Το πρόβλημα να είσαι άνθρωπος, Ελληνας και κομμουνιστής…

του Δημήτρη Γκιώνη

Τυπικό εκπρόσωπο της λεγόμενης «χαμένης γενιάς» αποκαλούσε τον εαυτό του ο Βασίλης Ραφαηλίδης – και εξηγούσε γιατί: «Αυτής που στον πόλεμο ήταν παιδιά, στον εμφύλιο πόλεμο έφηβοι, στην πρώτη καραμανλική περίοδο περίπου νέοι άντρες, στη χούντα άντρες απλά, και σήμερα, που όλα καταρρέουν, είτε ώριμοι είτε ετοιμόρροποι άντρες, έτοιμοι είτε για τη συγκομιδή είτε για την κατεδάφιση.
»Αυτός που υπογράφει τούτα τα κείμενα έτυχε να ζήσει ολόκληρη αυτή τη δύσκολη για την Ελλάδα περίοδο από μέσα και να βιώσει καταστάσεις που συχνά ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια του ρεαλισμού για να αγγίξουν τα όρια του σουρεαλισμού. Κατά κάποιο τρόπο, αυτά τα κείμενα είναι η σουρεαλιστική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας».
«Αυτά τα κείμενα» περιλαμβάνονται στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο (ένα από τα πολλά που κυκλοφόρησαν με την υπογραφή του) «Μνημόσυνο για έναν ημιτελή θάνατο, Η ζωή ενός ταλαίπωρου Ελληνα» («Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου», 1992). Του Βασίλη Ραφαηλίδη, που στις 8 Σεπτεμβρίου συμπληρώνονται 15 χρόνια από τον θάνατό του – στα 66 του.
Του Ραφαηλίδη, του κινηματογραφικού κριτικού (οξύς και σαρωτικός για τον εμπορικό ειδικότερα κινηματογράφο), του πολιτικού αρθρογράφου, του επιφυλλιδογράφου, του σχολιαστή, του δάσκαλου, μ’ έναν λόγο διεισδυτικό, φιλοσοφικό, γλαφυρό, χιουμοριστικό - γραπτό αλλά και προφορικό (στις περιπτώσεις που τον καλούσαν σε τηλεοπτικές εκπομπές, όπου αξίωνε να πληρωθεί, καθώς ήταν εναντίον τής τζάμπα δουλειάς).
Συν εκδότη, προδικτατορικά, του περιοδικού «Ελληνικός Κινηματογράφος», που έκλεισε η χούντα, οπότε και συνελήφθη για την αντιδικτατορική δράση του, συν (όπως είναι αυτονόητο) αριστερός από κούνια.
Είχα την τύχη να συγκατοικήσω μαζί του στην προδικτατορική «Δημοκρατική Αλλαγή» (μαζί με άλλους κινηματογραφιστές – τα γνωστά: Θόδωρος Αγγελόπουλος, Τώνια Μαρκετάκη, Φώτος Λαμπρινός, Αλέξης Γρίβας, που είχαν επιστρέψει με λαμπρές σπουδές από τα ξένα και, ώσπου να βρουν τον δρόμο τους, δημοσιογραφούσαν για βιοπορισμό), ενώ, πριν φύγει από τη ζωή, συγκατοικήσαμε και στην «Ελευθεροτυπία».

Μπέρδεμα…

Ο Ραφαηλίδης δεν βρίσκεται στη ζωή (και θα είχε τόσα να πει στις μέρες μας…), ευτυχώς όμως υπάρχουν τα βιβλία του, όπως το προαναφερόμενο, απ’ όπου μερικά χαρακτηριστικά διαχρονικά αποσπάσματα:
■ «Το να γεννηθείς άνθρωπος είναι ήδη ένα πρόβλημα. Το να γεννηθείς Ελληνας είναι ένα δεύτερο πρόβλημα. Αν όμως είσαι άνθρωπος, Ελληνας και κομουνιστής μαζί, χέστα! Στο αρχικό υπαρξιακό σου πρόβλημα προσθέτεις ένα αιματολογικό, και στο αιματολογικό ένα ιδεολογικό, οπότε τα πράγματα μπερδεύονται πολύ. Εδώ οι άλλοι δυσκολεύονται να τα καταφέρουν μόνο με την ιδιότητα του Ελληνα, και συ περιμένεις να τα καταφέρεις με την ιδιότητα του ανθρώπου, του Ελληνα και την επιπρόσθετη του κομουνιστή;»
■ «Δοσίλογοι, ως γνωστόν, λέγονται αυτοί που έχουν να δώσουν λόγο για τις πράξεις τους. Στην Ελλάδα πάντως δοσίλογοι είναι αυτοί που δεν δίνουν ποτέ λόγο σε κανέναν. Τούτο συμβαίνει διότι η Ελλάδα είναι φορτωμένη κάργα με πατριώτες, που ποτέ δεν παίρνουν τα βουνά από στρίμωγμα, ή έστω τρέλα. Συμβιβάζονται με τους πάντες και τα πάντα, ακόμα και με τους κατακτητές».

Για το φαΐ!

■ «Κέρδισε τη μάζα τότε ο Λένιν διότι της υποσχέθηκε φαΐ. Και οι διάδοχοί του έχασαν τη μάζα διότι δεν κράτησαν την υπόσχεση. Κι αλίμονό σου αν δεν δώσεις στη μάζα το φαΐ που της υποσχέθηκες. Θα σε φάει. Δοκιμάσατε ποτέ να μη δώσετε στο παιδί τη σοκολάτα που του υποσχεθήκατε;»
■ «Το στομάχι είναι σπουδαιότερο όργανο απ’ το κεφάλι. Στο κάτω κάτω, χωρίς ιδέες ζει κανείς, χωρίς φαΐ δεν ζει. Η αλήθεια του μαρξισμού, με την έμφαση που δίνει στην οικονομική βάση κι όχι στο ιδεολογικό εποικοδόμημα, δεν διαψεύστηκε ποτέ. Και η πτώση του σοσιαλισμού στις πρώην κομουνιστικές χώρες είναι μια επιβεβαίωση και όχι μια διάψευση του μαρξισμού».
■ «Η ευκολία, λοιπόν, με την οποία σε χρήζει κομουνιστή η Ασφάλεια είναι η βασική αιτία που τούτος ο τόπος γέμισε με κομουνιστές άνευ κομουνιστικών ιδεών. Λες, έχω που έχω το όνομα, δεν κάθομαι να μου βγάλουν το μάτι; Κι έτσι το ΚΚΕ γέμισε μονόφθαλμους Κύκλωπες, που δεν παρεκκλίνουν ποτέ από τη γραμμή».
■ «Χρειάστηκε καιρός για να καταλάβω πως, σε τούτο τον τόπο, όσο πιο βλαξ είσαι τόσο καλύτερος εθνικόφρων γίνεσαι».

Στο πλαίσιο

Υπάρχει… παράδοση, όσοι πολιτικοί διεκδικούν την εξουσία, σε αντίθεση με εκείνους που κυβερνούν, να ισχυρίζονται ότι έχουν τις σωστές λύσεις για τα προβλήματα που απασχολούν έναν τόπο και τους πολίτες. Οι οποίοι κυβερνώντες, όταν απολέσουν την εξουσία και περάσουν στην αντιπολίτευση, εμφανίζουν τις ίδιες συμπεριφορές. Με τα μέχρι υπερβολής ταξίματα. («Θα σας φτιάξουμε και γεφύρια». «Μα δεν έχουμε ποτάμια!» «Θα σας φτιάξουμε και ποτάμια!» - το παλιό πολιτικό ανέκδοτο.)
Είναι που υπολογίζουν στην αδύναμη μνήμη του εκλογικού σώματος ή επειδή πιστεύουν αυτά που λένε; Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς, φτάνει κάποια στιγμή που… σπάει ο διάολος το ποδάρι του και κατακτούν την εξουσία – οπότε πρέπει να πραγματοποιήσουν όσα έχουν τάξει. Και αν μεν ανήκουν στην πρώτη περίπτωση, δεν χάλασε ο κόσμος – καλά να πάθουν που τους πίστεψαν. Αν όμως ανήκουν στη δεύτερη, εκεί τα δύσκολα…
Εκτιμώ (όχι ως πολιτικός συντάκτης, αλλά ως απλός πολίτης) ότι η ημέτερη πρώτη αριστερή κυβέρνηση ανήκε στη δεύτερη κατηγορία – και ως εκ τούτου στην πιο δραματική, επειδή δεν υπήρχε τάξιμο που να μην είχε κάνει, με μια ανυπομονησία μάλιστα να κατακτήσει την εξουσία για να τα πραγματοποιήσει: «Θα ξεσκίσουμε τα μνημόνια», όχι σε οποιαδήποτε επιλογή των κυβερνώντων, «δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», ναι σε οποιαδήποτε ανομία. Και ιδού τώρα που ως κυβέρνηση όφειλε να τα πραγματοποιήσει –ώσπου έπεσε στον λάκκο των θηρίων– με τα γνωστά αποτελέσματα. Αλλά να που το αποσπασμένο κομμάτι της κατέρχεται με τα ίδια ακριβώς –και μάλιστα πιο δυναμικά– ταξίματα…
ΚΑΙ… «…οπότε τα πράγματα μπερδεύονται πολύ», που λέει παραδίπλα ο Βασίλης Ραφαηλίδης.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών