Η θεωρία των αστερίσκων

του Κύρκου Δοξιάδη

Ακούστηκε κι αυτό. Οτι ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και άλλα στελέχη της τωρινής κυβέρνησης είναι ηθικοί αυτουργοί της τρομοκρατικής επίθεσης εναντίον του πρώην πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου.
Υπήρξαν και αρκετοί που δεν ήθελαν να αναφέρουν ονομαστικά κάποια πρόσωπα, αλλά «φωτογράφιζαν» τη ριζοσπαστική Αριστερά στο σύνολό της, χρησιμοποιώντας εκφράσεις του τύπου: «όσοι έκαναν πολιτική καριέρα με τη ρητορική του μίσους», «εκείνοι που καλλιέργησαν τεχνηέντως κλίμα εθνικού διχασμού» κ.λπ., κ.λπ.
Δεδομένης της αυτονόητης καταδίκης της τρομοκρατικής ενέργειας, στην οποία προέβησαν πάραυτα τα στελέχη της κυβέρνησης, οι παραπάνω χαρακτηρισμοί υπονοούν, εμμέσως πλην σαφέστατα, πως οι καταδικαστικές δηλώσεις αλλά και οι εκφράσεις συμπαράστασης προς το θύμα είναι υποκριτικές. 
Επιπλέον, όμως, ο εκπρόσωπος της Ν.Δ. εξέφρασε την άποψη ότι: «Δυστυχώς υπάρχουν δηλώσεις συστηματικά στελεχών κομματιού της Αριστεράς, κάποιοι είναι και νυν βουλευτές, οι οποίοι προσπαθούν ή βάζουν αστερίσκους στην καταδίκη της τρομοκρατίας». Υπονόησε δε πως η «κυβερνητική κάλυψη» των «στελεχών κομματιού της Αριστεράς» ισοδυναμεί με την παραδοχή πως οι εν λόγω «αστερίσκοι» τίθενται και από την ίδια την κυβέρνηση.
Είναι σαφές: Οσοδήποτε απερίφραστη και αν είναι η καταδίκη της τρομοκρατίας εκ μέρους της κυβέρνησης της Αριστεράς, τούτη δεν αρκεί. Οι «αστερίσκοι» θα συνοδεύουν ες αεί τον λόγο σύσσωμης της ριζοσπαστικής Αριστεράς ως ανεξίτηλα στίγματα, δηλωτικά των αμαρτωλών της γνωρισμάτων τα οποία εις μάτην πασχίζει να αποκρύψει.
Υπάρχουν δύο πιθανές εξηγήσεις όταν μια πολιτική δύναμη ή, γενικότερα, ένα κοινωνικο-πολιτικό και επικοινωνιακό καθεστώς επιμένει κατά τρόπο εμμονικό σε ένα συγκεκριμένο προπαγανδιστικό τέχνασμα. Η πρώτη είναι ότι το τέχνασμα κρίνεται ιδιαίτερα επιτυχημένο, δηλαδή αποτελεσματικό. Στην προκειμένη περίπτωση, μάλλον θα συμφωνούσαμε πως η ταύτιση της Αριστεράς που εκπροσωπεί ο ΣΥΡΙΖΑ με την τρομοκρατία δεν πείθει κανέναν – εκτός ίσως από εκείνους που διατυπώνουν τη «θεωρία των αστερίσκων» και άλλα συναφή.
Ερχόμαστε, λοιπόν, στη δεύτερη πιθανή εξήγηση. Είναι μάλλον από τις περιπτώσεις εκείνες που η προπαγάνδα αποτελεί απλούστατα μια βαθύτατα ριζωμένη πεποίθηση εκείνων που την αρθρώνουν – και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν μπορούν να συγκρατηθούν από το να την εκφέρουν, όσο και αν διαπιστώνουν πως η εκφορά της εκθέτει μάλλον τους ίδιους παρά εκείνους εναντίον των οποίων στρέφονται τα προπαγανδιστικά τους πυρά.
Στο πολιτικό ασυνείδητο των φανατισμένων υπερασπιστών του συστήματος, η ριζοσπαστική Αριστερά όντως διατηρεί τουλάχιστον υπόγειες διασυνδέσεις με την τρομοκρατία, όπως και με κάθε είδους αντιδημοκρατικές ενέργειες γενικότερα.
Πριν από πάρα πολλά χρόνια, σε κάποια παρέα μιας κοσμικής εκδήλωσης, είχα ακούσει κορυφαίο Ελληνα τραπεζίτη να λέει τα εξής (δεν θυμάμαι πώς είχε έρθει η κουβέντα και προφανώς ούτε την ακριβή διατύπωση): «Ολοι οι δικτάτορες προήλθαν από την Αριστερά».
Τόλμησα να ψελλίσω: «Ε, όχι και όλοι...». «Ολοι», μου απαντάει με ύφος που δεν επιδέχεται την παραμικρή αμφισβήτηση. Σκεφτόμουν σχετικά πρόσφατα ότι αυτό μάλλον είναι βαθύτατο νοητικό χαρακτηριστικό όσων είναι απολύτως ταυτισμένοι με τη μοίρα του καπιταλιστικού συστήματος. Οντως πιστεύουν ότι οποιαδήποτε εναντίωση στη δημοκρατία δεν μπορεί παρά να προέρχεται από την Αριστερά - έστω «σε τελευταία ανάλυση».
Γιατί; Διότι απλούστατα στο μυαλό τους έχουν ταυτίσει απόλυτα τη δημοκρατία με τον καπιταλισμό. Αν ο νεοφιλελευθερισμός, ως η επικρατούσα ιδεολογία αυτού του συστήματος, ταυτίζει την έννοια της ελευθερίας με εκείνην της ελευθερίας του ανταγωνισμού, ο καπιταλισμός (και μαζί του ο νεοφιλελευθερισμός, εννοείται) ταυτίζει τη δημοκρατία με τον εαυτό του.
Στην εποχή της κρίσης και των μνημονίων, η αναπόφευκτη κοινωνικο-πολιτική πόλωση έχει πρώτη και κύρια συνέπεια ότι αποκαλύπτονται τα πιο επιθετικά χαρακτηριστικά των αντίπαλων ιδεολογιών. Εν προκειμένω, δεν έχουμε πλέον να κάνουμε απλώς με ιδεολογίες ως διαφορετικές ή και αντικρουόμενες αναπαραστάσεις του κοινωνικού κόσμου, αλλά με επιθετικούς λόγους που για την αντίπαλη πλευρά αποτελούν προπαγανδιστική παραποίηση της αλήθειας.
Ετσι λοιπόν, την εποχή ακριβώς που η Αριστερά βιώνει την κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού ως βαθύτατα αντιδημοκρατική, οι θιασώτες του τελευταίου εξαπολύουν κατηγορίες περί υπόρρητων διαπλοκών της Αριστεράς με την τρομοκρατία και υπονόμευσης της δημοκρατίας γενικότερα.
Κατηγορίες που το καπιταλιστικό καθεστώς πάντοτε πίστευε, αλλά που παλαιότερα δεν αισθανόταν επαρκώς απειλημένο ώστε να τις εκτοξεύει απροκάλυπτα.
Το ήσσονος σημασίας περιστατικό των εξωφρενικών δηλώσεων περί «αστερίσκων» του αριστερού λόγου αποκαλύπτει τελικά πως σήμερα το ίδιο το εννοιολογικό περιεχόμενο της δημοκρατίας καθίσταται κεντρικό διακύβευμα. Από τη μια, η δημοκρατία ως το νομικό πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς και από την άλλη, η δημοκρατία ως η θεσμική κατοχύρωση της ελευθερίας και της ισότητας. 

* Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών