Τετάρτη 14 Ιουνίου 2017

Αριστουργήματα του παρελθόντος: Amarcord (1973)


Το καλοκαίρι ακόμα δεν έχει αποφασίσει αν θέλει να ρθει στα μέρη μας. Οι θερινοί όμως συνεχίζουν το αιώνιο έργο τους, να μαγεύουν και να δροσίζουν τις ζεστές μας νύχτες. Ένας από τους μαέστρους των θερινών (κι όχι μόνο) προβολών μας, είναι ο πολυαγαπημένος μας τραγικός γελωτοποιός, Φεντερίκο Φελίνι. 
Η λίστα των αριστουργηματικών ταινιών του Ιταλού δημιουργού είναι μεγάλη. Μπορεί να μας έρχονται συνήθως στο μυαλό εικόνες από το Dolce Vita και το 8 1/2, αλλά τα πραγματικά του διαμάντια είναι οι λιγότερο πιο γνωστές του ταινίες, όπως το La Strada, οι Νύχτες της Καμπίρια και το Amarcord. Θα ήθελα πάρα πολύ να μιλήσω γι' αυτό.
Το Amarcord είναι μία εκπληκτική συμβολική ταινία κι ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις όπου περνάει με εξαιρετικά εκλεπτυσμένο τρόπο το σκοτεινό πρόσωπο του φασισμού. Με αναπάντεχο τρόπο, ο Φεντερίκο Φελίνι χρησιμοποιεί μία κωμική σκοπιά για να αποτυπώσει τον σύγχρονο σκοταδισμό της αστικής τάξης, η οποία όμως μετατρέπεται απότομα σε μία αρκετά ύπουλη κι αποτελεσματική γροθιά στο στομάχι του κάθε ευσυνείδητου θεατή. Όμως ο δημιουργός δεν επικεντρώνεται μόνο σ' αυτό το μελανό κομμάτι της ιταλικής (κι ευρωπαϊκής) ιστορίας. 
Όλα ξεκινούν κι εξελίσσονται σε μία παραθαλάσσια πόλη της Ιταλίας. Το θαλασσινό αεράκι κι οι ανοιχτοί ορίζοντες της πόλης, λειτουργούν ως βασικοί παράγοντες στην ελεύθερη φύση των κατοίκων της. Ο τρελός της πόλης παρομοιάζει την ψυχή των κατοίκων με τους "κλέφτες", τους σπόρους που δε γνωρίζουν όρια, φράχτες και σύνορα κι ελεύθεροι αφήνονται στη δίνη του αέρα και ταξιδεύουν παντού (μπορείτε να το δείτε εδώ)
Μετά το υπέροχο ποιητικό ξεκίνημα, έρχεται η σειρά να γνωρίσουμε τα πρόσωπα της ιστορίας. Ο Φεντερίκο Φελίνι τους συγκεντρώνει όλους στην κεντρική πλατεία του χωριού όπου αναβιώνει ένα παγανιστικό έθιμο το οποίο πέρασε στην καθολική Ευρώπη ως το "κάψιμο της μάγισσας" (κάτι αντίστοιχο με το "κάψιμο του Ιούδα" στη χώρα μας). Όλοι οι κάτοικοι, προερχόμενοι απ' όλα τα κοινωνικά στρώματα, αυτοσυστήνονται, χαιρετίζονται και γιορτάζουν τον ερχομό της άνοιξης. Πέρα όμως από τους πρωταγωνιστές, υπάρχουν κι οι μορφές που παίζουν σημαντικό ρόλο στους καθημερινούς ρυθμούς. Αναφέρομαι στους τρελούς αλλά και τους περίεργους του κάθε χωριού. Την όμορφη πόρνη με τα καταθλιπτικά μάτια, τον τρελό πωλητή με το τρίκυκλο που του αρέσει να μοιράζεται με περαστικούς τα ψεύτικα κατορθώματά του σε υποτιθέμενα σεξουαλικά όργια, τον τυφλό που παίζει υπέροχα ακορντεόν, τον μοναχικό μοτοσικλετιστή που περιφέρεται άσκοπα στους δρόμους προκαλώντας θόρυβο και πανικό στους πεζούς που συναντά μπροστά του, στην χυμώδης χοντρή μπακάλισσα που γίνεται τα βράδια κρυφός πόθος στους νεαρούς της πόλης και τον δικηγόρο που είναι γνώστης της ιστορίας του τόπου αλλά αδιάφορος στους συμπολίτες του, όπως κι οι σημαντικές του γνώσεις. Πόσοι από μας που έχουμε ζήσει σε μικρές πόλεις, έχουμε κρατήσει στη μνήμη μας αντίστοιχες προσωπικότητες. Η Χίος είχε κι έχει πολλούς. 


Και μετά από την ευχάριστη παρουσίαση των προσώπων, προχωράμε στους τρεις βασικούς παράγοντες απ' όπου πηγάζει ο φασισμός. Ο Ιταλός σκηνοθέτης τους τοποθετεί με την εξής σειρά, το σχολείο όπου οι δάσκαλοι δυσκολεύονται να μεταβιβάζουν ορθά τις γνώσεις στους μαθητές. Είναι εκπληκτικός ο τρόπος που παρουσιάζει διάφορες περιπτώσεις δασκάλων με χούγια και είναι συγκινητικό που στα πρόσωπα αρκετών διακρίνουμε φυσιογνωμίες δικών μας δασκάλων (γέλασα υπερβολικά με τον τρόπο που κρατούσε το τσιγάρο του ο καπνιστής ιστορικός και με την οργισμένη έκρηξη του κοκκινοτρίχη διευθυντή). Έπειτα είναι η οικογένεια. Η έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των μελών φέρνει εντάσεις, καβγάδες κι αρνητικά συναισθήματα, τα οποία εξωτερικεύονται στις κοινωνικές συναθροίσεις και συμπεριφορές. Και τέλος είναι η εκκλησία, την οποία την παρουσιάζει σε ένα ξεκαρδιστικό σκηνικό όπου νέοι πάνε να εξομολογηθούν στον παπά αλλά εκείνος περισσότερο ενδιαφέρεται για τον εσωτερικό διάκοσμο της εκκλησίας. Οι διάλογοι μεταξύ παπά και νεαρών φανερώνουν μία απίστευτα κωμική εξυπνάδα.
Όμως ο φασισμός δεν είναι διασκεδαστικός. Ο Φεντερίκο Φελίνι σου παίρνει αμέσως το χαμόγελο από τα χείλη με την έλευση των μελανοχιτώνων στη πόλη. Σε μία τελετή υποδοχής του Μουσολίνι, όλοι οι κάτοικοι χαιρετούν φασιστικά (με τον ρωμαϊκό τρόπο όπως τον αποκαλούν οι φασίστες στην ταινία, θυμίζοντάς μας τους εγχώριους φασίστες που υποστηρίζουν πως χαιρετούν με τον αρχαιοελληνικό τρόπο). Όμως η έλευση των φασιστών έρχεται με αμμοθύελλα, περιορίζοντας αρκετά το οπτικό πεδίο των παρευρισκομένων (εκπληκτικός συμβολισμός κι εδώ). Οι επίσημοι προσκεκλημένοι γιορτάζουν τη μέρα με πατριδογνωσία και με αθλητικές ασκήσεις νεαρών μαθητών. Το βράδυ όμως, την ώρα που πίνουν τα κονιάκ τους επευφημώντας τον φασισμό, ένα γενικό μπλακ άουτ θα τους σαστίσει. Αυτό όμως που θα τους τρομοκρατήσει θα ναι ο ύμνος της Διεθνούς, ο οποίος απλώνεται σ' ολόκληρη την πόλη. Μες στο σκοτάδι ψάχνουν να βρουν την πηγή, εκνευρισμένοι από το θράσος των κομμουνιστών. Αυτό θα χει σαν συνέπεια στους κατοίκους της πόλης, να μετατραπεί η εορταστική μέρα σε εφιαλτική νύχτα.
Η ζωή όμως συνεχίζεται, κι ο σκηνοθέτης επιθυμεί να επικεντρωθεί σ' αυτό ως το μέγιστο θαύμα της ύπαρξής μας, η δύναμη του οποίου πηγάζει από τον έρωτα. Και τι πιο όμορφο να παρουσιάσεις την επιθυμία αυτή, μέσα από τις φωνές ενός τρελού, ο οποίος ανεβασμένος πάνω σε ένα δέντρο, ουρλιάζει πως θέλει μία γυναίκα.


Θα μπορούσα να συνεχίσω να γράφω κι άλλες σκηνές από την ταινία αλλά θα χάσει η ανάρτηση το νόημά της. Σκοπός είναι να αφεθείτε κι εσείς στον ποιητικά σουρεαλιστικό κόσμο του Φεντερίκο Φελίνι και να νιώσετε τη συγκίνηση της κάθε στιγμής. Να γελάσετε με τις κωμικές καθημερινές καταστάσεις, να αισθανθείτε τον πόνο της απώλειας αλλά και το πάθος της ερωτικής έξαψης. Αλλά περισσότερο να μαγευτείτε από την εκπληκτική μουσική που έγραψε ο Nino Rota γι' αυτήν την ταινία.
Αυτό που θα ήθελα να επισημάνω κλείνοντας είναι πως το τελείωμα μου θύμισε απίστευτα το φινάλε του αριστουργηματικού Underground του Κουστουρίτσα, ενώ η προηγούμενη σκηνή με τον χορό των νεαρών στην ομίχλη, μου έφερε στο μυαλό το εξαιρετικό πλάνο με το χορό στο ομιχλώδες τοπίο του Σαράγεβο, από το "Βλέμμα του Οδυσσέα" του δικού μας κ.Θόδωρου Αγγελόπουλου. Συμπτωματικά οι δυο αυτές ταινίες κοντραρίστηκαν στις Κάννες το 1995, με νικητή τον Κουστουρίτσα (ο κ.Θόδωρος Αγγελόπουλος δε το χώνεψε ποτέ).
Όσο για τους "τρελούς" της ιστορίας, θα ήθελα να μνημονεύσω τον τυφλό ακορντεονίστα με το εκπληκτικό του παίξιμο, τις εξαιρετικές του κινήσεις, το γέρσιμο του κεφαλιού του σε κάθε νότα αλλά και για τη στιγμή που με συγκίνησε αφάνταστα, όπου όλη η πόλη πήρε τις βάρκες της και βγήκε στα ανοιχτά για να προϋπαντήσει ένα τεράστιο υπερωκεάνιο που θα περνούσε από εκεί. Κι ενώ όλοι ήταν συγκινημένοι με το θέαμα της πλωτής πολιτείας, ο τυφλός έβγαλε τα γυαλιά του φανερώνοντάς μας τα θαμπά του μάτια τα οποία δε μπορούσαν να κρύψουν την συγκίνηση αλλά και την απορία, Με σπασμένη φωνή ρωτούσε τους συνεπιβάτες του στην βάρκα να του περιγράψουν το θέαμα που αντίκριζαν.
Το Amarcord είναι ένα αξεπέραστο αριστούργημα που αξίζει πολύ να θαυμάσουμε ξανά σε κάποιο θερινό σινεμά.

Βαθμολογία: 9/10

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου