Στην κεντρική οδό του Σαράγεβο (Σεράγεβο ή Σαράγιεβο), υπάρχει μία κάθετη γραμμή με δυο δείκτες, οι οποίοι δείχνουν ο ένας την Ανατολή κι ο άλλος τη Δύση, ενώ μία λεζάντα χαρακτηρίζει την πόλη ως σημείο συνάντησης πολιτισμών. Η αλήθεια είναι πως αν σταθεί κάποιος πάνω σ' αυτήν την γραμμή και κοιτάξει ανατολικά, θα αντικρίσει έναν ανατολίτικο παζάρι με χαμηλά καταστήματα, μιναρέδες και στο βάθος να δεσπόζει το υπέροχο δημαρχείο της πόλης. Αν όμως κοιτάξει δυτικά θα παρατηρήσει ψηλά μπαρόκ κτίρια με σερβοορθόδοξους και καθολικούς ναούς. Αυτό είναι το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της πόλης, οι αντιθέσεις της.
Το Σαράγεβο βρίσκεται σε κεντρικό σημείο των Δειναρικών Άλπεων, κρυμμένο μέσα σε μία καταπράσινη κοιλάδα. Η πόλη θεμελιώθηκε τον 15 αι. για να λειτουργήσει ως προπύργιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά έπρεπε να φτάσει ο 20ος αι. για να αφήσει έντονα το στίγμα της στην ευρωπαϊκή ιστορία, με δύο γεγονότα. Το πρώτο συνέβη στις αρχές του περασμένου αιώνα, στη λατινική γέφυρα, όπου εκεί δολοφονήθηκε ο Φραγκίσκος Φερδινάδος, γεγονός που στάθηκε αφορμή να ξεσπάσει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Το άλλο γεγονός έλαβε χώρα στα τέλη του περασμένου αιώνα όπου η πόλη βίωσε μία πολύνεκρη και καταστροφική πολιορκία, στον πόλεμο της Βοσνίας.
Ας επανέλθουμε όμως στις αντιθέσεις της πόλης αυτής. Η πολιτισμική και θρησκευτική ποικιλομορφία της οφείλεται στο ότι πέρασε από πολλά διοικητικά χέρια. Από σλαβικό οχυρό του 13ου αι. μετατράπηκε σε οθωμανικό προπύργιο τον 15ο αι. Τότε χτίστηκε και η παλιά πόλη, η οποία είχε σύστημα ύδρευσης, κλειστή αγορά, δημόσια λουτρά, τεμένη και το παλάτι του κυβερνήτη, ενώ αργότερα οικοδομήθηκε η πρώτη βιβλιοθήκη και η σχολή Φιλοσοφίας Σουφισμού. Το 1647 οι Αψβούργοι κατέλαβαν το Σαράγεβο και το έκαψαν. Το 1850 επανήλθαν οι Οθωμανοί για να μετατρέψουν τη πόλη σε ένα σημαντικό διοικητικό κέντρο, όμως επέστρεψαν οι Αυστροούγγροι και την κατέλαβαν, κρατώντας την μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά τη διάλυση των αυτοκρατοριών, η πόλη πέρασε στο Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, βομβαρδίστηκε από τους ναζί. Εκείνον τον καιρό στο Σαράγεβο κατοικούσαν 10.500 ήταν Εβραίοι, Αθίγγανοι κι ορθόδοξοι Σέρβοι, οι οποίοι διώχθηκαν και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το Σαράγεβο απελευθερώθηκε από τον στρατό του Τίτο στις 6 Απριλίου του 1945. Μία άλλη ένδοξη χρονολογία της πόλης είναι το 1984 όπου διεξήχθησαν οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες.
Οι όμορφες όμως μέρες δεν κράτησαν για πολύ. Στις 6 Απριλίου του 1992, η πόλη περικυκλώθηκε από τον Γιουγκοσλαβικό Εθνικό Στρατό. Η πολιορκία κι ο καθημερινός βομβαρδισμός κράτησαν μέχρι τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς. Πέρα από τις τεράστιες καταστροφές, η πόλη θρήνησε 10.000 θύματα από τα οποία τα 1.500 ήταν παιδιά. Επίσης η πολιορκία αυτή άφησε πίσω της 56.000 τραυματίες, από τους οποίους τα 15.000 ήταν παιδιά. Στις περιπλανήσεις μας συναντήσαμε αρκετούς ανθρώπους ακρωτηριασμένους, πιθανότατα θύματα του ανελέητο πολέμου. Κάτι μας τραβούσε σ' αυτούς τους ανθρώπους και μας προκαλούσε να τους κοιτάξουμε μες στα μάτια για να δούμε τις εικόνες φρίκης που βίωσαν εκείνες τις σκοτεινές μέρες της πολιορκίας.
Από τότε η πόλη δίνει μάχες να ορθοποδήσει, προσπαθώντας να προφτάσει το άρμα της ευρωπαϊκής προόδου. Ο στόχος της έχει γίνει πιο εφικτός από τη στιγμή που διακόπηκε απότομα η αναπτυξιακή και δημοκρατική πορεία της Ευρώπης.
Ας επιστρέψουμε όμως πάλι στην αρχή και συγκεκριμένα στο σημείο συνάντησης των πολιτισμών για να ξεκινήσει η περιπλάνησή μας στην πόλη. Πρώτα με τράβηξε η Ανατολή. Μικρά μαγαζάκια με δερμάτινα ήδη, μπρούτζινα μπρίκια, ρούχα κακής ποιότητας και γούστου αλλά και κρεμασμένα πολύχρωμα φωτιστικά δίνοντας φως και χρώμα σε στενά σοκάκια. Όλα μου θύμιζαν πολύ την Τουρκία κι όχι άδικα. Σε αρκετά σημεία της πόλης μπορεί να δει κανείς να κυματίζουν τούρκικες σημαίες. Εξάλλου οι Βόσνιοι δε κρατούν κρυφή τη στενή φιλία που έχουν με τους Τούρκους.
Ο περίπατος στην πόλη ξεκίνησε προς τα ανατολικά. Η κεντρική οδός με τα μαγαζάκια με έβγαλε στην Μπαστσάρσια (Baščaršija 00:28-00:52). Εκεί βρίσκεται η καρδιά της Παλιάς Πόλης. Η ονομασία της έχει τούρκικη ρίζα και σημαίνει Κεντρική Αγορά. Σήμερα περιτριγυρίζεται από καφενεία και εστιατόρια μιας και η αγορά έχει μεταφερθεί δυτικότερα. Ιδιαίτερη αίγλη προσφέρει το Τζαμί Γκαζί Χούσρεφ Μπεγκ (00:59-01:12), το τζαμί του αυτοκράτορα (01:28-01:46) και το ξύλινο Σεμπίλ (00:48) που βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της πλατείας.
Λίγο πιο κάτω ορθώνεται το επιβλητικό δημαρχείο της πόλης (01:53-02:16). Το κτίριο καταστράφηκε ολοσχερώς από έναν όλμο το 1992. Μαζί του καταστράφηκαν δυο εκατομμύρια βιβλία μαζί με σπάνια χειρόγραφα. Ανοικοδομήθηκε ξανά το 2014, καθώς συμπληρώνονταν εκατό χρόνια από την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Αυστριακός αρχιδούκας Φρειδερίκος Φερδινάδος, βγήκε απ' αυτό το κτίριο λίγο πριν δολοφονηθεί. Στάθηκα πάνω σε μία γέφυρα για να θαυμάσω τις λεπτομέρειες του κτιρίου. Τα έντονα χρώματά του με τις ανατολικές πινελιές δίνουν μία άλλη όψη στον μπαρόκ ρυθμό του οικοδομήματος, κάνοντάς το μοναδικό όχι μόνο στην Βοσνία και στα Βαλκάνια αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ένα ακόμη σιωπηλό θύμα του πολέμου, το οποίο στέκει πάλι περήφανο στη θέση του.
Από την απέναντι όχθη απλώνεται ένας μαχαλάς παρόμοιος με αυτούς που έχω συναντήσει σε Τσεσμέ και Πέργαμο. Απότομες ανηφόρες, τούρκικα μπαλκόνια, ξύλινες κατασκευές, έντονα χρώματα και πόρτες ανοιχτές σε ιδιοκτήτες κι επισκέπτες (02:17-02:52). Ακόμα και σ' αυτές τις γωνιές της πόλης, συναντάει κανείς πολλές αντιθέσεις, μιας και τα χαμηλά σπίτια που σκαρφαλώνουν στις πλαγιές των βουνών, διακόπτονται απότομα από τετραγωνισμένα σοσιαλιστικά κτίρια (02:47). Πίσω απ' αυτά τα κτίρια λειτουργεί ένα από τα παλαιότερα ζυθοποιεία της πόλης, το Sarajevska Pivara (05:07), το οποίο συνεχίζει την παραγωγή του αλλά λειτουργεί κι ως μουσείο και μπαρ.
Περπατώντας προς τα δυτικά κι έχοντας τον ποταμό στο δεξί μου χέρι, συνάντησα την λατινική γέφυρα (02:53), η οποία θεωρείται η παλιότερη και πιο όμορφη γέφυρα του ποταμού Μιλιάτσκα. Λίγο πιο κάτω βρίσκεται η Σχολή Καλών Τεχνών (03:05-03:21) η οποία μου θύμιζε λίγο το Κοινοβούλιο της Βουδαπέστη.
Διέσχισα τον ποταμό και βρέθηκα πάλι στο δυτικό κομμάτι της πόλης. Τα μπαρόκ κτίρια που άντεξαν στους βομβαρδισμούς, στέκουν σήμερα αγέρωχα αλλά βαριά τραυματισμένα από την πολιορκία της πόλης. Σε κάποια μάλιστα έχουν διατηρήσει τις μαυρίλες που άφησε πίσω της η φωτιά (03:34). Ανάμεσα στα κτίρια βρίσκονται και διάφορα υπαίθρια γλυπτά, σημαδεμένα κι αυτά από τον πόλεμο (03:30). Κι ενώ παρατηρούσα τα σημάδια απ' τις σφαίρες στις προσόψεις των κτιρίων (03:38), έπεσα πάνω στο σήμα των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 1984, το οποίο έμεινε με τα ζωηρά του χρώματα αναλλοίωτα πάνω σε μία πρόσοψη (03:46) για να θυμίζει παλιές ένδοξες εποχές.
Ακόμα και σ' αυτήν την πλευρά της πόλης υπάρχουν αρκετές αντιθέσεις, όπως ένα γκράφιτι στο οποίο μία μαύρη γραμμή διαγράφει το όνομα του Τίτο ενώ μπροστά από την καθολική εκκλησία είναι απλωμένη μία μεγάλη αφίσα, η οποία διαφημίζει μία φωτογραφική έκθεση αφιερωμένη στη σφαγή της Σεμπρένιτσα (03:53-04:02). Οι πληγές παραμένουν εσκεμμένα ανοιχτές σ' αυτήν την περιοχή των Βαλκανίων. Λίγο πιο κάτω από τον καθολικό ναό, περιτριγυρισμένη από διάφορα μπαρόκ κτίρια στέκεται μια εντυπωσιακή σερβοορθόδοξη εκκλησία (04:04-04:14).
Καθώς ανηφορίσαμε στη βόρεια πλευρά της πόλης, συναντήσαμε πανέμορφα αρχοντικά σπίτια (04:15-04:56). Τα περισσότερα απ' αυτά ακατοίκητα. Δυστυχώς έχουν αφεθεί στη φθορά του χρόνου. Είναι κρίμα να βλέπει κανείς αυτά τα όμορφα στολίδια να εξαφανίζονται με αργούς και βασανιστικούς ρυθμούς. Μακάρι το Σαράγεβο να μη κάνει το ίδιο λάθος με την Αθήνα, η οποία άφησε τα περισσότερα νεοκλασικά της να γκρεμιστούν για να χτιστούν στη θέση τους "μοντέρνες" πολυκατοικίες. Από εκείνην την αριστοκρατική αλλά έρημη γειτονιά ξαναβρέθηκα στην Μπαστσάρσια, όπου κι απόλαυσα το παραδοσιακό φαγητό της χώρας, το cevapski (ή cevapcici).
Αν στην ανατολική πλευρά χτυπάει η καρδιά της πόλης, στην δυτική βρίσκεται η άσβεστη φλόγα της μνήμης. Ένας διακριτικό μνημείο, στην είσοδο του πεζόδρομου που οδηγεί μέχρι την Μπαστσάρσια, προστατεύει μία αναμμένη εστία, η οποία μας υπενθυμίζει το παρελθόν και μας φωτίζει το δρόμο τον οποίον οφείλουμε να πάρουμε για ένα καλύτερο κι ελπιδοφόρο μέλλον. Ένας βωμός σε σχήμα στεφανιού, στέκει στη μέση της εστίας και φωτίζει το ανάγλυφο κείμενο του τοίχου, το οποίο έχει τα τρία χρώματα της Σερβικής Δημοκρατίας.
Το βράδυ η πόλη αλλάζει όψη. Οι ουλές του πολέμου κρύβονται. Όχι όμως και η πολυπολιτισμικότητά της. Μόλις πέσει ο ήλιος, οι αντιθέσεις εμφανίζονται στον ουρανό. Οι κορυφές των μιναρέδων φωτίζονται από πολλά λαμπιόνια, προσπαθώντας να ξεπεράσουν τις φωτισμένες στέγες των ευρωπαϊκών μπαρόκ κτιρίων. Κι ενώ αυτά συμβαίνουν πάνω από τα κεφάλια μας, οι δρόμοι γεμίζουν από νεαρό κόσμο. Γέλια, συζητήσεις, φωνές. Η πόλη αποκτά ένα πιο νεανικό ύφος. Η νέα γενιά που ξεπήδησε μέσα από τον πόλεμο δίνει έναν πιο όμορφο παλμό στο Σαράγεβο. Αν κι ο καθένας κουβαλάει το δικό του βάρος από εκείνα τα χρόνια, όλοι μαζί ευελπιστούν για ένα μέλλον πιο ειρηνικό κι ανθρώπινο.
Αφήσαμε την πόλη την επόμενη μέρα, αλλά οι εικόνες της έμειναν χαραγμένες στο μυαλό μου. Πέρα απ' αυτές, έφυγα φορτωμένος με σκέψεις και προβληματισμούς.
Το Σαράγεβο είναι μία πόλη πληγωμένη.
Μία πόλη που προσπαθεί με πολλά μνημεία να κρατήσει την μνήμη της ζωντανή.
Μία πόλη που δίνει το παράδειγμα της θρησκευτικής συμφιλίωσης, κι ας είχε γίνει επίκεντρο σφαγών πριν από είκοσι χρόνια.
Πάνω σ' αυτό το παρελθόν πατάει η πόλη και μέσα από τα μνημεία της και τα σημαδεμένα της κτίρια, χτυπάει τον κώδωνα του κινδύνου, υπενθυμίζοντας σε κατοίκους κι επισκέπτες πως οι λαοί πρέπει να ζουν μεταξύ τους αρμονικά. Όπως ήταν κάποτε όλοι οι λαοί των Βαλκανίων. Μία αρμονία που διακόπηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες επιθυμούσαν τη διάλυση των δύο αυτοκρατοριών (Οθωμανική κι Αυστροουγγρική), γεμίζοντας τα μυαλά των βαλκάνιων λαών με μίσος, εθνικισμό και φανατισμό για την υλοποίηση μιας Μεγάλης Ιδέας.
Το Σαράγεβο είναι μία πόλη σταθμός για κάθε ανθρωπιστή και ειρηνιστή που θέλει να ισχυροποιήσει τα πιστεύω του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου