Η Αριστερά του δημοκρατικού σοσιαλισμού

του Στέφανου Δημητρίου

Η κρίση της πολιτικής και η αστική «εξημέρωση» του φασισμού. Τέτοιες αντιθέσεις αντιμετωπίζονται σε πολιτικό-θεσμικό επίπεδο, ανάλογα με το ποιες δυνάμεις, κάθε φορά, διευρύνουν το πολιτικό τους πεδίο μέσα στην κοινωνία. Το πρόβλημα με την κρίση της πολιτικής είναι πρόβλημα όλης της Ευρώπης. Είναι και πρόβλημα αστικής ανοχής του φασισμού. Γι’ αυτό, ο λόγος περί φασισμού, χωρίς αναφορά στον καπιταλισμό, είναι κενόηχος· είναι η αστική «εξημέρωση» του φασισμού. Αποσυνδέεται η πολιτική από την αρχή του γενικού συμφέροντος, δηλαδή από τη δημοκρατική-ρεπουμπλικανική αρχή της, αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη. Παγιώνεται η υφαρπαγή των πρωτείων της πολιτικής από την οικονομία, και η νεοφιλελεύθερη, δεσποτική κυριαρχία της δεύτερης επί των δημοκρατικών-κοινωνικών αξιών της πρώτης. Γι’ αυτό, στην Ευρώπη, η νεοφιλελεύθερη, οικονομική ολιγαρχία υποκαθιστά λειτουργίες της πολιτικής εξουσίας, αποδυναμώνοντας τη θεσμική και πολιτική λειτουργία της δημοκρατίας. Απονευρώνεται και η δυναμική της ίδιας της πολιτικής, που έχει μείζονα διακύβευσή της τη δημοκρατία, μαζί με τα συνταγματικά δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις δικαιοκρατικές αρχές του πολιτικού φιλελευθερισμού, ως προς τα ατομικά δικαιώματα, τη δημοκρατική αρχή της συλλογικής αυτονομίας, τη θεσμική θωράκιση των εργασιακών δικαιωμάτων, τη λειτουργία της αντιπροσώπευσης. Το ζήτημα της δημοκρατίας ορίζει το πραγματικό πεδίο της πολιτικής. Εντός αυτού, επιδιώκουμε τον δημοκρατικό, σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Συνεπώς, η αστική κοινωνία μπορεί να αλλάξει προς την κατεύθυνση της δημοκρατικής, σοσιαλιστικής της εξέλιξης και με συγκρούσεις και με συμμαχίες, και με ρήξεις και με συναινέσεις. Οι τελευταίες διευρύνουν το πολιτικό πεδίο. Αυτό το πεδίο, όμως, διευρύνεται ή στενεύει μέσα σε ένα πλαίσιο, που μπορεί να σταθεροποιείται, μπορεί και να διασαλεύεται. Είναι το πλαίσιο συγκρότησης και οργάνωσης της αστικής κοινωνίας.Η κρίση της πολιτικής. Η κρίση του πολιτικού συστήματος κατέστη κρίση της δημοκρατίας και της ίδιας της πολιτικής. Το πολιτικό σύστημα –όχι ως έννοια περιγράφουσα την οργάνωση της πολιτικής εξουσίας, αλλά ως όρος που περιγράφει και εξηγεί την κατανομή της σε συνθήκες κρίσης, ορίζοντας το πραγματικό κέντρο εξουσίας– διεύρυνε την απόσταση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και την κοινωνία. Η κυβέρνηση της Αριστεράς συνιστά ριζοσπαστική τομή ως προς την αναμέτρηση με το πολιτικό σύστημα. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική, μαζί με την κατάργηση των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων, εδραίωσε τη στυγνή εκμετάλλευση της εργασίας. Η κρίση της πολιτικής μένει ανεξήγητη, χωρίς την εξηγητική παράμετρο της επιθετικής πολιτικής του κεφαλαίου· αυτή έχει προϋπόθεση την κατακρήμνιση των θεσμικών εγγυήσεων των κοινωνικών κεκτημένων. Τα πλειστάκις, μέχρι πέρυσι, διασυρθέντα κοινωνικά δικαιώματα, από τα ΜΜΕ, είναι δημοκρατικά κεκτημένα. Η περιστολή των κοινωνικών δικαιωμάτων, τα οποία αποτελούν όρο για την αναπαραγωγή της κοινωνίας, συνιστά πολιτική προϋπόθεση για την αναπαραγωγή του ίδιου του κεφαλαίου. Αποστεώνονται οι αρχές της ελευθερίας και της ισότητας και ανακαθορίζεται η σχέση τους ως προς την κυριαρχία, άρα, σε ό,τι αφορά τη δημοκρατία, η ουσιώδης σχέση τους με τη λαϊκή κυριαρχία, κανονιστική αρχή της δημοκρατίας. Οι αρχές αυτές εξασθενούν περιοριζόμενες στο τυπικό τους κέλυφος. Όμως, εντός αυτού, οι αντιθέσεις της αστικής κοινωνίας (όπως η αντίθεση ισότητας-ιδιοκτησίας, αλλά και πολιτικής-οικονομίας) είχαν προεξοφλημένη έκβαση: ξέρουμε ποιος έχασε.
Η προαναφερθείσα αποδυνάμωση των θεσμικών-πολιτικών λειτουργιών της αντιπροσωπευτικής, πολιτικής δημοκρατίας εξασθένισε και την αντιπροσωπευτικότητα και την πολιτικότητα της δημοκρατίας. Η δημοκρατία μικραίνει, διότι συρρικνώθηκε και η αντιπροσωπευτική και η πολιτική της διάσταση. Να η φύση του προβλήματος: οι δυνάμεις του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, αποσταθεροποιώντας τη δημοκρατία, μέσα από την εξασθένιση του αντιπροσωπευτικού και του πολιτικού χαρακτήρα της, διασάλευσαν και τη συνοχή του πλαισίου εντός του οποίου επιτεύχθηκε η αστική οργάνωση της κοινωνίας. Αποτέλεσμα, η κρίση της πολιτικής και ο σχηματισμός παραεξουσιαστικών κέντρων, που εκκολάπτουν τον φασισμό. Ο καπιταλισμός παραμένει ανορθολογικός και εξακολουθεί να εγκυμονεί τέρατα: νέα περίοδος σκοταδισμού αρχίζει στην Ευρώπη. Γι’ αυτό απαιτούν να πνίγουμε τους πρόσφυγες. Είναι η σύγκρουση καπιταλισμού και δημοκρατίας. Χωρίς τη δημοκρατία, η Ευρώπη χάνει τον οικουμενικό ανθρωπισμό του συνταγματικού της πολιτισμού. Αυτή είναι η ορφάνια μιας Ευρώπης χωρίς αλληλεγγύη. Δεν αναρωτηθήκαμε αρκετά τι απέγινε η τρίτη αρχή της Γαλλικής Επανάστασης. Ίσως επειδή τα κρισιμότερα ερωτήματα έρχονται στον νου μας, όχι όταν έχουμε στερέψει από απαντήσεις, αλλά από ελπίδες. Η παρακμή της δημοκρατίας, στην Ευρώπη, συμπίπτει με τον θάνατο τηςhumanitas και της universitas. Κάποτε θα φαινόταν περίεργο, αλλά να που ο θάνατος του ευρωπαϊκού, Διαφωτιστικού ανθρωπισμού οδηγεί σε θάνατο πραγματικούς ανθρώπους. Η Ευρώπη κλείνει πόρτες και σύνορα, τη στιγμή που το «ανοίγω την πόρτα το βράδυ…» δεν είναι πια μόνο στίχος.

Δημοκρατία και αλληλεγγύη: οι διακυβεύσεις της πολιτικής.

Η πολιτική, όντως, διακυβεύεται και σε κυβερνητικό επίπεδο, αλλά αυτό δεν ελαφραίνει τη βαρύτητα των συλλογικών πρωτοβουλιών. Η πολιτική συμμετοχή και οι κοινωνικές εκφράσεις της συλλογικής αυτονομίας ανήκουν στην προγραμματική πολιτική της Αριστεράς. Είναι προϋποθέσεις, ώστε η δημοκρατία να ξαναβρεί το αξιακό της περιεχόμενο μέσα από την προοπτική του σοσιαλιστικού της μετασχηματισμού, δηλαδή την ουσιαστική της καταξίωση ως πολιτεύματος της λαϊκής κυριαρχίας. Η τελευταία δεν μπορεί πλέον να ορίζεται μόνο ως ιδιότητα του υποκειμένου «λαός». Η διακύβευσή της, στη δημόσια σφαίρα, αναδεικνύει την κρισιμότητα του στρατηγικού προβλήματος ποιες δυνάμεις ελέγχουν τη δημόσια σφαίρα: οι δυνάμεις του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού ή της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης; Είναι καθοριστική η κυβέρνηση της Αριστεράς. Χρειάζεται στήριξη, ώστε να κάνει πιο ριζοσπαστικές τις λειτουργίες της δημοκρατίας, να παλέψει για τη θεσμική της ανανέωση, τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας, για την κοινωνική δικαιοσύνη, τη διοικητική και παραγωγική ανασυγκρότηση, με σκοπό τον σοσιαλιστικό, κοινωνικό μετασχηματισμό. Αυτός είναι ο στρατηγικός μας προσανατολισμός. Δεν κάνουμε πολιτική στον βρόντο. Αποσκοπούμε στον δημοκρατικό σοσιαλισμό, γι’ αυτό και πιστεύουμε ότι η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι εφικτή χωρίς ισόρροπη σχέση ελευθερίας και ισότητας, με συνδετικό τους όρο την αλληλεγγύη.
Γι’ αυτό πρέπει να υπερασπιζόμαστε την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, διευρύνοντας την αντιπροσωπευτική της εμβέλεια και συνακολούθως τον πολιτικό της χαρακτήρα. Αυτή είναι η δημοκρατία του γενικού συμφέροντος. Αυτήν χρειαζόμαστε τώρα. Γι’ αυτό χρειάζεται η κοινωνία την κυβέρνηση της Αριστεράς. Υπερασπιζόμαστε την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, για να τη ριζοσπαστικοποιήσουμε προς την προοπτική του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να είναι χαρούμενη ευχή. Εφόσον η υπεράσπιση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας προτάσσεται μαζί με τον σοσιαλιστικό της μετασχηματισμό, θα πρέπει, ξεκινώντας από το να τη διεκδικούμε ως δημοκρατία του γενικού συμφέροντος, να επιδιώκουμε τη θωράκιση και τη διεύρυνση όλων των δυνατοτήτων που συνιστούν εκφράσεις της λαϊκής κυριαρχίας, από την πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση, ως Τοπική Δημοκρατία, μέχρι το σύνολο των μορφών λαϊκής εκπροσώπησης, που θα εξισορροπούν την πάντοτε πιθανή υπερδιόγκωση της εκτελεστικής εξουσίας. Για να γίνει, όμως, αυτό, χρειάζεται να επιτύχει η κυβέρνηση της Αριστεράς, διότι αυτή μπορεί να ενισχύσει τους θεσμούς που στηρίζουν τη δημοκρατία του γενικού συμφέροντος. Η ίδια η Αριστερά είναι έκφραση του γενικού συμφέροντος. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να ενισχυθεί ο κοινωνικός έλεγχος, να περιφρουρείται η διαφάνεια, να παραμένει επιτακτική υποχρέωση το «λόγον διδόναι». Θα πρέπει ο αιρετός χαρακτήρας των εκτελεστικών οργάνων να κατοχυρώνει και την ανακλητότητα. Χρειάζεται πρωτίστως να περιορίσουμε την υποαντιπροσώπευση των ασθενών κοινωνικών στρωμάτων ή –ακριβέστερα και ριζοσπαστικότερα– να διευρύνουμε την αντιπροσώπευσή τους, μαζί με την ενεργό τους συμμετοχή. Αυτό θα σήμαινε ενίσχυση των πολιτικών προϋποθέσεων της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Και Ελευθερία και Ισότητα και Αλληλεγγύη∙ αλλιώς τις χάνουμε και τις τρεις.

Η κυβέρνηση της Αριστεράς είναι προϋπόθεση για την τελεσφόρα διεύρυνση της πολιτικής αντιπροσώπευσης και της πολιτικής συμμετοχής προς την κατεύθυνση μιας δημοκρατίας, που θα είναι πιο δημοκρατική, δηλαδή κοινωνικά δίκαιη, αλληλέγγυα και προσανατολισμένη στη σύνδεση γενικού συμφέροντος και άρσης των ανισοτήτων. Η κυβέρνηση της Αριστεράς μπορεί να ανακαθορίσει τη σχέση κράτους και πολιτικής στην κατεύθυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το αίτημα για κοινωνική δημοκρατία μένει ανολοκλήρωτο εντός του υπάρχοντος συστήματος. Η Αριστερά είναι τέκνο όλων των μεγάλων επαναστάσεων. Δεν υπάρχει Αριστερά του δημοκρατικού σοσιαλισμού χωρίς να επιδιώκει περισσότερη δημοκρατία –από τώρα– αποσκοπώντας στην ισορροπία αντιπροσώπευσης και ενεργού συμμετοχής. Η πολιτική δεν αναπτύσσεται χωρίς πολίτες. Οι υποαντιπροσωπευόμενοι πολίτες δεν γίνονται πιο ενεργοί, όταν περιθωριοποιούνται. Κλείνονται όλο και περισσότερο στην ιδιοτελή ατομικότητά τους. Η διεύρυνση της αντιπροσώπευσης είναι όρος για την πολιτική συμμετοχή, και αυτή είναι προϋπόθεση για τον δημοκρατικό σοσιαλισμό. Ας αναρωτηθούμε: Ποια θεωρία της δημοκρατίας προϋποθέτει o δημοκρατικός ο δημοκρατικός σοσιαλισμός, ώστε να είναι δημοκρατικός, και πώς αντιλαμβάνεται τη σχέση ελευθερίας και κυριαρχίας; Μπορούμε να μιλάμε για σοσιαλισμό και δημοκρατία, χωρίς θεωρητική επεξεργασία αυτής της σχέσης; Η δημοκρατία ανευρίσκει στον σοσιαλισμό τη ριζοσπαστική, κοινωνική της ολοκλήρωση. Το κοινωνικό-δημοκρατικό αίτημα μένει ανολοκλήρωτο χωρίς τη σοσιαλιστική του προοπτική. Η Αριστερά είναι ορφανή και δύσαρθρη χωρίς τη δημοκρατική της παράδοση. Ξεκίνησε από αυτήν και έχει πολύ δρόμο μπροστά της. Είναι η Αριστερά που ξέρει να πορεύεται, να ξαποσταίνει, να συνεχίζει. Είναι η Αριστερά του δημοκρατικού σοσιαλισμού.

Ο Στέφανος Δημητρίου διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στον Τομέα Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Πηγή: Ενθέματα