβανία μετά την ίδρυση του Κοσσυφοπεδίου και την εθνική κρίση των Σκοπίων ενώ η Ελλάδα ζει με την αίσθηση του αδικημένου και με το όνειρο της επιστροφής στις λησμονημένες πατρίδες.
Δυστυχώς οι Μεγάλες Ιδέες φέρνουν Μεγάλες Διχόνοιες και Μεγάλο Πόνο. Μετά από κάθε καταστροφή ή μη αναστρέψιμη απόφαση ρίσκου, συλλογιέμαι το όραμα του Ρήγα Φεραίου και φέρνω στο μυαλό μου έναν ουτοπικό βαλκανικό παράδεισο.
Σίγουρα αρκετοί θα χαρακτηρίσουν τη σκέψη μου αυτή αλαφροΐσκιωτη κι εξωπραγματική. Πολύ πιθανόν. Όμως θα με ικανοποιούσε βαθύτατα η σκέψη πως κάποιοι ίσως προβληματιστούν. Κι όσοι καταφέρουν να πιάσουν έστω για λίγο το όραμα του Ρήγα Φεραίου, θα καταλάβουν πόσο αυθαίρετη είναι η χάραξη των συνόρων. Ένα κατασκεύασμα που εγκλωβίζει τους ανθρώπους, την ελευθερία τους και τις ιδέες τους. Ένα εμπόδιο που χωρίζει τους λαούς.

Πρώτη δημοσίευση: aplotaria.gr