Προμηθέας 2.0 – ομαδική έκθεση

Στις 2 Οκτωβρίου ανοίγει η Έκθεση Προμηθέας 2.0, η οποία εντάσσεται στο Καλλιτεχνικό και Ερευνητικό Πρόγραμμα Tragedy 2.0 Athens 2018 κι αποτελεί μέρος των δράσεων του Θεσμού «Αρχαίο Δράμα: Διεπιστημονικές και Δια-καλλιτεχνικές Προσεγγίσεις» που επιχειρεί «παράδοξες» συνέργειες τεχνών και επιστήμης, στοχεύοντας να ενδυναμώσει και να εμπλουτίσει την σύγχρονη πρόσληψη του Αρχαίου Δράματος, μέσα από τις εικαστικές και παραστατικές τέχνες στον 21ο αιώνα.
Η φετινή διοργάνωση, στο πλαίσιο της Πράξης «Καθιέρωση και Προβολή Διεθνών Θεσμών Σύγχρονου Πολιτισμού στην Αττική» που σχεδίασε και υλοποιεί το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, έχει ως τίτλο «Αρχαίο Δράμα και Ψηφιακή Εποχή».
Θα συμμετάσχουν 35 καλλιτέχνες, οι οποίοι προσπαθούν να προσεγγίσουν ερωτήματα και προβληματισμούς, όπως τι συμβαίνει όταν ο ποιητικός λόγος συναντιέται με τον ψηφιακό, αν θεωρείται απελευθέρωση ή περιορισμός η ανάπτυξη της τεχνο-επιστήμης, στο κατά πόσον η επιτάχυνση της διάχυσης της πληροφορίας συμβάλει στην καλύτερη επικοινωνία και την αλληλοκατανόηση αλλά και στο πώς προσφέρεται η γνώση και το φως.
Το κυριότερο όμως ερώτημα είναι αν υπάρχει ο Προμηθέας του σήμερα, αν είναι «Δεσμώτης» κι από ποιον.
Είχα την τιμή να συνομιλήσω με τους παρακάτω καλλιτέχνες που παίρνουν μέρος στην έκθεση. Ακολουθούν οι ενδιαφέρουσες απαντήσεις τους συνοδευόμενες με τα έργα τους που συμμετέχουν στην έκθεση.

Μάρκος Μπλάτσιος - Monster of Grace

Ο Μάρκος Μπλάτσιος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1981. Σπούδασε στην Α.Σ.Κ.Τ. Αθήνας από όπου και αποφοίτησε με «Άριστα» το 2008. Παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση ζωγραφικής με τίτλο “Key” τον Ιανουάριο του 2015 στη Gallery Genesis, όπου παρουσιάζει τον Ιανουάριο του 2018 τη δεύτερη ατομική του έκθεση με τίτλο “While”. Έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις σε gallery της Αθήνας. Ζει και εργάζεται στην Αρτέμιδα Αττικής.

1) Παρατηρώντας την ιστορία της ανθρωπότητας, διαπιστώνουμε πως συνήθως υπερισχύει η αυτοκαταστροφική φύση του ανθρώπου. Παρ’ όλο που βιώνει τις συνέπειες των πράξεών του, επαναλαμβάνει παρόμοια λάθη. Τι εξήγηση δίνεται πάνω σ’ αυτό το ζήτημα;

Αν το δούμε αρχικά και σε ατομικό επίπεδο θα διαπιστώσουμε ότι ο καθένας μας έπειτα από ένα προσωπικό επίτευγμα αισθάνεται την ανάγκη να επιβραβεύσει τον εαυτό του συχνά με κάτι μη ωφέλιμο για τον ίδιο ή ακόμα και τους γύρω του. Για κάποιο λόγο αντισταθμίζει τον κόπο και το χρόνο του με κάποια απόλαυση που δεν είναι πάντα αθώα. Παράλληλα πρέπει να παρατηρήσουμε την χρήση που κάνει ο άνθρωπος ατομικά αλλά και συλλογικά μιας επινόησης ή ενός εργαλείου μόλις διαπιστώσει την δύναμη που του δίνει. Αν συνδυάσουμε τα παραπάνω ίσως οδηγηθούμε σε μία εξήγηση του κύκλου ακμής και παρακμής. 

2) Μ τα σημερινά δεδομένα που έχετε για τη σύγχρονη κοινωνία, ποια πλευρά πιστεύετε πως θα νικήσει; Η χρυσή ή η σιδερένια;

Όπως προανέφερα, ο άνθρωπος θέτει τον εαυτό του σε έναν αέναο κύκλο ακμής και παρακμής. Σήμερα νομίζω βρισκόμαστε σε παρακμή που θυμίζει, αναλογικά προφανώς, τον Μεσαίωνα. Τότε ο ανθρώπινος πολιτισμός αναγεννήθηκε από μικρές εστίες φωτιάς, που επιβίωσαν στο μακρόχρονο σκοτάδι, σήμερα οι εστίες είναι πολύ περισσότερες χωρίς να σημαίνει, ότι όλες οδηγούν σε αναγέννηση. Η μάχη συνεχίζεται και προς το παρόν μοιάζει να κερδίζει η σιδερένια μας πλευρά. 

3) Είναι απαραίτητη η παρουσία ενός νέου Προμηθέα σήμερα; Ποιο πιστεύετε πως θα ήταν το νέο αγαθό που θα πρόσφερε στην ανθρωπότητα;

Είναι σίγουρα απαραίτητη η παρουσία ενός Προμηθέα σήμερα και νομίζω προτιμότερο θα ήταν να μην πρόσφερε κάποιο νέο αγαθό, αντίθετα να αφαιρούσε κάποια «αγαθά». Έτσι ίσως θα απαλλασσόμασταν από τον αποπροσανατολισμό από τον οποίο πάσχουμε. Αν οι επιλογές μας γίνονταν με υγιή κριτήρια και ο χρόνος μας, εργασιακός και μη, αξιοποιούνταν με όσα και όσους πραγματικά αγαπάμε, δεν θα δεχόμασταν να παραχωρούμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας για όποιο υλικό αντάλλαγμα. Και ίσως να μην είχαμε την «ανάγκη» της αυτοκαταστροφικής απόλαυσης σε αντιστάθμιση του κόπου μας.

Νατάσα Κοτσαμπάση - Aranî 

Η Νατάσσα Κοτσάμπαση γεννήθηκε στην Αθήνα το 1969. Σπούδασε ΓραφικέςΤέχνες και στη συνέχεια Φωτογραφία, στη Σχολή Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών του Τ.Ε.Ι. Αθηνών. Από το 1993 διδάσκει Γραφιστική και Φωτογραφία σε δημόσιες και ιδιωτικές σχολές. Δίδαξε στο τμήμα Φωτογραφίας του Τ.Ε.Ι. Αθηνών το 2002- 2005. Εργάστηκε στη Διεύθυνση Δημοσιευμάτων, του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, του Υπουργείου Πολιτισμού από το 2015-2018. Συνεργάζεται με το Ελληνικό Κέντρο Φωτογραφίας HCP, όπου πραγματοποιεί σεμινάρια φωτογραφίας για εφήβους και παιδιά. Οργανώνει ομαδικά και ατομικά μαθήματα αναλογικής φωτογραφίας και σκοτεινού θαλάμου. Φωτογραφίες και κείμενα της έχουν δημοσιευτεί σε βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες εκθεσιακούς καταλόγους και διαδικτυακές σελίδες. Εχει κάνει ατομικές εκθέσεις, στο Φωτογραφικό Κέντρο Αθηνών, στο Κέντρο Δημιουγικής Φωτογραφίας ΕΝΝΕΑ, στην Ενωση Πτυχιούχων της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, στο Ελληνικό Κέντρο Φωτογραφίας, κ.α. Εχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις, στο Ιδρυμα Κακογιάννη /Αθήνα, LoosenArtGallery / Rome Italy, Φωτοσυγκυρία / Θεσσαλονίκη, Κέντρο Δημιουγικής Φωτογραφίας ΕΝΝΕΑ /Αθήνα, Διεθνής Μήνας Φωτογραφίας / Αθήνα, Μουσείο φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Kiyosato Museum of Photographic Arts, Japan κ.α. Φωτογραφίες της ανήκουν στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, του Kiyosato Museum of Photographic Arts, Japan. καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές.

1) Στην μυθολογία ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και τη πρόσφερε στους ανθρώπους. Στη σύγχρονη εποχή ποιο αγαθό πιστεύετε πως θα έφερνε στην ανθρωπότητα; Είναι απαραίτητη η παρουσία ενός νέου Προμηθέα σήμερα;

Στη σύγχρονη εποχή ο άνθρωπος έχει εξασφαλίσει όλα όσα μπορούν να συμβάλουν στην ευημερία του. Οι τέχνες, η φιλοσοφία, η επιστήμη, η τεχνολογία, η ιατρική, έχουν κατακτηθεί σε βαθμό που ο πολιτισμός να θεωρείται πως βρίσκεται στο απόγειο της ιστορίας του (και δεδομένος). Εντούτοις οι αντιθέσεις και οι ανισότητες καλά κρατούν, ιδίως στην σύγκριση των ανθρώπων μεταξύ των ανεπτυγμένων και “αναπτυσσομένων” χωρών. Αυτό που υπολείπεται είναι η ενδοσκόπηση και η στροφή στα ανθρωπιστικά ιδεώδη, που και αυτά ως δεδομένα, έχουν παραγκωνιστεί τεχνηέντως. Αλίμονο αν έχουμε ανάγκη από έναν Προμηθέα…, το αναγκαίο αγαθό είναι η Φρόνηση και η Δικαιοσύνη και κανένας Προμηθέας δεν είναι ικανός να τα προσφέρει, αν ο άνθρωπος δεν τα επαναφέρει στο προσκήνιο των προτεραιοτήτων του. 

2) Στο έργο σας παρουσιάζετε τη θετική και την αρνητική όψη της φωτιάς. Περιγράψτε μου ένα παρόμοιο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης το οποίο είναι θετικό κι αρνητικό ταυτόχρονα;

Το έργο μου έχει έναν συνδυαστικό, συνθετικό χαρακτήρα και όχι κατ’ ανάγκην αντιθετικό. Η φωτογραφία σχηματίζεται μοναδικά, από το φως αρνητική και μετασχηματίζεται απείρως, θετική. Μπορούμε να δούμε τις δύο όψεις ανεξάρτητα μα και μαζί, αλλά όχι μόνο στο έργο. Εν αρχή ην το χάος και ο λόγος, η γέννηση και το τέλος, η ψυχή και το σώμα, η ηδονή και η φρόνηση, η κίνηση και η ηρεμία, η ιδέα και η ύλη, ο χώρος και ο χρόνος, η μορφή και το περιεχόμενο, το φως και το σκοτάδι, το μηδέν και το ένα. Η το ένα ή το άλλο? και το ένα και το άλλο. Υπό αυτή την συνθήκη, το χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης είναι ο Νους.

Αγγελική Ξηροκώστα -Ego, Fear and Isolation (video art) 

Η Αγγελική Ξηροκώστα γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978. Αποφοίτησε από την Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου του Πλίμουθ της Αγγλίας και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων με ειδίκευση στις Ψηφιακές Τέχνες (Τεχνολογία και Πολιτισμός) των Πανεπιστημίων «University of the Arts London – Camberwell College of Arts» και «University of London – Goldsmiths College» του Λονδίνου. Έζησε και εργάστηκε ως εικαστικός στην Μεγάλη Βρετανία παίρνοντας μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και σε διάφορες χώρες της Ευρώπης όπως Αγγλία, Ιταλία και Αυστρία. Έχει εργαστεί ως εκπαιδευτικός τέχνης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση επίσης και σε καλλιτεχνικά εργαστήρια παραδίδοντας μαθήματα τέχνης σε παιδιά και ενήλικες. Έχει ασχοληθεί με την δημιουργία ψηφιακού σκηνικού στο θέατρο και έχει συνεργαστεί με χορογράφους, ενδυματολόγους, ηθοποιούς και σκηνοθέτες για την υλοποίηση διαφόρων έργων. Παράλληλα ασχολείται με την συγγραφή θεωρητικών κειμένων σε θέματα αισθητικής και έχει πάρει μέρος σε εκδηλώσεις που αφορούν την τέχνη. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

1) Ορθώς δηλώνετε πως ο Προμηθέας είναι η μορφή της αμφισβήτησης απέναντι στην εξουσία. Με αυτό το σκεπτικό, πιστεύετε πως σήμερα οι άνθρωποι αμφισβητούν με σοβαρό κι αποτελεσματικό τρόπο αλλά και με λογικά επιχειρήματα την κάθε μορφή εξουσίας;

Σε μία Δημοκρατική κοινωνία, όπου η αρχή θεμελίωσης είναι η ελεύθερη βούληση του κοινωνικού υποκειμένου, ο σύγχρονος άνθρωπος υποκινείται από ένα παραγωγικό πλέγμα γνώσεων, το οποίο αντί να τον οδηγεί να βασιστεί στον εαυτό του, καθοδηγεί την κρίση του και όλο του το Εγώ. 
Με άλλα λόγια ο σύγχρονος άνθρωπος νομίζει ότι τολμάει να αντιταχθεί ενάντια στην οποιαδήποτε μορφή εξουσίας. Βιώνει την αυταπάτη της ατομικότητας μέσα από μία ψευδαισθητική διαδικασία. 
Πιστεύω ότι στην σύγχρονη εποχή, η αμφισβήτηση παίρνει την μορφή του «κους κους», εγκλωβίζεται στον λόγο και παραμένει φυλακισμένη μέσα στην απραξία.

2) Πως μπορεί ο μέσος άνθρωπος να απελευθερωθεί από τον φόβο που τον κρατάει κλεισμένο στο καβούκι του και μακριά από την καθαρή γνώση;

Ο άνθρωπος πρέπει να αγαπήσει όχι μόνο την φύση του, αλλά και την φύση γύρω του. Η σκέψη και ο λόγος του να μην εξαρτώνται από την βαρύτητα των κοινωνικών προκαταλήψεων. Να αντιλαμβάνεται την πληρότητα και την απλότητα της εξωτερικής φύσης. Να μάθει να βλέπει και να ακούει την δική του εσωτερική φύση. Να αφουγκράζεται την μοναδικότητά του και τις εσωτερικές του ανάγκες. Μόνο έτσι μπορεί να απελευθερωθεί από τον φόβο και την ανασφάλεια που τον κρατούν δέσμιο του εαυτού του. 

3) Είναι απαραίτητη η παρουσία ενός νέου Προμηθέα σήμερα; Ποιο πιστεύετε πως θα ήταν το νέο αγαθό που θα πρόσφερε στην ανθρωπότητα;

Πιστεύω πως ο «νέος» Προμηθέας του σήμερα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, η εσωτερική δύναμη του ατόμου και η ανάγκη του για ελευθερία. 
Αν και η δική μου «δουλειά» σαν καλλιτέχνης είναι να παρατηρώ, δεν έχω να δώσω λύσεις. Θεωρώ πως υπάρχουν άλλοι ειδικοί που μπορούν να απαντήσουν σε ένα τέτοιο κοινωνικο – φιλοσοφικό ερώτημα. Παρ’ όλα αυτά πιστεύω σε ένα σύμπλεγμα αγαθών, το οποίο εμπεριέχει την σκέψη, την βούληση, το συναίσθημα, την λογική, την παιδεία. Ένα σύμπλεγμα, το οποίο μπορεί να ωθήσει τον άνθρωπο έξω από την απομόνωση και την αδυναμία του, μέσα από κάποιες εσωτερικές διαδικασίες.

Μιχάλης Καλλιμόπουλος - Στεκούμενος σε κολώνα

Ο Μιχάλης Γ. Καλλιμόπουλος γεννήθηκε το 1970 στην Αθήνα. Σπούδασε ζωγραφική στην Accademia di Belle Arti, Βενετία, Ιταλία (1991–1995) και γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, Αθήνα (1997–2001). Το 2007 είχε την πρώτη του ατομική έκθεση «Εγώ Κατ’ Εμέ» στην γκαλερί Νέες Μορφές, Αθήνα με έργα γλυπτικής. Το 2013 και το 2016 είχε στην γκαλερί a.antonopoulou.art την δεύτερη και τρίτη ατομική του έκθεση, «Η Εικόνα Προς τα Μέσα» και «Ένας, κανένας και χίλιοι εκατό» με έργα ζωγραφικής, σχεδίου, φωτογραφίας, αλλά κυρίως γλυπτικής. Παράλληλα με την έχνη έχει χρηματίσει ως ζωγράφος σκηνικών στο Shakespeare’s Globe Theatre στο Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο και έχει συνεργαστεί ως εικονογράφος με το Μουσείο Ακρόπολης και το Μουσείο Γουλανδρή Κυκλαδικής Τέχνης, μεταξύ άλλων. Έχει συμμετάσχει σε εκθέσεις στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, με προεξέχουσα την ομαδική «No Country for Young Men» στην Bozar, Βρυξέλλες, Βέλγιο που έγινε σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου. Το εικαστικό του έργο φιλοξενείται στην συλλογή του Δάκη Ιωάννου, του Σωτήρη Φέλιου και σε άλλες. Είναι εκπαιδευτικός της τέχνης σε ενήλικες και παιδιά από το 1998. Το 2014 δημιούργησε το πρώτο στο είδος του Εργαστήριο Οπτικού Γραμματισμού για το ευρύ κοινό με τον τίτλο "Μαθαίνω να Βλέπω".

1) Με έναν εύστοχο τρόπο συνδέσατε την τέχνη της κλασικής περιόδου με την τεχνοτροπία της ρομαντικής περιόδου. Τα αγάλματα που στέκονταν πάνω στις κολώνες είχαν σκοπό να προσφέρουν ευχαρίστηση στους θεούς (το άγαλμα προέρχεται από την λέξη αγάλλομαι). Όμως η όψη του σύγχρονου ανθρώπου που σκυμμένος βλέπει την οθόνη του κινητού του αντί να κοιτά ψηλά στα άστρα, είναι μια εικόνα που θα πρόσφερε ικανοποίηση στους θεούς;

Συμφωνώ. Κι επίσης ετυμολογικά: δοξάζω και δοξάζομαι. Όπως έκανε ο Auguste Rodin με το έργο του «Ο Βαδίζων, σε κολώνα» (1901), το οποίο θέλω να σχολιάσω φτίαχνοντας τον δικό μου στυλίτη. Δοξάζεται μια καθημερινή στιγμή. Σήμερα είναι πολύ συνηθισμένη εικόνα σε δημόσιο χώρο είναι αυτή που στέκεσαι και σκρολλάρεις στο κινητό. Επαναφέροντας την τυπολογία του αγάλματος πάνω σε κολόνα στο χριστιανικό πλαίσιο του σήμερα, κανείς δεν περιμένει να συναντήσει τους θεούς. Το θέμα θα ήταν να βρίσκαμε μιαν αναλογία του έργου, όπως σωστά το ερμηνεύετε, με το τι είναι σήμερα ο Θεός. Υπάρχει ο ορθόδοξος χριστιανικός Θεός σε μια ερημιά όπου δεν ζούνε ορθόδοξοι; Οι πάροχοι κινητής τηλεφωνίας, πάντως στοχεύουν στην «πληθυσμιακή κάλυψη» αντί της γεωγραφικής που έχει κόστος αλλά όχι ζήτηση. Η καθολικότητα, οικουμενικότητα και διαχρονικότητα στην θεολογία είναι ένα πράγμα άυλο και αναπόδεικτο. Κι όμως είναι ιδιότητες που επιτέλους βλέπουμε να έχει πραγματοποιήσει το ασύρματο διαδίκτυο 

2) Όσο πιο έξυπνη η τεχνολογία τόσο πιο αποχαυνωμένοι γίνονται οι άνθρωποι σήμερα έχοντας παράλληλα τη ψευδαίσθηση πως είναι παντοδύναμοι. Αν ερχόταν σήμερα ο Προμηθέας θα κατάφερνε να σηκώσει ξανά τα βλέμματα των ανθρώπων;

Αφήστε, το κινητό μου είναι πια πιο έξυπνο από εμένα. Μάλιστα έχει ήδη αρχίσει το δούλεμα. Όταν με αποκαλεί «χρήστη», νομίζω με λέει πρεζάκι. Ο ηλίθιος (η ηλίθια) χρωστάνε την παντοδυναμία τους στο ότι δεν γνωρίζουν την ηλιθιότητά τους. Είναι ένα είδος Σωκράτη απο την ανάποδη. Δεν οίδαν ότι ουδέν οίδαν. Μιλώντας για βλακεία δεν μιλάμε για νοητική υστέρηση φυσικά, αλλά για την κοινωνιοπάθεια, την πολιτική-πολιτισμική απραξία και αντιπνευματικότητα. Δεν πρέπει να τα χρεώνουμε στην τεχνολογία. Η τεχνολογία απλά επιτείνει την αποβλάκωση πού ήδη ανακύπτει στα καπιταλιστικά πλαίσια στα οποία εμείς οι ίδιοι επιδιώκουμε το κοντόθωρα χρήσιμο και το άμεσα κερδοφόρο. Και έτσι μεγαλώνουμε και τα παιδιά. 

3) Είναι απαραίτητη η παρουσία ενός νέου Προμηθέα σήμερα; Ποιο πιστεύετε πως θα ήταν το νέο αγαθό που θα πρόσφερε στην ανθρωπότητα; 

Το αγαθό που σήμερα θα βοηθούσε δεν είναι νέο. Πρέπει να ξαναμπεί ο άνθρωπος στο επίκεντρο της ιστορίας. Σε πολιτικό επίπεδο πρώτον, και παράλληλα να ξαναμάθουμε να διδάσκουμε τον εαυτό μας. Δεν βλέπουμε με τα μάτια αλλά με το μυαλό. Ένας οπτικά εγγράματος πολίτης είναι ένα ισχυρό ιστορικό υποκείμενο. Ελάτε στην έκθεση και παρατηρήστε ποιός και ποιά θα γελάσει με τον Στεκούμενο. 
Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, τους συνεργάτες μου στην έκθεση «Προμηθέας 2.0» Καλλιόπη Λιαδή, Νικόλ Λεβέντη, και την γκαλερί A.Antonopoulou Art με την οποία συνεργάζομαι.

Μάρθα Τσιάρα - Έμπυρος Τέχνη

Η Μάρθα Τσιαρα γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στο Εργαστήριο του Χ. Μπότσογλου. Το 1994 με υποτροφία του ΙΚΥ παρακολούθησε μαθήματα «Μνημειακής Τέχνης» στην σχολή Academie de Beaux Arts στο Βέλγιο. Το 1999 ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στα Πολυμέσα στο Πανεπιστήμιο του Westminster στο Λονδίνο. Έχει πραγματοποιήσει έξι ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα την Κύπρο και την Αυστρία και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Η δουλειά της βρίσκετε σε πολλές ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές (Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Εξωτερικών της Κύπρου κλ.) Από το 2000 εργάζεται στο ΤΕΙ Αθήνας στο τμήμα Γραφιστικής. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα επίσης ασχολείται με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων.

1) Αποδώσατε τη μορφή του δεσμώτη Προμηθέα με άυλη υπόσταση, μια επιλογή που του δίνει τη δυνατότητα να γίνεται ένα με το σύνολο. Με αυτό το σκεπτικό πιστεύετε πως όλοι κουβαλάμε μέσα μας έναν Προμηθέα ή είμαστε όλοι μαζί ως σύνολο ένας Προμηθέας;

Η άυλη μορφή του Προμηθέα στο έργο μου συμβολίζει περισσότερο την μόνιμη παρουσία του πόνου και της αγωνίας που βιώνει ο άνθρωπος που πήρε την ευθύνη. 
Με μια ευρεία έννοια όλοι κρύβουμε έναν Προμηθέα μέσα μας, απλά κάποιοι τον κρύβουμε πολύ καλά.

2) Μπορεί να υπάρξει ένας νέος Προμηθέας σε μία περίοδο όπου επικρατεί ο ατομικισμός κι η ιδιοτέλεια των ανθρωπίνων πράξεων;

Ο Προμηθέας είναι μια μορφή που θυσιάζεται για τους άλλους. Σε όλες τις εποχές υπήρχαν τέτοιες μορφές απο τον Χριστό μέχρι τον Τσε και παντα οι κοινωνίες αναδείκνυαν μια τέτοια μορφή που ένωνε το κοινό αίσθημα σε μια κατεύθυνση θυσίας, πίστης, δικαιοσυνης. Ακόμα κι όλοι οι ανώνυμοι άνθρωποι που λειτουργούν εθελοντικά και ανυστερόβουλα, ιδίως όσοι δεν επιδιώκουν την εξαργύρωση, αποτελούν μικρούς Προμηθείς. Οπότε Ναι πιστεύω πως παρά την ιδιοτέλεια που μας χαρακτηρίζει παντα υπάρχουν φωτεινοί φάροι αυτοθυσίας και μιλώντας προσωπικά τους έχω συναντήσει ανάμεσα σε ανώνυμους. 

3) Είναι απαραίτητη η παρουσία ενός νέου Προμηθέα σήμερα; Ποιο πιστεύετε πως θα ήταν το νέο αγαθό που θα πρόσφερε στην ανθρωπότητα;

Φαντάζομαι πως τα αιτήματα των ανθρώπων παντα είχαν τις βάσεις τους στην ειρήνη την υγεία και την ευτυχία. Σημερα πιό πολύ απο ποτέ, ζώντας μέσα σ’ ένα κόσμο που έχει πετύχει τεράστια επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, φαίνεται τραγικό το ότι υπάρχει γύρω μας τόση ανισότητα, αδικία, πόλεμοι, αρρώστιες, φτώχεια. Η συνεχής ενημέρωση επίσης του τη συμβαίνει στον κόσμο, δεν μπορεί να μην δημιουργεί αισθήματα φόβου για το αύριο. Πιστεύω όμως ότι κανένας Προμηθέας δεν θα μπορουσε να μας σώσει. Πρέπει να πιστέψουμε πως όλοι κρύβουμε μέσα μας ένα μικρό Προμηθέα που θα κλέψει την αλήθεια, και τη δικαιοσύνη για έναν καλύτερο κόσμο

Νίκος Γιαβρόπουλος - Προμηθέας (video art)

Ο Νίκος Γιαβρόπουλος είναι εικαστικός καλλιτέχνης με έδρα την πολύπαθη Αθηνά, στο ενεργητικό του μετράει 12 ατομικές εκθέσεις καθώς και πολλές συμμετοχές σε φεστιβάλ και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα, Αυστρία, Η.Π.Α, Σουηδία, Δανία, Ιταλία, Η.Β, Γαλλία, Ινδία, Βραζιλία, Περού, Ολλανδία, Ρωσία, Βουλγαρία... Έχει επιμεληθεί 5 ομαδικές εκθέσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Απέσπασε 2 βραβεία για καλύτερο Video Art το ένα στην Αθήνα στο φεστιβάλ Mediaterra-Φούρνος 1999 και το άλλο στο Λονδίνο στο Greek film video Festival 2013.

1) Παρουσιάζετε τον σιδηροδέσμιο Προμηθέα με καλυμμένα τα μάτια. Για ποιο λόγο προέβησαν οι δεσμώτες του σ’ αυτήν την κίνηση;

Δεν το ξέρω, η ερμηνεία του έργου πάντα ανήκει στον θεατή, αν σας είχα μπροστά μου θα σας ρωτούσα το ίδιο πράγμα... ίσως να τα έδεσε ο ίδιος για να μη βλέπει τα τηλεοπτικά παράθυρα, ίσως και οι δεσμώτες του πριν τον εκτελέσουν επειδή ενδιαφερόταν, ήταν διαφορετικός, ήθελε να βοηθήσει... ο δικός μου Προμηθέας ανήκει στην εποχή του ηλεκτρισμού! 

2) Η μυθολογία έχει συσχετίσει τον Προμηθέα με τον αετό που του έτρωγε καθημερινά τα σπλάχνα. Στο έργο σας, ως πτηνό επιλέγετε ένα κολίμπρι που εισχωρεί το ράμφος του σε ένα λουλούδι. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε τους λόγους και τον συμβολισμό αυτής της επιλογής;

Καταλαβαίνετε πόσο αστεία είναι η σύγκριση ενός μεγαλοπρεπούς αετού με ένα πτηνό σε μέγεθος εντόμου; Οι θεοί, δηλαδή η ανθρώπινη εξουσία, επιβάλουν τιμωρίες σε αυτούς που παρακούν τον "θεϊκό" νόμο, αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας οι άξιοι για την αλλαγή, αυτοί που ξεχώριζαν, αυτοί που έφεραν με ένα τρόπο την αλήθεια, το φως, εξοντώθηκαν. Η Ελληνική ίσως μυθολογία να είναι η μόνη στον κόσμο που το είπε ανοιχτά αυτό και δίδαξε στο κοινό της τον φόβο της τιμωρίας, μια τιμωρία που εκτελούσε ο αετός του Δια! Στην εποχή μας η τιμωρία διδάσκετε από τους τηλεδικαστές της κακίας ώρας, αυτοί φέρουν το βάρος της εκτέλεσης της εξουσίας, από εκεί απορρέει και η αισθητική των πολλαπλών παραθύρων της σύνθεσης του βίντεο. 

3) Είναι απαραίτητη η παρουσία ενός νέου Προμηθέα σήμερα; Ποιο πιστεύετε πως θα ήταν το νέο αγαθό που θα πρόσφερε στην ανθρωπότητα;

Ένας καλλιτέχνης τιτάνας που έφτιαξε τον άνθρωπο από πηλό είναι ο Προμηθέας, έδωσε στον άνθρωπο την γνώση και την φωτιά και τον βοήθησε να αναπτύξει πολιτισμό, στην εποχή της απομυθοποίησης, της πεποίθησης ως αξίωμα, της στρεβλής σκέψης, της άναρθρης βίας και του αποπολιτισμού που διανύουμε, η ανάγκη να γίνει ο κόσμος μας μαγικός είναι επιτακτική. Φαντασθείτε στο περιβάλλον όπου η αγριότητα, τα δολοφονικά ένστικτα και η αδιαφορία κυριαρχούν να ξεπηδήσει μια τάση να ξανά μαγέψει η ζωή μας να επιστρέψουμε στον κόσμο της φαντασίας. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο από καλλιτέχνες, επιστήμονες, φιλοσόφους και όχι από φανατισμένους ιερείς, πολιτικούς της πλάκας και αστρολόγους. Η εποχή δεν έχει ανάγκη από μια πεφωτισμένη μονάδα (όλα αυτά μας έχει δείξει η ιστορία που καταλήγουν) έχει ανάγκη να κάνει τον κόσμο μας μαγικό, πολιτισμένο, όπως του αξίζει.




Πληροφορίες 

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Πειραιώς 206, (ύψος Χαμοστέρνας), Ταύρος, Τ.Κ. 177 78, Τηλ. 210 3418550 & 210 3418579
Facebook: Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης – Michael Cacoyannis Foundation
Twitter: @MCF_MCacoyannis
Instagram: @mcf.gr | Hashtag: #MCF
Youtube: MCacoyannisF

Ημέρες και ώρες έκθεσης: 2-18 Οκτωβρίου 2018, καθημερινά (και Σαββατοκύριακα) 18:00-22:00. Η έκθεση πραγματοποιείται στα Φουαγιέ του 1ου και 2ου ορόφου και στο Viedeoroom
Εγκαίνια έκθεσης: Τρίτη 2 Οκτωβρίου, ώρα 19:30. Η έκθεση διαρκεί έως τις 18 Οκτωβρίου. 
Παρασκευή 5 Οκτωβρίου: Συμμετοχή στη Νύχτα Πολιτισμού του Athens Culture Net με δράσεις έως τις 02.00 της επομένης.

Είσοδος ελεύθερη.

Η βία αρχίζει εκεί όπου σταματάει ο λόγος

Η δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου στην Ομόνοια δε μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ακόμη συνηθισμένο περιστατικό βίας, καθώς τόσο η εξέλιξη όσο κι η εξιχνίαση του εγκλήματος κάνουν όλο και πιο εμφανή την κατάπτωση της ελληνικής κοινωνίας.
Η αλήθεια είναι πως αν δεν υπήρχε κάποιος να καταγράψει το έγκλημα, θα μαθαίναμε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι ένας ναρκομανής μπήκε σε ένα κοσμηματοπωλείο να κλέψει αλλά στη προσπάθεια του να διαφύγει σπάζοντας τη βιτρίνα τραυματίστηκε θανάσιμα. Ο κοσμηματοπώλης θα παρουσιαζόταν ως ένα ακόμη θύμα του πολύπαθου κέντρου της Αθήνας και κάποιοι μάρτυρες θα μιλούσαν για την κατάντια της Ομόνοιας και των γύρω δρόμων κάτι το οποίο θα συνοδευόταν με βίντεο και φωτογραφίες ναρκομανών και μεταναστών. Και κάπως έτσι η υπόθεση θα έκλεινε προτού ανοίξει.
Όμως το βίντεο που βγήκε στην δημοσιότητα, παρουσιάζει την πικρή αλήθεια που προσπαθεί με κάθε τρόπο η ελληνική κοινωνία να αποκρύψει. Αναφέρομαι στην επικράτηση δυο ανησυχητικών συναισθημάτων, του φόβου και του μίσους. Έπειτα η εικόνα των δυο προσώπων που βαράνε λυσσαλέα τον αδύναμο Ζακ, μαρτυρά την ηθική κατάρρευση της εγχώριας αστικής τάξης . Αποδεικνύει την τραγικότητα του να δρα ο καθένας μας χωρίς να σκέφτεται.
Ο φόβος και το μίσος έχουν αδρανοποιείσαι αυτό το χάρισμα που μας εντάσσει στα νοήμονα ζώα. Ο διάλογος κι η αλληλεγγύη έχουν αντικατασταθεί από τα νεύρα και τη βιαιότητα, φτάνοντας στο σημείο να επαληθευτούν τα λόγια μιας εκ των σπουδαίων πολιτικών φιλοσόφων του 20αι, της Χάνα Άρεντ, η οποία είχε πει πως «Η βία αρχίζει εκεί όπου σταματάει ο Λόγος».
Πιο επικίνδυνη όμως από τη κάθε μορφής βία, είναι η επίγνωση του κακού τόσο από τους πρωταγωνιστές όσο κι από τους υπόλοιπους πολίτες. Η συγκάλυψη, η σιωπή κι η αδιαφορία προμηνύουν την περαιτέρω καταβαράθρωση της κοινωνίας μας.
Όσο για τη δολοφονία της οδού Γλάδστωνος, μου θυμίζει κάτι από Δεκέμβρη του 2008 και Σεπτέμβρη του 2013, με την μόνη διαφορά πως αυτή τη φορά η οργή είναι βουβή, παρ’ όλο που αρχίζει να γίνεται αισθητός ένας χρόνιος υπόγειος κοχλασμός. Κι εδώ προκύπτει ένα ερώτημα που είχαν θέσει το 1992 οι αγαπημένοι μας Στέρεο Νόβα, μέσα από το εκπληκτικό τους τραγούδι «Το Παιχνίδι της Εξουσίας». Τελικά ποιος έχει τη δύναμη, «αυτός που χτυπάει ή αυτός που πονάει;». Μήπως κάποια στιγμή πρέπει να δοθεί μια απάντηση σ’ αυτό;

Πρώτη δημοσίευση: aplotaria.gr

Οι δικοί μας «πόλεμοι των πολιτισμών»

του Κώστα Δουζίνα

Γράφαμε στο προηγούμενο ότι η Aριστερά πρέπει να αντισταθεί και να αντιστρέψει την «πνευματική μιζέρια» που μας περικυκλώνει. «Μια Aριστερά χωρίς ενεργό όραμα, με το εγγενές ηθικό και αισθητικό του στοιχείο, μπορεί εύκολα να διολισθήσει σε έναν οικονομισμό διαφορετικό στο περιεχόμενο, αλλά ομόλογο κάθε μορφής που ιεραρχεί αποκλειστικά την οικονομία» (διαβάστε εδώ). Χρειαζόμαστε μια πολιτιστική αναγέννηση.
Στις λατινογενείς γλώσσες υπάρχουν δύο λέξεις για τον πολιτισμό: civilisation και culture. Η ρομαντική kultur αποτελείται από τις κοινές αξίες, νοήματα και σύμβολα ενός λαού. Εκφράζει την παράδοση και το πνεύμα του, ό,τι τον κάνει μοναδικό.
Η culture αποτελεί τον συνολικό τρόπο ζωής, υλικό νοητικό και πνευματικό, ενός λαού ή κοινότητας. Οι «πολιτισμικοί πόλεμοι» (culture wars) που ταλαιπωρούν τις ΗΠΑ και αποφασίζουν συχνά τις εκλογές αποτελούν συγκρούσεις κοινωνικών ομάδων (αντρών και γυναικών, άσπρων και μαύρων, straight και gay). Εχουν ως διακύβευμα το τέλος των διακρίσεων και την αναγνώριση της διαφορετικότητας μεταξύ κοινωνικών ομάδων που έχουν ριζικά διαφορετικές αντιλήψεις για τις αξίες και την ταυτότητά τους.
O πολιτισμός ως civilisation αναφέρεται σε αξίες, έργα και πρακτικές που είναι κοινές μεταξύ ομάδων και λαών και δεν αντανακλούν τις ιδιαιτερότητες, αλλά την ομοιότητά τους. Ο Μπετόβεν ή ο Σέξπιρ ανήκουν στη γερμανική ή αγγλική culture, αλλά συνιστούν ταυτόχρονα μέρη του παγκόσμιου civilisation. Ο αστικός κόσμος έχει πολιτισμό, ο λαός έχει κουλτούρα. Το τραγούδι «Εγώ δεν πάω Μέγαρο, θα μείνω με τον παίδαρο» το εκφράζει. Ο «κουλτουριάρης» είναι κάποιος που ενώ ανήκει στον λαό, τον περιφρονεί προσποιούμενος υπεροπτικά ότι γνωρίζει τα μυστικά του πολιτισμού.
Σε μας ο συνδυασμός καθολικού πολιτισμού και ιδιαίτερης «κουλτούρας» φτιάχνει αυτό που λέμε «κοινωνικό έθος». Το ατομικό ήθος είναι ο χαρακτήρας, το θεμέλιο της ιδιαιτερότητας και μοναδικότητάς μας. Το κοινωνικό έθος αποτελεί τη βάση της κατανόησης του κόσμου, τι είναι καλό και τι κακό, τι αλήθεια και ψέμα, τι ωραίο και άσχημο. Αποτελείται από άρρητες αξίες, προϊδεασμούς και προ-κρίσεις που μαθαίνουμε στην οικογένεια, στο σχολείο, στη γειτονιά. Δεν περιγράφονται συνήθως σε εγχειρίδια, ούτε διδάσκονται τυπικά, αλλά αποκτούνται με μαθητεία, μίμηση των μεγάλων και επανάληψη των πράξεών τους.
Πηγάζουν επομένως από την παράδοση της κοινότητας, τον ορίζοντα αξιών και αρχών των οικείων, τον συνεκτικό δεσμό τού συν-ανήκειν. Είναι η «κουλτούρα» μας. Στη διαδικασία ωρίμανσης, στη δουλειά, στο Πανεπιστήμιο, στον δημόσιο βίο, το ήθος έρχεται σε σύγκρουση με το γνωσιολογικά γενικό και το ηθικά καθολικό. Η ταυτότητά μας βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση, σε διάλογο και αγώνα για αναγνώριση με γνώριμους και κοντινούς αλλά και με ξένους.

Το κοινωνικό έθος

Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού έθους ή πολιτισμού: φιλία, φιλοτιμία, φιλοξενία. Η φιλία αποτελεί το θεμέλιο της κοινωνικότητάς μας, έκφραση της οντολογικής κατανόησης ότι πριν από μένα έρχεται ο άλλος, η μητέρα, που μου δίνει ύπαρξη και ταυτότητα. Είμαστε πάντα μαζί και εξαρτιόμαστε από τον άλλο. Η φιλοτιμία είναι το πάθος για την τιμή και την αξιοπρέπεια, που εμφανίζεται ως τελειοθηρία. Ικανοποιούμαι όταν κάνω καλά οτιδήποτε κάνω, απολαμβάνω την αυταξία της πράξης πέρα και έξω από το αποτέλεσμά της. Η φιλοτιμία είναι ανταποδοτική, αλλά χωρίς ωφελιμιστικούς υπολογισμούς.
Αποτελεί σχέση αμοιβαιότητας χωρίς ανταλλακτική αξία. Εκφράζει το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ens creans και ens creatum: ον που δημιουργεί και δημιουργείται. Είμαστε όλοι καλλιτέχνες και τεχνίτες που με τα έργα μας σμιλεύουμε τον εαυτό μας. Τέλος, η φιλοξενία. Οταν ο άλλος έρχεται στον τόπο μου για δουλειά, επίσκεψη ή τουρισμό, η πρώτη αντίδραση είναι να τον καλωσορίσουμε. Η φιλοξενία κρύβει αλλά και αποκαλύπτει τη βαθιά γνώση ότι είμαστε κι εμείς ξένοι, ο ξένος βρίσκεται μέσα μας, είμαστε ξένοι στον εαυτό μας. Οταν οι τρεις φιλίες γενικεύονται γίνονται θρησκευτική φιλανθρωπία και μετά κοσμική αλληλεγγύη.

Η πάλη για την κοινή λογική

Η διάκριση civilisation και culture ή η ανάλογη μεταξύ «υψηλού» και «χαμηλού» πολιτισμού εγκαταλείφτηκε ευτυχώς. Ο Σέξπιρ και τα κόμικς, το ραπ και ο Μπετόβεν, ο Σεζάν και το γκράφιτι, το βίντεο αρτ και ο Μπέργκμαν συνωστίζονται και αλληλο-αντιγράφονται σε πινακοθήκες και παλαιοπωλεία, σε σινεμά και κρεβατοκάμαρες, σε Mέγαρα και laptops. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε πια έναν «καθαρό» πολιτισμό από την ιδεολογία και την επικοινωνία, τις δικτυώσεις και τα κοινωνικά μέσα.
«Πολιτισμός» είναι το mise en scène μιας κοινωνίας, ο τρόπος που αναπαριστά συμβολικά και νοηματοδοτεί τον εαυτό της. Δίνει μορφή σε ιδέες και αρχές, νομοθετεί και σκηνοθετεί, συγκεντρώνει και φανερώνει τη σχέση εαυτού και άλλου. Οπως λέει ο Λεφόρ, η ανθρωπότητα ανοίγεται σ’ ένα ξέφωτο που δεν δημιούργησε η ίδια. Είμαστε ριγμένοι στη συμβολική τάξη τόπου και χρόνου σαν σ’ ένα αρχαίο ποταμό. Ο πολιτισμός ανοίγει έναν κόσμο, μας εισάγει σ’ αυτόν. Εμείς, με τη σειρά μας, τον ξαναφτιάχνουμε με τη δύναμη του φαντασιακού.
Αυτός ο ανοιχτός πολιτισμός δέχεται μεγάλη επίθεση από τον ύστερο καπιταλισμό. Ο άνθρωπος της νεοφιλελεύθερης λογικής είναι μια μηχανή επιθυμίας. Οτιδήποτε θέλει μπορεί να γίνει δικαίωμα, κεκτημένη απόλαυση, να αναβαθμιστεί ως ηθική δράση του μηδενιστή και του κυνικού. Αλλά η επιθυμία είναι αχόρταγη. Μόλις αποκτήσω το αντικείμενο του πόθου μετακινείται σε άλλο, σε ένα σπιράλ επιθυμίας-απόλαυσης-ματαίωσης. Στην κρίση ο κτητικός ατομισμός μεταμορφώνεται στην αμυντική περίκλειση της γυμνής ζωής, της κατάστασης ανάγκης, της επιβίωσης του ισχυρότερου. 
Αυτή είναι η καπιταλιστική τελική λύση. Η καταστροφή των κοινοτήτων δεν αποτελεί παράπλευρη απώλεια, αλλά το κεντρικό σχέδιο της νεοφιλελεύθερης βιοπολιτικής που διαλύει το κοινωνικό έθος στην προσπάθεια να μεταμορφώσει την ανθρώπινη οντολογία. Ετσι προωθεί την «οντολογική» άποψη ότι η ανθρώπινη φύση είναι ανταγωνιστική, επομένως «επιστημονικά» οι αγορές αποτελούν τον αποτελεσματικότερο και δικαιότερο τρόπο διανομής.
Οσοι χάνουν στον οικονομικό πόλεμο είναι «ηθικά» οι «ανάξιοι φτωχοί» και αξίζουν τη μοίρα τους. Σταδιακά οι φιλίες δίνουν τη θέση τους στην απόσυρση από τα κοινά. Η φιλοτιμία στον ωφελιμισμό: τα πάντα έχουν ανταλλακτική αξία, αλλά τίποτα δεν έχει αξία. Η φιλοξενία στην ξενοφοβία: ο ξένος είναι εχθρός ή όργανο στα σχέδιά μου. Η φαντασιακή τάξη αποσαθρώνει το κοινωνικό έθος, επιβάλλοντας μια μορφή μελαγχολίας και πνευματικής μιζέριας.
Αυτή η φαντασιακή τάξη που επικαθορίζει την κοινότοπη λογική της εποχής μας αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την Αριστερά. Δεν αρκεί να ανατρέψουμε την οικονομική καταστροφή. Πρέπει να υφάνουμε εκ νέου τον κοινωνικό ιστό. Η αδιαπραγμάτευτη πολιτικο-ηθική μας αρχή βρίσκεται δίπλα στους πιο αδύναμους και αόρατους. Πρέπει να συνδυαστεί με την επέκταση της δημοκρατίας, τη μετουσίωσή της από πολιτειακό σύστημα σε συνολικό τρόπο ζωής.
Για να γίνει αυτό, το αριστερό φαντασιακό πρέπει να χτίσει άλλες αλήθειες, άλλη ηθική, άλλη αισθητική. Παρά τις επιθέσεις, η κοινότητα, ο πολιτισμός και το έθος παραμένουν βασικοί πόροι για την κοινωνική ανανέωση. Η Αριστερά ανασυντάσσει τις κοινότητες, απευθύνεται στο μυαλό και το συναίσθημα, συνομιλεί και επανασημασιοδοτεί την κοινωνική θρησκευτικότητα, τον δημοκρατικό και διεθνιστικό πατριωτισμό. Αυτοί είναι οι δικοί μας «πόλεμοι των πολιτισμών».

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

«Τα βούκινα των κατηχήσεων του εθνικού μίσους»...

του Παντελή Μπουκάλα

Π​​ριν από έναν αιώνα, το 1917, στον έκτο τόμο της «Λαογραφίας», περιοδικού της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, ο Γεράσιμος Καψάλης, ανάμεσα στις πολλές παροιμίες που παρέθετε στο δοκίμιό του «Λαογραφικά της Μακεδονίας», δημοσίευε και μία της Βέροιας: «“Είνι Βούλγαρους ανάλατους και κρουμμυδοκέφαλους”. Περί των ανοήτων εν γένει». Είκοσι σελίδες παρακάτω ο λαογράφος κατέγραφε το εξής περίπαιγμα: «Οι Βουλγαρόφωνοι Ελληνες περιπαίζονται από τους Ελληνοφώνους ως κρεμμυδοκέφαλοι, βοϊδοκέφαλοι και χοντροκέφαλοι. Διηγούνται δε οι Ελληνόφωνοι ότι είναι οι Βουλγαρόφωνοι χοντροκέφαλοι, διότι ο αρχαιότερος των προγόνων των εζήτησεν από τον Θεόν κατά την εορτήν της βαπτίσεως του Χριστού κατά λάθος ένα κοιλό χρήματα. Ωσαύτως περιπαίζονται διά την αφυϊαν των». Αφυϊα είναι βέβαια η έλλειψη φυσική αρετής, δεξιοτήτων κ.λπ., το δε κοιλό ήταν μέτρο χωρητικότητας επί δημητριακών, ισοδύναμο περίπου με 24 οκάδες.
Ωστε λοιπόν ανόητοι οι Βούλγαροι. Ποιος το λέει όμως αυτό; Το λένε Ελληνες για Ελληνες: οι ελληνόφωνοι Ελληνες για τους βουλγαρόφωνους Ελληνες. Δεν είναι πάντως αυθαίρετη η σκέψη ότι την ελληνικότητα των βουλγαρόφωνων Ελλήνων (όπως και των σλαβόφωνων, των πομακόφωνων, των βλαχόφωνων, των αρβανιτόφωνων, των τουρκόφωνων) δεν τη θεωρούσαν δεδομένη, γνήσια και υψηλής στάθμης όλοι οι ελληνόφωνοι Ελληνες. Και πρώτα πρώτα η ίδια η πολιτεία, η οποία και τους «εξελλήνιζε» διά του στρατού και της εκπαίδευσης ή και διατάζοντας τους χωροφύλακές της να τσακίζουν τις γκάιντες τους, στα μετεμφυλιακά χρόνια. Δεν είναι, επίσης, τοπικό φαινόμενο η σαρωτική φυλετική υποτίμηση των Βουλγάρων. Στον επόμενο τόμο της «Λαογραφίας», το 1923, ο Σίμος Μενάρδος δημοσιεύει την εξής κυπριακή παροιμία: «“Σαν τον Βούρκαριν ή εν τέλεια Βούρκαρις”, σημαίνει είναι κακός, άγροικος και προ πάντων αφιλόξενος, εν Πάφω δε και Μεσαρεά η προσφώνησις Βούρκαρε, δηλαδή Βούλγαρε, θεωρείται υβριστική. Τους Βουλγάρους εγνώρισαν οι Κύπριοι ως μισθοφόρους των Φράγκων ρηγών, ίσως δε και προτού, των Ελλήνων δουκών, οίτινες και αυτοί μετεκάλουν έξωθεν αλλοφύλους στρατιώτας, καθώς κατόπιν οι πασάδες Τουρκαλβανούς». Δεν είναι καν αποκλειστικό γνώρισμα της ελληνικής γλώσσας και νοοτροπίας η υποτίμηση αυτή. «Η λέξις Βούλγαρος», έγραφε ο Στίλπων Κυριακίδης στην «Ελληνική λαογραφία» του, «ισοδυναμεί παρά τοις Ελλησι προς το χονδροκέφαλος, ενώ παρά τοις Ευρωπαίοις η λέξις Bougre από του μεσαιώνος εδήλου τον αιμοχαρή και βάρβαρον, η λέξις Βλάχος και Μπαστουνόβλαχος δηλοί τον χονδροειδή τούς τρόπους, αι λέξεις Κατελάνος, Σαρακηνός είναι επίσης υβριστικαί, δηλούσαι τον ωμόν, τον τύραννον». Ας προσθέσουμε τις απαξιωτικής χρήσης λέξεις Βάνδαλοι, Κάφροι, Γύφτοι, Οβριοί. Αλλά και τους νεότερους Πάκηδες (τους Πακιστανούς), τις Φιλιππινέζες και τους Αλβανούς, οι οποίοι ως γνωστόν δεν θα αναβαθμιστούν ποτέ σε Ελληνες. Ελληνες; Μα και το εθνώνυμο «Ελληνες» κυκλοφορούσε κάποτε σε λεξικά της Δύσης με αρνητική σημασία, ως συνώνυμο των απατεώνων.
Εύκολο και παρηγορητικό είναι να λέμε πως «οι λαοί δεν έχουν τίποτε να τους χωρίζει», αλλά δυστυχώς έχουν. Εχουν την Ιστορία κατ’ αρχάς (πώς δεν χωρίζει τίποτε κατακτητές και κατακτημένους;), τις προκαταλήψεις έπειτα, οι οποίες, ακόμα κι όταν έχουν κάποια ιστορική ρίζα, αυτονομούνται σταδιακά και, με τη μεσολάβηση της εκπαίδευσης, της λογοτεχνίας, της Εκκλησίας, της δημοσιογραφίας και όσων άλλων μηχανισμών επενεργούν σαν θαλπτήρια της μισαλλοδοξίας, γίνονται σύμβολα τυφλής πίστεως. Την καλλιέργεια της φυλετικής εχθροπάθειας και τη διαβρωτική επίδραση των προκαταλήψεων τη στηλίτευε σαρκάζοντας ο Κωστής Παλαμάς στο άρθρο του «Εθνικά μίση», δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Ακρόπολις Εσπερινή», στις 7.9.1897, με το ψευδώνυμο Διαγόρας. Αποσπασματικά:
«Κάθε φορά που εξεχείλιζε μέσα μας ο πατριωτισμός, ποσάκις ήκουσα να διατυπώνονται, το εν του άλλου ευφραδέστερον, παράπονα, τι λογής παράπονα; Παράπονα πως δεν μισούμεν όσον πρέπει και καθώς πρέπει τους εχθρούς μας· παράπονα πως δεν μισούμεν αρκετά τον Τούρκον, τον Βούλγαρον, τον Σλάβον, τον Αρμένην αυτόν. [...] Παράπονα πως η πολιτεία, πως η παιδεία, πως η φιλολογία δεν λαμβάνουν τα μέτρα των διά να τραφή και να ζωντανέψη εις τα βάθη της εθνικής ψυχής η κατακαθισμένη φωτιά του μίσους. [...]
»Ονειροπολούσαμεν και είμεθα ανυπόμονοι να μετρηθώμεν προς τον Τούρκον, και ενομίζαμεν ιεράν υποχρέωσιν να τρέφωμεν περί αυτού την αισχίστην ιδέαν, να τον καταφρονώμεν, να τον εχθρευώμεθα και να τον συχαινόμεθα, ως το βδέλυγμα της ερημώσεως· να μιλούμεν περί αυτού ως θα ωμίλει ο αετός δι’ ένα σκώληκα. Και το κατά του Τούρκου μίσος το υπεθάλπομεν δι’ όλων των μέσων του προφορικού και του γραπτού λόγου.
»Περί Σέρβων, κάθε φοράν που έβγαιναν και αυτοί εις την μέσην διά να διεκδικήσουν δεν γνωρίζω ποία δικαιώματα εις την Μακεδονίαν, δεν ελέγαμεν παρά αυτό και μόνον συνοπτικώτατα: “οι Σέρβοι, οι χοιροβοσκοί!” Και εξωφλούσαμεν.
»Οι Βούλγαροι; Χυδαίοι και βάρβαροι· απόγονοι του Κρούμου, χωρίς κανένα Περικλή, κανένα Παρθενώνα!
»Οι Ρώσοι; Μουζίκοι! “Εάν δεν είσαι άνθρωπος, τότε θα είσαι... Ρώσος!” ανέκραζεν ο ποιητής Παράσχος, και πόσοι θα ευρέθησαν αποθαυμάζοντες τον ανόητον στίχον ως το άκρον άωτον της εθνικής εμπνεύσεως. [...]
»Μπορεί, υπό μίαν έποψιν, και χρησιμοποιούμενα εις την ώραν των, όλα αυτά, να είναι καλά και άγια. Το δυστύχημα είναι ότι δεν μας ωφέλησαν διόλου μέχρις ώρας. Και νομίζω ότι ήλθεν ο καιρός να θέσωμεν κατά μέρος, επαναλαμβάνω, τα εθνικά αυτά μίση, τα οποία περισσότερον μας απομακρύνουν από τους μισουμένους, κατορθώνουν ώστε να συλλαμβάνωμεν περί των αντιζήλων μας λαών φανταστικάς και κωμικάς ιδέας, και καμμίαν πραγματικήν οπωσδήποτε γνώσιν, ενεργούν ακριβώς εναντίον του συμφέροντός μας, και εις το τέλος αποδεικνύονται βλαπτικώτατα. Τα μίση αυτά μάς απομακρύνουν, ως από λεπρούς, από τους λαούς εκείνους, τους οποίους, προ πάσης ενεργείας εναντίον των, προ παντός μετρήματος, προ πάσης εξοφλήσεως λογαριασμών, έχομεν ανάγκην να γνωρίσωμεν όσον το δυνατόν λεπτομερέστερον και αληθινώτερον· τα μίση αυτά είναι αντεθνικά».
Και καταλήγει ο Παλαμάς: «Τώρα είναι καιρός να καταλάβωμεν ότι οι εχθροί και οι αντίζηλοι λαοί, αν χρειάζεται να τους αποστρεφώμεθα, αν είναι απαραίτητον να τους πολεμώμεν, χρειάζεται προ τούτου να τους γνωρίσωμεν. Και προς τούτο, περισσότερον από τα τύμπανα και τα βούκινα των κατηχήσεων του εθνικού μίσους, χρειαζόμεθα μάτια και αυτιά γερά και γυαλιά και μολύβια και χαρτιά και ταξείδια και βιβλία, και ησυχίαν απόλυτον και μελέτην επίμονον, διά να τους αντιληφθώμεν με το νυ και με το σίγμα τους λαούς αυτούς... Η εθνική μας ανάπλασις, αν είμεθα ικανοί να την επιχειρήσωμεν, δεν θα βασίζεται πλέον επί του μίσους, αλλ’ επί της γνώσεως». Αυτά από έναν «συντηρητικό» και «σωβινιστή», πριν από 120 χρόνια. Σε χρονιά-πληγή για την Ελλάδα.

Πηγή: Καθημερινή

Οι «νοικοκυραίοι» και το «τέρας»

του Χρήστου Καλλιμάνη

Παρασκευή μεσημέρι, Γλάδστωνος και Πατησίων γωνία. Καθώς περνούσα για να βρεθώ στα γραφεία της εφημερίδας διακρίνω ένταση μέσα στον μικρό πεζόδρομο. Ακούγονται φωνές και γυαλιά να σπάνε. Ξαφνικά πολίτες και αστυνομικοί αρχίζουν να τρέχουν προς την Πατησίων.
Πρώτη αντίδραση (δική μου) είναι πως ή υπάρχει φόβος για έκρηξη ή κάποιος ετοιμάζεται να πυροβολήσει. Οπισθοχωρώ κι εγώ σκεπτόμενος ότι αφού και οι δυνάμεις της αστυνομίας οπισθοχωρούν η κατάσταση είναι σοβαρή.
Ώρα 14.58 Ενημερώνω την εφημερίδα πως υπάρχει κάποιο περιστατικό σε εξέλιξη στο κέντρο της Αθήνας στη Γλάδστωνος, αλλά δεν έχω ακόμη καθαρή εικόνα.
Κάνω τον γύρο του τετραγώνου και πλησιάζω στο σημείο, βλέπω γυαλιά σπασμένα, αίματα μπροστά από ένα κοσμηματοπωλείο και στο βάθος, λίγα μέτρα πιο κάτω από το κατάστημα έναν άνθρωπο μπρούμυτα, μέσα σε μία λίμνη αίματος, δεμένο με χειροπέδες. Δεν κινείται καθόλου, δεν μιλάει, σκέφτομαι για το μοιραίο.
Ρωτάω τους συγκεντρωμένους τι συνέβη. «Ληστεία» μου απαντούν «και οι αστυνομικοί δεν έκαναν τίποτα». «Του έριξαν πολύ ξύλο» μου λέει ένας άλλος από τους συγκεντρωμένους, τον ρωτάω ποιος, αλλά δεν απαντάει.
«Αυτούς θα έπρεπε να τους σκοτώνουν επί τόπου» μου λέει μια κυρία «νοικοκύρισσα», «Κατευθείαν στο κεφάλι» προσθέτει ένας άλλος «νοικοκυραίος». Ένας τρίτος «νοικοκυραίος» ρωτάει έναν αστυνομικό γιατί δεν «έσπασαν το κεφάλι» του ληστή με το όργανο της τάξης να απαντάει «εάν του σπάγαμε το κεφάλι σε δέκα λεπτά θα φώναζαν οι δημοσιογράφοι για τον “χούλιγκαν αστυνομικό”». 
Ώρα 15.06, ενημερώνω στο γραφείο πως το ασθενοφόρο παρέλαβε τον τραυματισμένο, ο οποίος φαίνεται να μην έχει τις αισθήσεις του, αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν είναι ζωντανός ή όχι. 
Αργά το απόγευμα το τηλεγράφημα του ΑΠΕ μας ενημερώνει για την τραγική κατάληξη. Ο ληστής διακομίστηκε νεκρός στο νοσοκομείο. Αστυνομικές πηγές ενημερώνουν, μέσω του πρακτορείου, ότι έπεσε πάνω στην τζαμαρία του καταστήματος στην προσπάθειά του να διαφύγει.
Το βράδυ της Παρασκευής έρχεται το πρώτο σοκ. Ένα βίντεο καταγράφει εικόνες που δεν έχουμε δει ξανά στην Ελλάδα. Δημόσιο λιντσάρισμα, άγριο ξύλο, κλωτσιές στο κεφάλι ενός ανθρώπου (πείτε τον ληστή, κλέφτη όπως θέλετε, αλλά παραμένει άνθρωπος) ο οποίος είναι εμφανώς ανήμπορος όχι μόνο να αντιδράσει, αλλά ακόμη και να κινηθεί. Δύο «νοικοκυραίοι» βρήκαν ευκαιρία βλέποντας το «τέρας» εγκλωβισμένο μέσα σε μία βιτρίνα να βγάλουν στη φόρα τα πιο επιθετικά τους ένστικτα. Ο ένας φέρεται να είναι ο κοσμηματοπώλης, ο άλλος αναζητείται από τις Αρχές.
Τη μία εκδοχή του περιστατικού την έδωσε ο ίδιος ο κοσμηματοπώλης μιλώντας σε τηλεοπτικό κανάλι. Δήλωσε ότι ο ληστής έσπασε το μαγαζί, έσπασε τις τζαμαρίες, έσπασε το κάτω τζάμι και βγήκε από κάτω. Το βίντεο, φυσικά, διαψεύδει τη δική του εκδοχή και τώρα βρίσκεται αντιμέτωπος με βαρύτατες κατηγορίες.
Την άλλη εκδοχή την έδωσαν κανάλια και ιστοσελίδες: Ληστής, τοξικομανής, σε κατάσταση αμόκ, κρατούσε μαχαίρι, απειλούσε τους πάντες και αυτοτραυματίστηκε χάνοντας τη ζωή του. Και αυτή η εκδοχή έχει αρκετές τρύπες μέχρι στιγμής.
Η υπόθεση θα έχει ακόμη αρκετά επεισόδια, θα βγει η ιατροδικαστική έκθεση, θα ακουστούν αναλύσεις και θα προβληθούν τρομολαγνικά ρεπορτάζ για την «Αθήνα κόλαση», θα ακουστούν τα μύρια όσα για τους ληστές, την ανομία, τους τοξικομανείς, ενδεχομένως τους ομοφυλόφιλους.
Όμως δεν θα ακουστεί μια άλλη πλευρά της ιστορίας, εκείνη του Ζακ, γιατί ο Ζακ πέθανε ή δολοφονήθηκε μονάχος μέσα στο κέντρο της πρωτεύουσας με τους περαστικούς να κοιτούν αμέτοχοι και την αστυνομία κάπου εκεί τριγύρω.
Τον Ζακ, τον είχα γνωρίσει πριν από μερικά χρόνια. Μου είχε συστηθεί ως Ζαχαρίας σε μία συνέντευξη που κάναμε για την «ζωντανή βιβλιοθήκη» και στην κουβέντα μας μου μίλησε για τους αγώνες του για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, για τον κοινωνικό αποκλεισμό. Είδα ένα μικρό παιδί (τότε), χαμογελαστό με πάθος για τη ζωή και πάθος για τον σκοπό που υπηρετεί. Μέχρι εκεί, δεν διασταυρώθηκαν ξανά οι δρόμοι μας. Ήταν όμως η πρώτη μου επαφή (δημοσιογραφικά) με την κοινότητα και έμεινε χαραγμένη στη μνήμη μου. Δεν γνωρίζω πολλά για την μετέπειτα πορεία της ζωής του, πέρα από την ακτιβιστική του δράση, ούτε μπορώ να ξέρω σε ποια σκοτεινά μονοπάτια ενδεχομένως να περπάτησε ο ίδιος ή να περιπλανήθηκε το μυαλό ενός ανθρώπου που για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του είχε γνωρίσει μόνο τον ρατσισμό, τον αποκλεισμό, τις επιθέσεις, τον χλευασμό. 
Συγχαρητήρια «νοικοκυραίοι» το «Τέρας» πέθανε, μπορείτε να κοιμάστε ήσυχοι...

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Η πάλη εναντίον του λάθους

του Θανάση Γιαλκέτση

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από το βιβλίο του 97χρονου σήμερα Γάλλου φιλοσόφου και κοινωνιολόγου Εντγκάρ Μορέν: Enseigner à vivre. Manifeste pour changer l’ éducation (Actes Sud, 2014).

Το ζήτημα της αλήθειας, που είναι το ζήτημα του λάθους, με βασάνιζε ιδιαίτερα ήδη από τις αρχές της εφηβείας. Εγώ δεν είχα κληρονομήσει μια κουλτούρα που θα μου την είχε μεταδώσει η οικογένειά μου. Επομένως, για μένα οι αντιτιθέμενες ιδέες είχαν, καθεμιά τους, κάτι το πειστικό.
Πρέπει να μεταρρυθμίσουμε ή να μετασχηματίσουμε επαναστατικά την κοινωνία; Η μεταρρύθμιση μου φαινόταν πιο ειρηνική και ανθρώπινη αλλά ανεπαρκής, η επανάσταση πιο ριζοσπαστικά ανατρεπτική αλλά επικίνδυνη.
Στην αρχή του πολέμου νόμιζα ότι είχα ολική ανοσία απέναντι στη Σοβιετική Ενωση, δηλαδή απέναντι στον σταλινικό κομμουνισμό.
Με αφετηρία όμως την αντεπίθεση που απελευθέρωσε τη Μόσχα από την περικύκλωση και με αφετηρία ταυτόχρονα την είσοδο στον πόλεμο της Ιαπωνίας και των Ηνωμένων Πολιτειών (Δεκέμβριος του 1941), που μετέτρεψε τον πόλεμο σε παγκόσμιο, άρχισε να διαγράφεται μια εργασία μεταστροφής του νου μου: η κληρονομημένη από τον τσαρισμό καθυστέρηση και η καπιταλιστική περικύκλωση θα δικαιολογούσαν για μένα τις ελλείψεις και τα ελαττώματα της ΕΣΣΔ. Οταν θα τερματιζόταν η καπιταλιστική περικύκλωση, μετά τη νίκη των λαών, θα άνθιζε μια αληθινά κομμουνιστική κουλτούρα της αδελφοσύνης. Αυτό που είχα διδαχθεί από τον Τρότσκι, από τον Σουβαρίν και από τόσους άλλους απωθήθηκε τότε στα υπόγεια του νου μου.
Μια απέραντη, σχεδόν κοσμική, ελπίδα σάρωνε κάθε επιφύλαξη. Η απογοήτευση αρχίζει με το ξαναπάγωμα της Σοβιετικής Ενωσης. Μια διαδοχή πελώριων και επονείδιστων ψευδών με αποθαρρύνει, μέχρις εκείνο που υπήρξε για μένα το τελικό σοκ: τη δίκη του Ράικ στη Βουδαπέστη τον Σεπτέμβριο του 1949. Τελικά, υφίσταμαι έναν αποκλεισμό, που κόβει τον ομφάλιο λώρο και με απελευθερώνει (1951).
Μερικά χρόνια αργότερα, αφοσιώνομαι σε μιαν αυτοκριτική εργασία, που δημοσιεύτηκε το 1959, προκειμένου να κατανοήσω τις αιτίες και τους μηχανισμούς των λαθών μου, που οφείλονταν λιγότερο στις άγνοιές μου και περισσότερο στο δικό μου σύστημα ερμηνείας και δικαιολόγησης, όπου είχα απωθήσει ως δευτερεύοντα, προσωρινά και επιφανειακά τα ελαττώματα που συγκροτούσαν την ίδια τη φύση του σταλινικού συστήματος.
Νομίζω ότι απαλλάχθηκα για πάντα από τις μονόπλευρες σκέψεις, από τη δυαδική λογική που αγνοεί αντιφάσεις και πολυπλοκότητα. Ανακάλυψα τότε ότι το λάθος μπορεί να είναι γόνιμο, υπό τον όρο ότι θα το αναγνωρίσουμε, ότι θα αποσαφηνίσουμε την προέλευσή του και την αιτία του, με σκοπό να αποτρέψουμε την επιστροφή του. Η απελευθερωτική εργασία της αυτοκριτικής, που πραγματοποίησα, θέλησε να φτάσει ώς την πηγή. Κατανόησα ότι μια πηγή λαθών και αυταπατών είναι το να αποκρύπτουμε τα γεγονότα που μας αναστατώνουν, να τα διαγράφουμε και να τα εξαλείφουμε από τον νου μας.
Κατανόησα μέχρι ποιο σημείο οι βεβαιότητές μας και οι πεποιθήσεις μας μπορούν να μας παραπλανήσουν, έμαθα να στοχάζομαι αναδρομικά για όλες τις τυφλώσεις που οδήγησαν τη Γαλλία στον πόλεμο του 1939 χωρίς αυτή να μπορέσει να προετοιμαστεί, για όλα τα λάθη και για όλες τις αυταπάτες του επιτελείου μας το 1940, για όλες τις εκτροπές και τις πλάνες που ακολούθησαν. Και σκεπτόμενος την πορεία του υπνοβάτη που οδήγησε ένα έθνος, από το 1933 ώς το 1940, στην καταστροφή, φοβάμαι τη νέα υπνοβασία που εμφανίστηκε στη δική μας κρίση, η οποία δεν είναι μόνον οικονομική, δεν είναι μόνον κρίση πολιτισμού, αλλά είναι και κρίση της σκέψης.
Το πάθος μου για την «αληθινή» γνώση με οδήγησε να ανακαλύψω, στα 1969-1970, χάρη σε μια διαμονή μου στην Καλιφόρνια, την προβληματική της πολυπλοκότητας.
Στην πραγματικότητα, η έννοια της πολυπλοκότητας αποσαφήνισε αναδρομικά τον τρόπο σκέψης μου, ο οποίος ήδη συνέδεε διασκορπισμένες γνώσεις, ήδη αντιμετώπιζε τις αντιφάσεις αντί να τις αποφεύγει, ήδη προσπαθούσε να υπερβεί εναλλακτικές που θεωρούνταν ανυπέρβλητες. Αυτός ο τρόπος σκέψης δεν είχε χαθεί, αν και παρέμενε κρυφός, στη διάρκεια της ευφορίας μου, όταν ήμουν κομμουνιστής την περίοδο του πολέμου.
Ηδη το πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπίσω δεν ήταν μόνον τα λάθη τα σχετικά με γεγονότα (από άγνοια), τα λάθη της σκέψης (από δογματισμό), αλλά το λάθος μιας τμηματικής σκέψης, το λάθος της δυαδικής σκέψης που βλέπει μόνον είτε/είτε, της ανίκανης να συνδυάζει και/και, καθώς και, βαθύτερα, το λάθος της σκέψης που περιορίζει και της σκέψης που αποσυνδέει, που είναι τυφλές απέναντι σε κάθε πολυπλοκότητα. Η λέξη «μέθοδος» μου φάνηκε ως οδηγός που θα έπρεπε να βαδίσει επί μακρόν και με δυσκολίες, για να φτάσει να αντιληφθεί τα εργαλεία μιας σκέψης η οποία είναι έγκυρη επειδή είναι πολύπλοκη.
Και καθώς βάδιζα σε αυτόν τον δρόμο, απέκτησα την πεποίθηση ότι η εκπαίδευσή μας, όσο και αν μας δίνει εργαλεία για να ζούμε στην κοινωνία (να διαβάζουμε, να γράφουμε, να λογαριάζουμε), όσο και αν δίνει τα στοιχεία (δυστυχώς διαχωρισμένα) μιας γενικής κουλτούρας (επιστήμες της φύσης, επιστήμες του ανθρώπου, λογοτεχνία, τέχνες), όσο και αν αφιερώνεται στο να προετοιμάζει ή να προμηθεύει μιαν επαγγελματική εκπαίδευση, πάσχει από μια πελώρια έλλειψη που αφορά μια πρωταρχική ανάγκη της ζωής: να παραπλανιόμαστε και να αυταπατόμαστε όσο το δυνατόν λιγότερο, να αναγνωρίζουμε πηγές και αιτίες των λαθών και των αυταπατών μας, να αναζητούμε σε κάθε περίσταση την πιο έγκυρη δυνατή γνώση. Από δω πηγάζει μια πρωταρχική και ουσιώδης αναγκαιότητα: να διδάσκουμε και να μαθαίνουμε τη γνώση, που είναι πάντοτε μετάφραση και ανασύσταση.
Αυτό σημαίνει πως εγώ ισχυρίζομαι ότι προμηθεύω την αλήθεια; Προμηθεύω μέσα για να παλεύουμε εναντίον της αυταπάτης, του λάθους, της μεροληπτικότητας. Οι επιστημονικές θεωρίες, όπως έδειξε ο Πόπερ, δεν προμηθεύουν καμιάν απόλυτη και οριστική αλήθεια, αλλά προοδεύουν ξεπερνώντας τα λάθη.
Προμηθεύω όχι μια συνταγή, αλλά μέσα για να αφυπνίζουμε και να παρακινούμε τα μυαλά στην πάλη εναντίον του λάθους, της αυταπάτης, της μεροληπτικότητας, και ιδιαίτερα εκείνων που χαρακτηρίζουν την εποχή μας, μιαν εποχή πλάνης, ανεξέλεγκτων και επιταχυνόμενων δυναμικών, συσκότισης του μέλλοντος, λαθών και αυταπατών, που στην τωρινή κρίση της ανθρωπότητας και των κοινωνιών είναι επικίνδυνα και ίσως θανάσιμα.
Το λάθος και η αυταπάτη εξαρτώνται από τον ίδιο τον χαρακτήρα της γνώσης μας και το να ζει κανείς σημαίνει να αντιμετωπίζει διαρκώς τον κίνδυνο του λάθους και της αυταπάτης στην επιλογή μιας απόφασης, μιας φιλίας, ενός περιβάλλοντος, μιας συζύγου, ενός επαγγέλματος, μιας θεραπείας, ενός υποψήφιου στις εκλογές κ.λπ. Η πολύπλοκη σκέψη μας διδάσκει να έχουμε επίγνωση του ότι κάθε απόφαση και κάθε επιλογή αποτελούν ένα στοίχημα.
Συχνά μια δράση παρεκκλίνει σε σχέση με το νόημά της, όταν εισέρχεται σε ένα περιβάλλον πολλαπλών αλληλεπιδράσεων, και μπορεί να καταλήξει να σπάσει το κεφάλι αυτού που την ανέλαβε. Πόσες ήττες και πόσες καταστροφές προκλήθηκαν από την αλαζονική βεβαιότητα της νίκης!

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα...

του Βασίλη Πάικου

Τζάμπα και βερεσέ εκείνη η τολμηρή απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου της περασμένης εβδομάδας. Εκείνη που, με ευρύτατη πλειοψηφία, καταδίκαζε την Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν, και ζητούσε την επιβολή κυρώσεων. Προχθές κατά την άτυπη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ οι αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων υποδέχτηκαν με ανοιχτές αγκάλες τον ούγγρο Πρωθυπουργό. Στην δε προηγηθείσα σύνοδο του ΕΛΚ οι ομόφρονές του αρχηγοί, μόνο που δεν τον σήκωσαν στα χέρια. Ταυτίστηκαν μάλιστα μαζί του σχεδόν καθ’ όλη την έκταση των επί του προσφυγικού απόψεών του. Ο δε επικεφαλής των ευρωδεξιών και επίδοξος Πρόεδρος της Κομισιόν Μάνφρεντ Βέμπερ, έσπευσε να ξεκαθαρίσει ότι δεν θα πρέπει να επικρατήσει τιμωρητική λογική (!) για τις Χώρες εκείνες που δεν σέβονται τους ευρωπαϊκούς κανόνες επί του προσφυγικού. Στην ίδια πάνω-κάτω γραμμή και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, όπου υποστήριξε κι εκείνος, όπως οι σκληρότεροι της ευρωδεξιάς, τη λογική της Ευρώπης-Φρούριο. Εγκαλώντας μάλιστα τον Αλέξη Τσίπρα ότι δεν την συμμερίζεται…
Δεν έβγαλε βέβαια και τίποτα σπουδαίο η Σύνοδος Κορυφής του Ζάλτσμπουργκ. Ως ακριβώς ανεμένετο. Στην πραγματικότητα κατέθεσε τα όπλα, όλα τα όπλα, τα δικά της όπλα, που αν τα χρησιμοποιούσε θα μπορούσαν ίσως να φέρουν αποτέλεσμα. Αλλά όπως πάντα, κι αυτή η Σύνοδος κινήθηκε στη λογική του ελάχιστου κοινού παρονομαστή. Προκειμένου να μην διαταραχθούν οι ισορροπίες. Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα οι ευρωπαίοι ηγέτες, δεν μπορούν να περιμένουν πια ούτε θαύμα. Καμιά συζήτηση για κυρώσεις (ούτε καν οικονομικές) σ’ εκείνους που περιφρονούν τους ευρωπαϊκούς κανόνες, που πάει να πει την αρχή της αλληλεγγύης, την δίκαιη (και με θεσμικές αποφάσεις προβλεπόμενη) κατανομή των προσφυγικών βαρών, αλλά και το διεθνές δίκαιο. Και καμιά απολύτως απόφαση επί του πρακτέου. Επομένως… μπαμ ηκούσθη στον αέρα. Γιατί αν περιμένουμε κάτι από τις προγραμματιζόμενες διεθνείς διασκέψεις επί του θέματος, ζήσε Μάη μου…
Και εν τω μεταξύ η ακροδεξιά καλπάζει σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Η φασίζουσα, ξενοφοβική, εθνικιστική ακροδεξιά, η ακραία ευρωσκεπτιστική έως ευθέως αντιευρωπαϊκή. Καλπάζει, και στις επερχόμενες ευρωεκλογές δεν αποκλείεται με τις επιδόσεις της να απειληθεί η ίδια η ύπαρξη της Ευρώπης. Φταίει το προσφυγικό, υποστηρίζουν κάποιοι. Αυτό είναι που φουντώνει την ακροδεξιά. Πρόκειται για την άποψη, την «βολική» σε κάθε περίπτωση, η οποία προβάλλεται από το δεξιότερο τμήμα του ευρωπαϊκού πολιτικού φάσματος. Εννοώντας, όσοι την υιοθετούν, ότι κατά τα άλλα δεν υπάρχει, ή δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα. Λησμονώντας ή παραβλέποντας το γεγονός ότι υπερενίσχυση των κομματικών μορφωμάτων του ακροδεξιού λαϊκισμού, εμφανίζεται και σε κράτη-μέλη τα οποία δεν αντιμετωπίζουν προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα.
Ας μην γελιόμαστε, όσο κι αν το προσφυγικό συμβάλει πράγματι στην διόγκωση του φαινομένου, η ρίζα του κακού βρίσκεται στην επικράτηση στην Ευρώπη, τα τελευταία αρκετά χρόνια, του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, και την εξ αυτού επιβολή της λογικής της λιτότητας. Με την ολοένα και μεγαλύτερη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, με την διάρρηξη κάθε έννοιας κοινωνικής συνοχής, με την περιθωριοποίηση μεγάλης μερίδας των ευρωπαίων πολιτών. Την ίδια στιγμή που οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εξακολουθούν να βρίσκονται και να λειτουργούν σε «απομονωμένα ανάκτορα» τόσο πέρα, τόσο μακριά από τους πολίτες και από τις ανάγκες τους. Δίχως μάλιστα την ελάχιστη δημοκρατική νομιμοποίηση.
«Χρειάζεται διπλό μέτωπο ενάντια στην ακροδεξιά, τον ρατσισμό και την μισαλλοδοξία, αλλά και τον νεοφιλελευθερισμό και τη λιτότητα που τους τροφοδοτεί» είπε στο Ζάλτσμπουργκ ο έλληνας Πρωθυπουργός. Και τα είπε όλα…

Πηγή: huffingtonpost.gr

Μέτωπο στην Ακροδεξιά και τον νεοφιλελευθερισμό

Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με τις ευθύνες της για το προσφυγικό. Ευθύνες στις οποίες δεν ανταποκρίθηκε, όχι λόγω του μεγέθους των προσφυγικών ροών ή των δυσκολιών στη διαχείρισή τους, αλλά για λόγους διατήρησης των πολιτικών ισορροπιών στα κράτη - μέλη: για να μην ενισχυθεί πολιτικά η Ακροδεξιά εις βάρος των πολιτικών κομμάτων εξουσίας.
Φυσικά, αυτό απέτυχε. Ο πιο ασφαλής τρόπος να ενισχυθεί η Ακροδεξιά είναι το να προσπαθεί το πολιτικό σύστημα να την εξευμενίσει. Να στρογγυλεύει συνεχώς τις θέσεις του για να μην της δίνει δικαιώματα. Να της αναγνωρίζει ότι, κάπου, κατά βάθος, ένα δίκιο το έχει. Και ότι η εμφάνισή της στο πολιτικό προσκήνιο οφείλεται σε υπαρκτά προβλήματα που από έλλειψη αποφασιστικότητας δεν αντιμετωπίζονται.
Μια τέτοια πολιτική νομιμοποίηση δημιουργεί χώρο για την Ακροδεξιά στο πολιτικό σύστημα. Και αυτόν τον χώρο θα τον εκμεταλλευτεί. Η σημερινή αβεβαιότητα και η οπισθοδρόμηση από το ευρωπαϊκό κεκτημένο ωθούν τμήματα των ευρωπαϊκών κοινωνιών στην αντιπολιτική στάση.
Η Ακροδεξιά δεν αντιμετωπίζεται με καλοπιάσματα. Αντιμετωπίζεται με ξεκάθαρο μέτωπο και πολεμική. Με αταλάντευτη υπεράσπιση των αξιών της αλληλεγγύης, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του διεθνούς δικαίου. Δεν πρέπει να της αφήσουμε χώρο. Πρέπει να της κλείσουμε τον δρόμο. 
Ταυτόχρονα πρέπει να μιλήσουμε για τις συνθήκες που οδήγησαν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες στην ανασφάλεια - και τις έκαναν ευάλωτες στην ξενοφοβία. Και αυτό σημαίνει να ανοίξουμε μέτωπο στον νεοφιλελευθερισμό.
Ο αγώνας ενάντια στην Ακροδεξιά και τον νεοφιλελευθερισμό είναι ενιαίος. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι και οι δύο σκούζουν για την “ιδεολογική ηγεμονία της αριστεράς”. Από εκεί νιώθουν τον κίνδυνο.

Πηγή: Αυγή

Γιατί έχει μπει στο στόχαστρο η κρατική τηλεόραση;

Αφορμή έψαχναν οι εγχώριοι νεοφιλελεύθεροι να επιτεθούν ξανά στην ΕΡΤ. Μία επίθεση που μόνο τυχαία δεν είναι. Καταρχήν η αντιπολίτευση αποφάσισε να αντιγράψει το εμπάργκο του ΣΥΡΙΖΑ στο ΣΚΑΪ. Εκμεταλλευόμενη την πρώτη ευκαιρία ανταπέδωσε βάζοντας ως στόχο τη δημόσια τηλεόραση. Προσωπικά είμαι ενάντια και στις δυο αποφάσεις διότι είμαι οπαδός του εποικοδομητικού αντιλόγου, έστω και του υποτυπώδους που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε έναν τηλεοπτικό σταθμό. Με τις αποφάσεις αυτές θα έχουμε τον νεοφιλελεύθερο μονόλογο των ιδιωτικών σταθμών και τον φιλοκυβερνητικό μονόλογο των κρατικών. Ένας ακόμη λόγος για να κρατήσουμε τις τηλεοράσεις μας κλειστές.
Αυτό όμως που με εντυπωσιάζει στην όλη υπόθεση, είναι το μένος δεξιών και νεοφιλελεύθερων συμπολιτών μου απέναντι στην ΕΡΤ, κάτι που χτυπάει έντονα όταν σκέφτομαι πως οι ίδιοι κωφεύουν και σωπαίνουν στην εξευτελιστική προπαγάνδα των ιδιωτικών σταθμών. Οφείλουν όμως να γνωρίζουν πως υποτιμώντας μια υπηρεσία καλό είναι να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις που θα βελτιώσουν την ποιότητα της καθημερινότητάς μας. Οπότε βάση λογικής, οι επικριτές της ΕΡΤ προτιμούν τα προϊόντα που τους πασάρουν οι ιδιωτικοί σταθμοί. Γνωρίζοντας όμως πως τα «αντίπαλα στρατόπεδα» προσφέρουν τηλεοπτικά σκουπίδια (τηλεπαιχνίδια, κουτσομπολίστικες εκπομπές, soft porno reality και δεύτερης διαλογής ταινίες) εμμένουν μόνο στο να κατηγορούν τη δημόσια τηλεόραση για προπαγάνδα.
Συμφωνώ πως η ΕΡΤ υπήρξε μαριονέτα των εκάστοτε κυβερνήσεων κάτι το οποίο συνεχίζει και σήμερα με μία δίωρη μεσημβρινή εκπομπή. Από εκεί και πέρα το προϊόν που προσφέρει στους τηλεθεατές είναι πλούσιο κι αξιόλογο. Και το κυριότερο είναι πως δείχνει σεβασμό στον μέσο τηλεθεατή. Κατά καιρούς έχω παρακολουθήσει εξαιρετικά ντοκιμαντέρ κι αφιερώματα σε ιστορικά, πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα. Έχω ταξιδέψει στον κόσμο με εναλλακτικούς τρόπους (στο μυαλό μου ‘ρχονται οι περιπλανήσεις μιας τυφλής ταξιδεύτριας κι ενός τύπου που ανακαλύπτει άγνωστα μέρη της Ευρώπης με ένα μονοκινητήριο αεροπλάνο). Έχω απολαύσει εξαιρετικές ταινίες σε φυσιολογικές ώρες. Άραγε ποιο ιδιωτικό κανάλι έχει προβάλλει έργα των Φελίνι, Ντε Σίκα κι άλλων σπουδαίων δημιουργών; Έχω παρακολουθήσει εκπληκτικές συζητήσεις με διακεκριμένα πρόσωπα (κυρίως στην ΕΡΤ3). Και το κυριότερο νιώθω όμορφα που ένας σταθμός εκδηλώνει με σθένος αντιφασιστικές απόψεις.
Σίγουρα οι επικριτές θα διαφωνήσουν στα λεγόμενά μου βασιζόμενοι στην μικρή τηλεθέαση που κάνουν τα κρατικά κανάλια. Εξάλλου έχουν μάθει να ερμηνεύουν το κάθε τι στη ζωή με νούμερα. Προσωπικά δεν με ενοχλεί η μικρή τηλεθέαση των κρατικών καναλιών, γνωρίζοντας πως μεγάλα νούμερα συγκεντρώνουν τα πολυδιαφημισμένα τηλεσκουπίδια.
Η επίθεση που κάνουν οι δεξιοί κι οι νεοφιλελεύθεροι στην κρατική τηλεόραση, δεν είναι τίποτα παραπάνω από το μίσος που έχουν για κάθε τι δημόσιο. Είναι οι ίδιοι που επιθυμούν την ιδιωτικοποίηση όλων των κρατικών υπηρεσιών. Όλοι θυμόμαστε την εξοργιστική ατάκα ενός δημοσιογράφου που υποστήριζε πως με τα λεφτά που δίνονται στην ΕΡΤ θα μπορούσαμε να αγοράσουμε έναν αξιόλογο αριθμό καναντέρ. Αλήθεια αν γινόταν σωστά η αδειοδότηση των ιδιωτικών καναλιών πόσα καναντέρ, θα είχαμε αγοράσει;
Οι νεοφιλελεύθεροι δεν τα βάζουν με την προπαγάνδα των κρατικών σταθμών. Απλώς είναι φανατισμένοι θιασώτες της ιδιωτικοποίηση των πάντων. Αδιαφορούν όμως στη σκέψη πως με την πολιτική τους αυτή το κράτος και μαζί μ’ αυτό κι ο λαός μπορεί να οδηγηθούν σε πλήρης καταστροφή. Βλέπετε το ατομικό συμφέρον τυφλώνει. Όχι όμως η ευσυνειδησία.

Πρώτη δημοσίευση: aplotaria.gr

Για την αντιγραφή

του Κώστα Ζώρα
Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ο Markus Feldenkirchen, εμβληματικός τακτικός συνεργάτης και αρθρογράφος στο Der Spiegel, δημοσίευσε στο τεύχος της 1/9/2018 άρθρο με τίτλο «Μετά το Κέμνιτς. Οι παρεκτροπές των νεοναζί πρέπει να αφυπνίσουν την πολιτική και τους πολίτες». Ας τον ακούσουμε:
«Από όλα τα μικρά και μεγάλα περιστατικά (ρατσιστικού μίσους) των προηγούμενων χρόνων, το Κέμνιτς υπήρξε το σκληρότερο. Εικόνες Γερμανών, οι οποίοι με τον χιτλερικό χαιρετισμό απειλούσαν μετανάστες, έκαναν τον γύρο του κόσμου.
Σε αντίθεση με το κυνήγι μαγισσών στις αρχές της δεκαετίας του 1990, τώρα έχουμε την υποστήριξη που παρέχεται στους νεοναζί από τμήματα του αστικού κόσμου και της πολιτικής. Η ηγεσία του κόμματος της (ακροδεξιάς) Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) υποβάθμισε τη ρατσιστική βία, μετά τη θανατηφόρα επίθεση σε πολίτη του Κέμνιτς, σε “αυτοάμυνα” και με αυτό τον τρόπο τη νομιμοποίησε. Αυτό κάνει την τωρινή κατάσταση απείρως πιο επικίνδυνη από τότε.
»Υπάρχουν συγκεκριμένοι πολιτιστικοί και ιστορικοί λόγοι που η ιδεολογία της άκρας Δεξιάς βρίσκει γόνιμο έδαφος στη Σαξονία. Αλλά η “αναγέννηση” του καφέ δεν είναι σαξονικό φαινόμενο. Ενα Κέμνιτς υποβόσκει παντού.
»Αποφασιστικό θα είναι, λοιπόν, το εάν το Κέμνιτς συγκροτεί το τέλος μιας πνευματικά ανήθικης αλλαγής. Ή αν θα είναι το πρελούδιο μιας αντιδημοκρατικής και ιδίως νεοφασιστικής εποχής.
»Το εάν το Κέμνιτς θα οδηγήσει σε αφύπνιση της πολιτικής και των πολιτών, που θα αποτελέσει ένα δικαιικό τράνταγμα απέναντι στην ταυτόχρονη υποβάθμιση της δημοκρατίας. Ή εάν εκείνοι, που θα μπορούσαν να προβάλουν αντίσταση, θα συνεχίσουν τον μακάριο ύπνο της απάθειάς τους. Από τη συμπεριφορά και απραξία της σαξονικής αστυνομίας, παρά τις προειδοποιήσεις, έχασαν τελικά η πολιτική και τα όργανά της.
»Εχασε όμως και το λεγόμενο “κέντρο” της κοινωνίας, ανεξαρτήτως αν θα χαρακτηριστούν “προνομιούχοι” (“μεγάλοι”) ή “μικροί” πολίτες. Και αυτό γιατί εγκατέλειψαν τον ρόλο του ενεργού πολίτη, επειδή θεώρησαν τη δημοκρατία ως κάτι το αυτονόητο και ως εκ τούτου παρέλειψαν την προάσπισή της. Γιατί τις αλλαγές στην κοινωνία (σε βάρος των λιγότερο προνομιούχων) τις παρακολούθησαν με απάθεια και με μια απολιτική διάθεση που τρομάζει. Ο (θρίαμβος) της θαλπωρής και της αναπαυτικότητας της ιδιώτευσης.
»Στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης η επίσης ευρισκόμενη τότε σε λήθαργο κοινωνική πλειοψηφία άφησε τους εξτρεμιστές της Δεξιάς και της άκρας Δεξιάς να “καταλάβουν” τους δρόμους και να δείξουν την πολιτική πορεία. Μέχρις ότου πολύ γρήγορα η πλειοψηφία κατέστη μειοψηφία.
»Ενα άλλο μέρος των πολιτών, που ανήκουν στα λεγόμενα μεσαία στρώματα, ευθύνεται για την εξάλειψη της ιδεολογικής απόστασης μεταξύ συντηρητικών και εξτρεμιστών δεξιών. Αυτοί οι πολίτες θέτουν εσφαλμένες προτεραιότητες, ασκούν “νόμιμη” κριτική στην ακολουθούμενη μεταναστευτική πολιτική, αποφεύγουν όμως επιμελώς να στρατευθούν στην άμυνα της δημοκρατίας.
»Χρειάζεται αφύπνιση των “αξιοπρεπών” που βρίσκονται σε μακάριο λήθαργο. Χρειάζονται φωτεινά παραδείγματα, διαδηλώσεις, δημόσιες εκκλήσεις, συναυλίες, δηλαδή ό,τι είναι ιδιαιτέρως ηχηρό και εμφανές. Εξισορροπιστές κυνικοί κλείνουν τα μάτια. Αλλά εξισορρόπηση και κυνισμός στους παρόντες καιρούς βοηθούν μόνο τους εχθρούς της πολιτικής δημοκρατίας.
»Δεν πρέπει κάποιος να περιμένει μέχρι οι χιονόμπαλες να εξελιχθούν σε χιονοστιβάδες. Κάποιος πρέπει να διαλύσει τις κυλιόμενες χιονόμπαλες. Οι χιονοστιβάδες δεν σταματούν. Ησυχάζουν μόνο, όταν τα έχουν θάψει όλα».
Ρατσιστικές συμμορίες στη Γέρα Λέσβου (επίθεση σε δήθεν μουσουλμάνα με μαντίλα), ρατσιστικές συμμορίες στη Μυτιλήνη (βεβήλωση του μνημείου για τους πρόσφυγες, βεβήλωση της προτομής του ιστορικού δημάρχου τη πόλης Απόστολο Αποστόλου), εθνικιστικές συμμορίες στη Θεσσαλονίκη, στις Σέρρες το δημοτικό συμβούλιο παρ’ ολίγον να αναιρέσει την τιμητική διάκριση προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Μήπως είναι η ώρα οι δημοκρατικοί πολίτες να σηκωθούν από τον καναπέ, να μιλήσουν και να δράσουν;
Το άκρως ενδιαφέρον αυτό άρθρο του Γερμανού διανοούμενου και δημοσιογράφου θα μπορούσε να είχε γραφεί και στην Ελλάδα. Ετσι δεν είναι; Αντί για Κέμνιτς ίσως Λέσβος.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Αριστουργήματα του παρελθόντος: Ο Μικρός Στρατιώτης (1963)

Ένα μοναδικό χάρισμα που έχει η Άννα Καρίνα, είναι πως ακόμα και σε περιπτώσεις που τυγχάνει να έχει μικρό ρόλο σε μία ταινία, καταφέρνει τελικά να ξεχωρίσει από το σύνολο των υπολοίπων ηθοποιών. Τρανταχτό παράδειγμα στην παραπάνω άποψη είναι ο "Μικρός Στρατιώτης του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ. Η τέταρτη ταινία της πλούσιας φιλμογραφίας του σπουδαίου Γάλλου σκηνοθέτη αλλά η πρώτη με την οποία ξεκινάει τον πολιτικό του διάλογο απέναντι στα γεγονότα που ταρακουνούσαν την Γαλλία και την υπόλοιπη Ευρώπη εκείνα τα χρόνια. Με τη συγκεκριμένη ταινία είχε το θάρρος να κατηγορήσει την Γαλλία για τον πόλεμο στην Αλγερία. 

Η ιστορία μας ταξιδεύει στην Γενεύη, στο γαλλόφωνο τμήμα μιας χώρας που υπήρξε ουδέτερη σ' όλους τους πολέμους που διεξήχθησαν στην Ευρώπη. Ένας νεαρός Γάλλος λιποτάκτης, για να αποφύγει τον πόλεμο στην Αλγερία αυτοεξορίστηκε στην Ελβετία. Όμως η Γαλλία δεν τον αφήνει σε ησυχία. Μία φασιστική παρακρατική οργάνωση του αναθέτει διάφορες αποστολές κατασκοπείας κι εκτελέσεων, με αντάλλαγμα την άτυπη παραμονή του στην αλπική χώρα. Ο ίδιος όμως φθείρεται κι αναζητά διάφορες διεξόδους. Μία απ' αυτές είναι να το φύγει κρυφά για Βραζιλία με σκοπό να ανοίξει εκεί μια γκαλερί. Εξάλλου η αγάπη του για την τέχνη είναι εμφανής καθ' όλη τη διάρκεια της ταινίας. Παρομοιάζει τον ουρανό με πίνακα του Paul Klee, αναζητά πίνακες του Μοντιλιάνι, προσπαθεί να καταλάβει αν τα μάτια της κοπέλας που ερωτεύτηκε έχουν το γκρι του Βελάσκεθ ή το γκρι του Ρενουάρ και συζητάει μαζί της για το αν είναι καλύτερος ο Γκωγκέν από τον Βαν Γκογκ. Τα πλοκάμια όμως των παρακρατικών, τον έχουν σφίξει γερά και τον οδηγούν σε έναν ηθικό πνιγμό καθώς τους μπαίνει η υπόνοια πως ο νεαρός μπορεί να είναι διπλός κατάσκοπος. 

Η εσωτερική σύγκρουση του ήρωα θα επιδεινωθεί μετά τη γνωριμία του με την γοητευτική Βερονίκ. Την ερωτεύεται  παράφορα κι αποφασίζει να αλλάξει πορεία στη ζωή του για να μπορέσει να αφοσιωθεί στην νέα του αγάπη. Η Βερονίκ όμως κρατά πολλά κρυμμένα μυστικά, τόσο για το παρελθόν της όσο και για τους λόγους της παραμονής της στην Γενεύη. Όταν του αποκαλύψει το μυστικό της, θα αρχίσει μία έντονη μάχη περί ηθικής και ιδανικών. "Η Γαλλία έχει γίνει η πιο μισητή χώρα στον πλανήτη λόγω του πολέμου με την Αλγερία" λέει ο Μπρούνο για να λάβει την εξής αποστομωτική απάντηση από την Βερονίκ "Όταν οι Γάλλοι πολεμούσαν τους Γερμανούς ήταν οι καλοί διότι είχαν ιδανικά. Στο πόλεμο με την Αλγερία όμως κυνηγάνε το δικό τους συμφέρον. Τα ιδανικά ανήκουν στους άλλους". 

Για ποιον λόγο λοιπόν πολεμάμε; Για ποιον λόγο σκοτώνουμε ανθρώπους. Παράλληλα μ' αυτά τα ερωτήματα, ο Μπρούνο εκδηλώνει το θαυμασμό αλλά και τη ζήλια του για τη γενιά του ποιητή Λουί Αραγκόν. "Εκείνων το πάθος στηριζόταν στον ισπανικό εμφύλιο. Εμείς δεν έχουμε κάποιο κίνητρο για να ξεσηκωθούμε". Πάνω σ' αυτό το ερώτημα πορεύθηκε κι ο ίδιος ο σκηνοθέτης μέχρι τον Μάιο του 1968. Μάλιστα με την μαοϊκή του ταινία "Η Κινέζα" (1967) αποδείχτηκε ως ο προφήτης της φοιτητικής εξέγερσης. 

Σε μια περίοδο όπου υπάρχει έλλειψη κινήτρων κι εμπνεύσεων κι απώλεια ηρώων, οι άνθρωποι κλείνονται όλο και περισσότερο στον εαυτό τους. Φορούν ένα προσωπείο και μ' αυτό πορεύονται μες στην κοινωνία. Η μοναξιά κι η ανειλικρίνεια σπάνε το κοινωνικό σύνολο. Οι άνθρωποι φέρονται ατομικά κι όχι συλλογικά. Οδηγούνται σε ένα επικίνδυνο αδιέξοδο όπου οι επαναστάσεις δε χωράνε.

Οι αμφιβολίες που προκύπτουν θα αναγκάσουν τον πρωταγωνιστή σε μία άτακτη φυγή από τη χώρα. Όμως την τελευταία στιγμή πιάνεται όμηρος στα χέρια των Αράβων. Θα υποστεί βασανιστήρια και θα ζήσει τη φρίκη ενός ακήρυχτου πολέμου. Έχοντας ακούσει μαρτυρίες άλλων βασανισμένων ανθρώπων, θα προσπαθήσει να βρει τρόπους για να αντιμετωπίσει τους πόνους που του προκαλούν οι απαγωγείς του. Θα ρθει πολύ κοντά στην αυτοκτονία όχι από δείλια αλλά ως μια σωτήρια λύση. 

Η μαρτυρική του κατάσταση τον μετατρέπει σε καφκικό ήρωα διότι ενώ απαρνιέται και προσπαθεί να αποφύγει τις αποστολές που του αναθέτουν οι Γάλλοι παρακρατικοί, τελικά πέφτει θύμα αυτών που κυνηγάει. Αντιφάσεις, αδιέξοδα, φωτογραφίες ανθρώπων που πέθαναν με φρικτό τρόπο, αόρατοι εχθροί που σε παρακολουθούν σε κάθε σου κίνηση, ύπουλοι συνεργάτες που εμφανίζονται σε κάθε δύσκολη στιγμή για να σε παρακινήσουν να τραβήξεις την σκανδάλη. Γλιτώνεις από έναν πόλεμο και με απειλές μπαίνεις σε έναν άλλον. Η σωτηρία μπορεί να ρθει μόνο με θυσία. Μόνο που σ' αυτά τα ύπουλα παιχνίδια, ποτέ δε ξέρεις ποιος είναι ο θυσιαζόμενος πάνω στο βωμό. 

Ο πόνος του πρωταγωνιστή πνίγεται όμως από έναν σκληρό ρεαλισμό. Σκέφτεται πως είναι τυχερός που αυτός είναι ακόμη ζωντανός κι έχει ολόκληρη ζωή μπροστά του.

Στην πρώιμη πολιτική του ταινία, ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ θέτει το ερώτημα αν ο "Μικρός Στρατιώτης" είναι θύτης ή θύμα ενός παράλογου πολέμου, γι' αυτό και δεν τον εντάσσει σε στρατόπεδο καλών ή κακών. Η ουδετερότητά του αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις τόσο από τον αριστερό χώρο, ο οποίος βρήκε την ταινία κρυφοφασιστική όσο κι από τον δεξιό καθεστώς που απαγόρευσε την προβολή της στην Γαλλία. Επίσης με έξυπνο τρόπο καλύπτει τον πόλεμο που μαίνεται στην Αλγερία. Αυτό αποδεικνύεται τελικά ως παγίδα καθώς ο σκηνοθέτης πιάνει τον θεατή απροετοίμαστο όταν αρχίζει το μεγάλο του αντιπολεμικό κατηγορώ. 

Για τη σύγχυση που προκαλεί, ο σκηνοθέτης δίνει την εξής απάντηση: "Η ταινία είναι μια μαρτυρία της εποχής, λέει ο σκηνοθέτης. Έδειξα έναν άνθρωπο που βάζει στον εαυτό του πολλά ερωτήματα. Δεν έχει απαντήσεις. Το γεγονός όμως ότι θέτει ερωτήματα έστω με μπερδεμένο τρόπο, σημαίνει ότι προσπαθεί να βρει λύσεις. Η πρώτη φράση της ταινίας είναι: "Ο καιρός της δράσης πέρασε κι αρχίζει ο καιρός της σκέψης". Υπάρχει λοιπόν μια κριτική άποψη γι’ αυτά που βλέπουμε. Όσο για τη σύγχυση, έπρεπε να τη δείξω αφού ο Μικρός στρατιώτης είναι μια ταινία πάνω στη σύγχυση. Ο ήρωας βλέπει πως και ο O.A.S και το F.L.N. (αντίπαλες ιδεολογικά οργανώσεις) χρησιμοποιούν αποσπάσματα του Λένιν. Ο ίδιος είναι ένας θεωρητικός διανοούμενος, γι’ αυτό μπερδεύει τα πράγματα περισσότερο. Είναι μπερδεμένος, όχι όμως ψεύτικος. Πιστεύει ότι οι επιλογές του είναι σωστές. Εγώ δεν λέω ότι είναι σωστές η λαθεμένες, αλλά ότι είναι πιθανές. Τα γεγονότα αργότερα επιβεβαίωσαν αυτές τις απόψεις μου σε πολλά σημεία".

Στο σκηνοθετικό κομμάτι, η κινηματογραφική μαεστρία του δημιουργού αναδεικνύεται στις σκηνές όπου ο Μπρούνο κυνηγάει έναν ακαδημαϊκό για να τον σκοτώσει αλλά κάθε φορά που σημαδεύει με το όπλο κάτι συμβαίνει και το αναβάλει. Έπειτα βρήκα μοντέρνα την "ανάκριση" που βιώνει η Άννα Καρίνα. Ο Μπρούνο τη φωτογραφίζει σε ένα μινιμαλιστικό διαμέρισμα κάνοντάς της καίριες ερωτήσεις ενώ στο χώρο πλανιούνται οι νότες του Γιόζεφ Χάυντν. Επίσης έχω την εντύπωση πως υπάρχουν δυο στιγμές όπου διέκρινα τον ίδιο τον σκηνοθέτη μέσα στα πλάνα της ταινίας. Η μία μάλιστα ήταν τη στιγμή που ο πρωταγωνιστής πρωτοσυναντάει την Βερονίκ στο δρόμο, η οποία μιλάει με ένα περαστικό (πιθανότατα τον ίδιο τον σκηνοθέτη). Κλείνοντας, ομολογώ πως βρήκα άκρως σοκαριστικές τις σκηνές των βασανιστηρίων. Πόσες φορές ένιωσα το χέρι μου να καίγεται και άλλες πόσες που αισθάνθηκα τον εικονικό πνιγμό του ήρωα. Οι σκηνές αυτές ήταν τόσο σκληρές που σε πολλές χώρες απαγορεύτηκε η προβολή της ταινίας. Φυσικά σημαντικό ρόλο στην απαγόρευση αυτή έπαιξε κι ο προπαγανδιστικός της ρόλος.

Η ταινία ξεκινάει με μια φράση προερχόμενη από ένα απόφθεγμα του Γάλλου ποιητή Λουί Άραγκον, "Μάης δίχως θλίψη, Ιούνιος φονικός...". Εγώ θα ήθελα να παραθέσω ένα απόσπασμα από το ποίημά του "Ποιμενικό" που θυμήθηκα μετά τη προβολή της, "Να ζεις χωρίς ανακωχή και να ξυπνάς αυτό που μου θυμίζει".

Ο "Μικρός Στρατιώτης" είναι ένα κοινωνικοπολιτικό δοκίμιο για την πνευματική σύγχυση των Γάλλων διανοουμένων κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Αλγερία στις αρχές του ‘60, που όμως πάνω σ' αυτήν πάτησαν οι νεολαίοι κι ετοίμασαν το έδαφος για την έκρηξη του ‘68.

Βαθμολογία: 9/10

Η σύγκρουση πρέπει να γίνει

του Κώστα Καναβούρη

Την «τιμητική» του είχε το πρόβλημα του φασισμού (για όσους θεωρούν το φασισμό πρόβλημα και μάλιστα τεράστιο) την εβδομάδα που μας πέρασε. Και τι δεν είχαμε, αρχής γενομένης από τις φασιστικές γυμνοπαιδιές του περασμένου Σαββάτου που θα έκαναν τα κόκκαλα του Σατί να τρίξουν. Γυμνοπαιδιές βέβαια που άλλοι τις χλεύασαν και άλλους εξόργισαν με την αβυσσαλέα τους χυδαιότητα, την τόσο αποκαλυπτική τής βαρβαρότητας και του μίσους που Είναι ο φασισμός, ενώ δεν ήταν και ανύπαρκτοι εκείνοι που σφοδρά ταράχτηκαν για τα διαφυγόντα πολιτικά κέρδη από την παταγώδη αποτυχία της φασιστοσύναξης για το «Μακεδονικό».
Από κοντά είχαμε και την αχαρακτήριστη για βουλευτή δήλωση του κυρίου Καραγκούνη της Ν.Δ. περί του ασφαλιστικού που ορέγεται ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός του κόμματός του και του αρχηγού του. Σύμφωνα με τον εχέφρονα πολιτικό άνδρα, λαμπρό παράδειγμα εφαρμογής αυτού του ασφαλιστικού ήταν ο δικτάτορας Πινοσέτ! Ο σφαγέας του λαού του. Και βρήκε και την ώρα ο βουλευτής: λίγες μέρες πριν τη μαύρη επέτειο της Χιλιανής χούντας που έριξε στον θάνατο μια ολόκληρη χώρα, αρχίζοντας από τον Πρόεδρό της Σαλβαντόρ Αλιέντε. Μιας χούντας που μετέτρεψε τη Χιλή σε απέραντο σφαγείο προκειμένου να γίνει το πιο ακραίο πειραματόζωο της απάνθρωπης οικονομικής σχολής του Σικάγου. Κι έρχεται ο άλλος να σου πει για επιτυχημένο ασφαλιστικό!
Τύχη αγαθή, είχαμε και την παρουσία του Έλληνα πρωθυπουργού στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, που φυσικά δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη για τα περί Πινοσέτ. Άλλωστε οι καιροί δεν περιμένουν. Χαρακτηριστικό των ημερών είναι και το ότι η ολομέλεια της Ευρωβουλής αυτή την εβδομάδα επέβαλε κυρώσεις εναντίον του ακροδεξιού πρωθυπουργού της Ουγγαρίας, για παραβίαση θεμελιωδών αρχών της Ε.Ε. Καιρός ήταν. Καιρός ν’ αρχίσει η σύγκρουση με την Ακροδεξιά και τον φασισμό πριν να είναι αργά. Ανεπανόρθωτα αργά. Κι από αυτή τη σύγκρουση δεν περισσεύει κανένας, ανεξαρτήτως πολιτικού προσανατολισμού.
Όταν κλείνεις το μάτι στην ακροδεξιά σαπίλα, σημαίνει ότι κλείνεις τα μάτια στον κίνδυνο που πλησιάζει και είσαι συνυπεύθυνος γι’ αυτόν. Ο φασισμός δεν είναι απλώς μια εκτροπή από το δημοκρατικό πολίτευμα. Είναι μια εκτροπή από την ανθρώπινη συνθήκη, από την ανθρώπινη κατάσταση. Και είναι αδύνατο να υπάρξουν πολιτικά οφέλη από την τυφλότητα μπροστά στον κίνδυνο. Οι Όρμπαν και οι Σαλβίνι και οι Λεπέν και οι όμοιοί τους δεν έρχονται για να χτίσουν, έρχονται για να γκρεμίσουν, να δηλώσουν, να γονατίσουν όσα με κόπο και κόστος ακόμα και σε ανθρώπινες ζωές κερδήθηκαν από τη δημοκρατία. Κανένας δεν έχει δικαίωμα να βάλει σε κίνδυνο αυτές τις κατακτήσεις για χάρη κάποιων πρόσκαιρων (και απατηλής αποτελεσματικότητας) τακτικισμών.
Με τον φασισμό δεν χαριεντίζεσαι. Τον πολεμάς. Με τον φασισμό δεν χορεύεις ταγκό, γιατί χορεύεις επί πτωμάτων και γιατί ξεχνάς ότι η ορχήστρα παίζει με το πιστόλι στον κρόταφο. Κι ακόμα ξεχνάς ότι η μουσική δεν είναι για να χορέψεις, αλλά για να μην ακούγεται ο πελώριος ήχος της φρίκης. Η Αριστερά, οι δημοκράτες πολίτες, όσοι αγωνίστηκαν για το no pasaran, το γνωρίζουν αυτό. Σ’ αυτή τη φρίκη αντιστάθηκαν και ήρθαν μέχρι εδώ. Ας το έχουν υπ’ όψη τους όσοι ζητούν από την Αριστερά «να πάει από κει που ήρθε». Επιτέλους ας συνειδητοποιήσουν τι εξέρχεται από το έρκος των οδόντων τους όσοι ταυτίζουν τον Αλέξη Τσίπρα και τον Νίκο Κοτζιά, με τον Ιωαννίδη και τον Σαμψών.
Ας το έχει υπ’ όψη του και ο Κυριάκος Μητσοτάκης που έχει μετατρέψει τη Ν.Δ. όχι απλώς σε εκκολαπτήριο, αλλά σε ορμητήριο φρικιαστικά ακραίων στοιχείων. Όταν η Αριστερά χαρακτηρίζεται από τον Μάκη Βορίδη, με φαιά ευκολία, ελαττωματική και ζητείται από τον αρχηγό τής Ν.Δ. θεσμική εκτροπή για να μην ξαναέρθει στην εξουσία, τούτο δεν αφορά μόνο την Αριστερά. Αφορά τους πάντες. Και τους αφορά τώρα.
Όσοι λοιπόν δεξιώνονται (τείνουν την δεξιά τους) τον φασισμό είναι καιρός να το αντιληφθούν: ο φασισμός ούτε έχει ούτε θέλει φίλους. Ο φασισμός θέλει μονάχα γονατισμένους ανθρώπους. Ηθικά, ψυχικά, πνευματικά, αισθητικά. Γιατί μόνο έτσι υπάρχει. Αυτό το μέλλον ονειρεύονται για την Ελλάδα, όσοι χαριεντίζονται με τον φασισμό συνειδητά ή όχι;
Φοβάμαι να απαντήσω...

Πηγή: Αυγή

Ο Περικλής, ο Εφιάλτης και η δημοκρατία

του Γιώργου Σταματόπουλου

Μιλάμε ακόμη για δημοκρατία -εδώ, στην Ευρωπαϊκή Ενωση, στη Σαουδική Αραβία, στις ΗΠΑ. Υπερβολές. Τι δουλειά έχει ένα θεοκρατικό καθεστώς ανάμεσα στο δυτικό πολίτευμα που «γεννά» ελεύθερους και χειραφετημένους πολίτες;
Ακολουθεί το εξής παράδοξο: γίνεται λόγος για ελευθερία και πολιτική χειραφέτηση και ταυτόχρονα διατυπώνονται παράπονα ότι η Ευρώπη έχει «στερέψει» από πολιτικά αναστήματα [Μιτεράν π.χ., Κολ κ.ά., Παπανδρέου ή Καραμανλής στη χώρα και λοιπά]. Μα, αν οι πολίτες είναι χειραφετημένοι, τι χρείαν έχουν «μεγάλων» πολιτικών; Είναι παλιά αμαρτία η ταύτιση της δημοκρατίας με πολιτικά κόμματα και ισχυρούς, μεγαλοφυείς πολιτικούς, ακριβώς για να εξοβελιστεί η εξουσία του δήμου, η πραγματική ήγουν δημοκρατία.
Αρχαίο παράδειγμα, αν και κατασκευασμένο εκ των υστέρων, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο «χρυσούς αιών» του Περικλέους. [Συνετέλεσε σε αυτόν τον «μύθο» και ο μεγάλος ιστορικός Θουκυδίδης, που αρνήθηκε να περιγράψει την επαναστατική καθιέρωση της δημοκρατίας από τον Εφιάλτη και τον Αρχέστρατο, οι οποίοι απέδωσαν (462-460) όλη την εξουσία στους πολίτες].
Βρήκα στη βιβλιοθήκη του χωριού ένα παλιό βιβλίο, με αφιέρωση μάλιστα. Τίτλος του: «Τότε που λειτουργούσε η δημοκρατία» και υπότιτλο «Η εξουσία των πολιτών». Εκδοση του 1996! Συγγραφέας: Χρήστος Γ. Ρήγας. Εξώφυλλο, βεβαίως, τα σκαλιά της Πνύκας. Αντιγράφω: «Ο Εφιάλτης αποτελεί μοναδικό φαινόμενο πολιτικού που απελευθέρωσε τον λαό και του εμπιστεύθηκε την ελευθερία του.
Η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας αποτελεί τη μεγαλύτερη προσφορά του Εφιάλτη στην ανθρωπότητα και τον καθιερώνει ως τον μεγαλύτερο καινοτόμο όλων των εποχών». Οταν αφαίρεσε την εξουσία από τους Αρεοπαγίτες, τα κόμματα και τους ηγέτες, ο ίδιος έπαψε να είναι ηγέτης και έγινε απλός πολίτης. Δολοφονήθηκε μετά δύο χρόνια, λέγεται μάλιστα από τον ιστορικό των Αλεξανδρινών Χρόνων, Ιδομενέα τον Λαμψακηνό, ότι «ήταν τόσο μεγάλη» η φήμη και η δόξα του Εφιάλτη, ώστε προκάλεσε τον φθόνο του Περικλή, τον οποίο και κατηγορεί ότι ενέχεται στη δολοφονία του τελευταίου. Στην κατηγορία αυτή αντιδρά ο Πλούταρχος [Βίος Περικλέους].
«Πώς να πιστέψει κανείς τον Ιδομενέα, ο οποίος κατηγορεί τον Περικλή ότι τάχα από ζηλοτυπία και φθόνο της δόξας του, δολοφόνησε τον δημοκρατικό ηγέτη Εφιάλτη, που ήταν φίλος και συνεργάτης του; Δεν γνωρίζω από πού τα συμπέρανε αυτά ο Ιδομενέας και εκτόξευσε χολή εναντίον του ανδρός ο οποίος ίσως να μην ήταν σε όλα ανεπίληπτος, είχε όμως ευγενή χαρακτήρα και φιλότιμη ψυχή, όπου κανένα δεν φυτρώνει πάθος τόσο ωμό και θηριώδες». [Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος γ΄, σελίδα 55, όπου και λίγα αλλά εντυπωσιακά για τον άνθρωπο που αποκλήθηκε από τον Αριστοτέλη «δοκών και αδωροδόκητος και δίκαιος προς την πολιτεία» και ήταν ο φόβος και ο τρόμος προς όσους είχαν διασπαθίσει το δημόσιο χρήμα.] Σημειώνει ακόμη ο Πλούταρχος: «Ενέπνεε φόβο στους ολιγαρχικούς και ήταν άκαμπτος στην απαίτηση ευθυνών και στην καταδίωξη εκείνων που αδικούσαν τον λαό».
Ούτε στα όνειρά μας σήμερα τέτοιου χαρακτήρα πολιτικοί. Τι πήγα και ανασκάλεψα. Οσο για τον Περικλή αναδείχτηκε καλός στρατηγός με εξέχουσες προσωπικότητες να είναι φίλοι του: Φειδίας, Αναξαγόρας, ο περίφημος μουσικός Δάμων, Ζήνων ο Ελεάτης, Αισχύλος, Σοφοκλής, Πρωταγόρας... 
Παραμένει το εξής: Δεν έφτιαξε ο Περικλής τη δημοκρατία, η δημοκρατία ανέδειξε τον Περικλή -για τους αριστερούς αυτό...

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Πώς η θεωρία των δύο άκρων ξεπλένει τον ναζισμό

του Άγγελου Τσέκερη

Αν σε ακαδημαϊκό επίπεδο η ταύτιση του κομμουνισμού με τον ναζισμό μπορεί να απαντηθεί με ιστορικά και κοινωνικοπολιτικά επιχειρήματα, στο επίπεδο της πολιτικής μια τέτοια συζήτηση δεν έχει κανένα νόημα. Στην καθημερινή πολιτική αντιπαράθεση η επίκληση της «θεωρίας των δύο άκρων» είναι απλώς εκδήλωση εμπάθειας και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί σε ορθολογικό πλαίσιο. 
Στην Ευρώπη, η ταύτιση του ναζισμού με τον κομμουνισμό βοήθησε ουσιαστικά κάποιες ανατολικές χώρες να αναθεωρήσουν την Ιστορία τους, να αποκαταστήσουν τους εγκληματίες δωσίλογους συνεργάτες των ναζί, ακόμα και να στήσουν μνημεία σε «ηγέτες» ή στρατιωτικές ομάδες που εμπλέκονται σε εξοντώσεις δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Όμως, η θεωρία των δύο άκρων δεν είναι ακριβώς η ταύτιση του ναζισμού με τον κομμουνισμό. Είναι μια πιο διευρυμένη εκδοχή αυτού του σχήματος, που ταυτίζει την Άκρα Δεξιά με την Άκρα Αριστερά αφήνοντας ρευστό το τι μπορεί, κατά περίπτωση, να περιλαμβάνεται στο ένα άκρο και τι στο άλλο. Υπό αυτή την έννοια, αξίζει να παρατηρήσει κάποιος ότι, με τον τρόπο που χρησιμοποιείται η θεωρία των δύο άκρων, τα όρια του δεξιού άκρου είναι κλειστά: περιλαμβάνονται, στο άκρο αυτό, οι νεοναζί με τα τατουάζ και όποιος άλλος εθελοντικά κατατάσσει τον εαυτό του εκεί, καθώς και ο Πάνος Καμμένος - ενώ σιωπηρώς εξαιρούνται η χούντα, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο ΙΔΕΑ και τα Τάγματα Ασφαλείας. Αντιθέτως, τα όρια του αριστερού άκρου είναι ελαστικά και μπορεί να περιλαμβάνουν από τον Στάλιν και τη 17Ν μέχρι τον Νίκο Παρασκευόπουλο και τη Θεανώ Φωτίου. Αυτό συμβαίνει γιατί η θεωρία των δύο άκρων δεν έχει ηθικό κίνητρο, αλλά εργαλειακό: είναι μια ρητορική εμπάθειας που στρέφεται 100% εναντίον της Αριστεράς.
Καθορίζοντας με τόσο εξαιρετικά υποκειμενικό τρόπο το τι είναι τα δύο άκρα, αυτή η ρητορική διαμορφώνει έναν μεσαίο χώρο «κανονικότητας» στον οποίο χωράνε όλοι οι υπόλοιποι: από την Κεντροαριστερά έως την Ακροδεξιά που δεν της αρέσει να την αποκαλούν έτσι. Ακριβώς επειδή ξεπλένει όποιον την επικαλείται, η θεωρία των δύο άκρων χρησιμοποιείται κατά κόρον από ακροδεξιούς. Υπήρξε ιδεολογική αρχή της δικτατορίας και είναι παρούσα στα βιβλία του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου, στα απολογητικά υπομνήματα του Παπαδόπουλου, στις απολογίες του Θεοφιλογιαννάκου και του Χατζηζήση. Έτσι, στον μεσαίο χώρο της κανονικότητας υπάρχει πάντοτε θέση ακόμα και για μια «σοβαρή Χρυσή Αυγή» όταν και εφόσον αυτή δημιουργηθεί. Υπάρχει χώρος και για την εκλογική βάση της Χρυσής Αυγής (ελάτε τώρα, τόσες χιλιάδες άνθρωποι, δεν είναι όλοι φασίστες...) καθώς και για τα μέλη της (παιδιά που παρασύρθηκαν είναι...).
Το ξέπλυμα κάθε ακροδεξιού που δεν θέλει ή δεν τον συμφέρει να τον προσδιορίζουν ως τέτοιον δεν είναι το μόνο πρόβλημα της θεωρίας των δύο άκρων. Το βασικότερο πρόβλημα είναι ότι υποδύεται την αντικειμενική, ενώ συγκροτείται αποκλειστικά από εμπάθεια απέναντι στην Αριστερά. Στην πραγματικότητα, οι ιεροκήρυκες της θεωρίας των δύο άκρων, όταν βλέπουν την Αριστερά, ξεχνάνε τους φασίστες και όποτε βλέπουν τους φασίστες, θυμούνται την Αριστερά. Για παράδειγμα, όταν ο βουλευτής του Μιχαλολιάκου δημιούργησε μέσα στη Βουλή επεισόδιο με τον Ν. Δένδια, η Νέα Δημοκρατία και όλα τα ΜΜΕ που την επικουρούν κατήγγειλαν κοινό σχέδιο της Χ.Α. με τον ΣΥΡΙΖΑ για να αποπροσανατολιστεί η κοινοβουλευτική διαδικασία. Κι αυτό πάει ακόμα πιο μακριά. Ας θυμηθούμε τον ΣΚΑΪ λίγες ώρες μόνο μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα: «Ο Ρουπακιάς μικρός ήταν επιρροή του ΚΚΕ»...
Έτσι, η θεωρία των δύο άκρων επιβάλλει πάντοτε τον συμψηφισμό όπου υπάρχει η ανάγκη να καταγγελθεί η φασιστική δράση. Αυτό αυτομάτως αμβλύνει την ξεκάθαρη καταγγελία της φασιστικής δράσης, που συνιστά υποχρέωση όλων σε μια ανοιχτή δημοκρατική κοινωνία. Κάθε φορά που οι φασίστες επιτίθενται με τον τρόπο που ξέρουν, η Αριστερά πρέπει να μπαίνει στο κάδρο. Όταν η Αριστερά δεν χωράει στο κάδρο, η φασιστική δράση υποβαθμίζεται. Στο πογκρόμ που έγινε στους δρόμους της Αθήνας μετά τη δολοφονία ενός Έλληνα από δύο Αφγανούς, υπήρξαν νεκροί οι οποίοι ποτέ δεν καταγράφηκαν και κανείς δεν μίλησε γι' αυτούς. Τα υπόλοιπα έκτροπα, οι συνεχείς επιθέσεις και το σπάσιμο καταστημάτων μεταναστών, αποδόθηκαν απλά σε “αγανακτισμένους πολίτες”. Οι φασίστες, που έδρασαν οργανωμένα, εξαφανίστηκαν από την εικόνα που έδιναν τα ΜΜΕ. Όσο για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, όλοι θυμούνται την αρχική γραμμή που επιχείρησε να περάσει ο ΣΚΑΪ μέχρι να σηκωθεί η κατακραυγή: “Τον σκότωσε για το ποδόσφαιρο”...
Η σχετικοποίηση της φασιστικής δράσης από τη θεωρία των δύο άκρων αφήνει χώρο για την εδραίωση της ανοχής. Η πραγματικότητα είναι ότι μέσα σε αυτό το κλίμα πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι οι συμμορίες αυτές, παρόλο που ο τρόπος δράσης τους ξεφεύγει από το νόμιμο πλαίσιο, υποκινούνται στην πραγματικότητα από ευγενικά πατριωτικά κίνητρα και από την πρόθεση να επιβάλουν συνθήκες τάξης και ασφάλειας εκεί που δεν τις επιβάλλει το κράτος. Όλοι αυτοί είναι ψηφοφόροι, είναι τηλεθεατές, είναι όλοι αυτοί που δεν έχουν κανένα πρόβλημα συνύπαρξης με ναζιστές στα συλλαλητήρια για το «Μακεδονικό» ή στην αντιπροσφυγική καμπάνια στη Λέσβο. Τα “κανονικά” κόμματα και τα “κανονικά” ΜΜΕ έχουν ανάγκη όλο αυτόν τον κόσμο και δεν θέλουν να έρθουν σε αντιπαράθεση με τις πεποιθήσεις του. Η θεωρία των δύο άκρων προσφέρει τη δυνατότητα αυτή. Έτσι, η θεωρία των δύο άκρων λειτουργεί ως μια πλατφόρμα νομιμοποίησης, ανοχής, ακόμα και συμπάθειας για τους φασίστες. Άσχετα αν ο τρόπος με τον οποίο “αγαπάνε την πατρίδα” είναι “κάπως ερειστικός”...

Πηγή: Αυγή